I. S. Sodiqov avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari toshkent

Katta va og‘ir yuklarni o‘tkazish tartibi.

So‗nggi yillarda umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‗llari bo‗ylab yirik va og‗ir transport vositalari tashish hajmi oshib, yo‗l konstruksiyalarining ortib ketishiga olib kelmoqda. Bunday sharoitda avtomobil yo‗llarining xavfsizligini ta‘minlash uchun texnik va tashkiliy xususiyatga ega bo‗lgan maxsus chora- tadbirlar, xususan, tashishlarni amalga oshirish uchun maxsus ruxsatnomalar berish zarur.
Katta yuklarni tashiydigan transport vositasi "katta o‗lchamli yuk" identifikator belgisi bilan belgilanishi va harakatning ishtirokchilarini xavf-xatar haqida ogohlantirish uchun avtomobil kabinasi tomida to‗q sariq yoki sariq rangli miltillovchi chiroq bo‗lishi kerak. Bundan tashqari, qorong‗uda va kam ko‗rinadigan sharoitda avtomobil jihozlanishi kerak: old tomondan - oq chiroq yoki yorug‗lik qaytaruvchi, orqa tomondan - chiroq yoki qizil chiroq. YUklarni tashish paytida viloyat avtomobil yo‗llarida g‗ildirakli traktorlaridan foydalanish taqiqlanadi va yaxshilangan qoplamali barcha avtomobil yo‗llarida ishlatiladi.
Katta va og‗ir yuklarni tashish faqat topshirilgan arizalar asosida beriladigan maxsus ruxsatnomalar asosida amalga oshirilishi mumkin:
xalqaro tashish uchun-ushbu xizmat tomonidan vakolatli organ;
hududlararo va mahalliy tashuvlarda-umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‗llarining tegishli tarmog‗iga xizmat ko‗rsatuvchi avtomobil yo‗llarini boshqarish organlari.
Ruxsatnomalar tashishning o‗ziga xos yo‗nalishi yoki 1 oydan 3 oygacha bo‗lgan muddatga, tashuvlarning tabiati va tashilaydangan tovarlar toifasiga qarab bir martalik berilishi mumkin. Yo‗l organlari, yo‗l harakati politsiyasi organlari va boshqa tashkildanlar tomonidan amalga oshiriladigan transportga (er osti kommunikatsiyalari, elektr uzatish liniyalari va boshqalar) ta‘sir ko‗rsatadigan transport marshrutini kelishish arizani topshirish va ro‗yxatdan o‗tkazish sanasidan boshlab 10 dan 30 kungacha bo‗lgan muddatda amalga oshiriladi. Marshrutni muvofiqlashtirishda avtomobil yo‗llarining texnik va ekspluatatsion darajasi baholanadi, yo‗l harakati xavfsizligini ta‘minlash, yo‗llar va yo‗l inshodanlarining saqlanishi masalalari ko‗rib chiqiladi. Zarur hollarda transport sun‘iy inshodanlarni kuchaytirish va transport xavfsizligini ta‘minlash bo‗yicha maxsus chora- tadbirlarni nazarda tutuvchi maxsus loyiha bo‗yicha amalga oshirilishi mumkin. YUklarni og‗ir transport vositalari bilan tashish, qoida tariqasida, yilning yoz va qish davrlarida hisobga olinmaydi. Yilning boshqa mavsumlariga tashish zarur bo‗lganda, yo‗llarning tashxislash natijalari bo‗yicha belgilanadigan mustaxkamlik uchun yo‗l to‗shamalarining haqiqiy holatini hisobga olgan holda marshrutni tanlash amalga oshiriladi.
Transport marshrutini kelishish jarayonida foydalaniladigan transport vositalari va yo‗l inshodanlariga etkazilgan mumkin bo‗lgan zarar baholanadi. Zarar uchun to‗lov (to‗lov topshiriqnomasining nusxasi) katta va og‗ir yuklarni tashish uchun ruxsatnoma berishning majburiy shartidir.
Og‗ir vaznli yuklarni tashiydigan avtdanransport vositalarining, shuningdek, mavsumiy cheklovlar davrida etarlicha mustahkam yo‗l konstruksiyasiga ega bo‗lgan avtomobil yo‗llari uchastkalarida yuk avtomobillarining o‗tishini tartibga solish avtomobil yo‗llari diagnostikasi natijalariga asoslangan maxsus ruxsatlarni berish tizimi yordamida amalga oshiriladi. Ruxsatnomalar tashuvchilar tomonidan avtomobil yo‗llariga va og‗ir yuklarni tashiydigan avtdanransport vositalarining yo‗l inshodanlariga etkazilaydangan zararni qoplashni nazarda tutadi. Zarur hollarda og‗ir va katta hajmdagi yuklarni tashiydigan avtdanransport vositalarini avtomobil yo‗llariga o‗tkazish uchun maxsus loyihalar ishlab chiqilmoqda. Loyihalar yo‗l tuzilmalari va sun‘iy inshodanlarni mustahkamlash, vaqtinchalik yo‗llarning qurilishi, kommunikatsiyalarni vaqtincha o‗tkazish imkonini beradi.
Avtdanransport vositalarining og‗irligi gachaimiy vazn nazorati postlarida (VNP), shuningdek ko‗chma avtomobil og‗irliklari bilan jihozlangan mobil brigadalarda nazorat qilinadi. Statsionar vazn nazorati postlari yuk shakllanadigan tugunlarida (shu jumladan, aeroportlar, avtdanransport va temir yo‗l terminallari, yirik sanoat va qishloq xo‗jaligi korxonalari joylashgan hududda) va chegara o‗tish joylarida tashkil etiladi. Ko‗chma avtomobil og‗irliklari bilan jihozlangan mobil brigadalar statsionar vazn nazorati postlarini chetlab o‗tish joylarida ishlaydi. Avtdanransport vositalarining tashkiliy og‗irlik nazorati davlat yo‗l xo‗jaligi
xizmati bo‗linmalari tomonidan yo‗l harakati nazorati va transport vazirligi inspeksiya bo‗linmasi vakillari R. O‗zbekiton bilan birgalikda amalga oshiriladi.
Statsionar post vazn nazorat tarkibi o‗z ichiga oladi:
avtomobil yo‗llari bo‗ylab harakatlanish jarayonida avtdanransport vositalarining og‗ir yuklarini aniqlash uchun statsionar tarozilar;
avtdanransport vositalarini aniq tortish uchun maxsus maygachan;
maxsus maygachanchada transport vositalarini tortish uchun ko‗chma yoki statsionar tarozilar;
Elektr energiyasi va aloqa vositalari bilan ta‘minlangan xodimlar va uskunalar uchun binolar;
ma‘lumdanlarni to‗plash, qayta ishlash, to‗plash va uzatish axbordan tizimi; post vazn nazorat yoritish tizimi;
yo‗l harakatini tartibga solish vositalari;
ushlab qolingan transport vositalari uchun qo‗riqlanadigan turar joy.
Og‗irlikni nazorat qilish uchun faqat sertifikatlangan uskunalardan foydalanishga ruxsat beriladi. O‗zbekiston Davlat standartining hududiy organlarida foydalanilaydangan o‗lchash vositalarini avtdanransport vositalarining vazn parametrlarini aniqlash uchun qiyoslash majburiy tartibda statsionar va ko‗chma yo‗l tarozilaridan foydalanish lozim.
Ruxsat etilgan yo‗l tarozi ikki xil bo‗lishi mumkin:

