I tema. Kurstın ma’qseti ha’m wazıypaları. Usı lektsiyada «Gidrometriya»

Sınaw sawalları

1. 
   Vertikaldag’ı ortasha tezlikti esaplaw usılların aytıp berin’.
   
2. 
   Ortasha tezlikti esaplawda qollanılatug’ın empirik ten’lemelerdi jazıp berin’.
   
3. 
   Grafik usılda ortasha tezlik qanday esaplanadı?
   
4. 
   Kalqımalardın’ qanday turlerin bilesiz?
   
5. 
   Qalqımalardın’ kanday qolaylıqların bilesiz?
   

13-tema. Suwdın ag’ıs tezligin o’lsheytug’ın asbaplar.


Daryanın turine,kıyalıg’ına,o’zeninin’ (da’rya ultanının’) duzilisine baylanıslı halda ag’ımnın’ ko’ldenen’ kespesinde tezliktin boliniwide ha’r-qıylı bolıp,olardı o’lshew ha’m esaplaw biraz qıyınıraq boladı.Usı temada tezliklerdi o’lsheytug’ın asbaplar,olardın’ turleri ha’m duzilisi,islew printsipleri ken’ jaratılg’an.
Ha’zirgi waqıtta suwdın’ tezligin o’lsheytug’ın juda’ ko’p a’sbaplar bolıp,olardı ulken eki bo’limge ajıratıw mumkin:
1) suwdın’ tezligin tuwrıdan-tuwrı olsheytug’ın asbaplar (qalqımalar);
2) tuwrıdan-tuwrı ag’ıs tezligin anıqlap bermey turıp,ba’lki suw rejiminin’ qandayda bir elementin anıqlaw ja’rdeminde yamasa asbaptın’ ko’rsetkishin anıqlaw ja’rdemnde tezlikti esaplap tabıw.Ma’selen, tezlik gidrometriyalıq vertushka menen o’lshense, parriktin’ 1 sekundtag’ı aylanıslar sanın anıqlaymız. Tezlik (V) ha’m aylanıslar sanı (n) arasındag’ı baylanısıwdan tezlikti tabamız.
Gidrometriyalıq vertushka en’ tiykarg’ı ha’m en’ ko’p qollanılatug’ın asbap bolıp tabıladı.Bul asbap penen 1-Z % ge deyin qa’te ketiwi mumkin.Gidrometriyalıq vertushka menen suwdın’ ag’ıs tezligin janlı kespenin’ qa’legen tochkasında o’lshew mumkin.
Vertushkanın’ parrigi ag’ıs tezligi na’tiyjesinde ha’reketke kelip,tezliktin’ ulken ha’m kishi tezlikke baylanıslı jag’dayda parriktin’ aylanıs tezligide ha’r turli boladı. Bir sek ta parriktin’ aylanıs sanın anıqlasaq,to’mendegi ten’leme ja’rdeminde tezlikti esaplaw mumkin:
V  V₀  K  n,
bul jerde V - tezlik, V₀ – baslang’ısh tezlik, K - koeffitsent, n -parriktin’ 1 sek ta aylanıslar sanı.A’dette V₀  0,0Z - 0,07 boladı.