• 
  ruxsat etilgan transport vositasini tortish uchun tarozilar;
  
• 
  avtdanransport vositasini harakatda tortish uchun tarozilar;
  

Tizimli ravishda statsionar yo‗l tarozilarini tortish tarozilari, o‗qqa tushadigan yuk tarozilar va platforma tarozi sifatida bajarish mumkin.
Portativ yo‗l tarozilari asosan statsionar transport vositalarini tortish uchun mo‗ljallangan va aloxida g‗ildirakni tortish tarozilari shaklida ishlab chiqariladi. Avtdanransport vositasini harakatda tortish uchun statsionar tarozilar to‗g‗ridan- to‗g‗ri avtomobil yo‗llarining qatnov qismiga, shuningdek, xarakatsiz avtotransport vositasini tortish uchun og‗irliklarni nazorat qilish postlarining maxsus maydonchalariga o‗rnatiladi. Portativ yo‗l tarozilari qattiq qoplamali har qanday gorizontal joylarda ishlatilishi mumkin.
Avtdanransport vositasini tortishda quyidagilar aniqlanadi: har bir g‗ildirak va transport vositasining har bir o‗qiga yuk; avtdanransport vositasining umumiy vazni;
avtdanransport vositalarining o‗qlari orasidagi masofa;
Odatda, statsionar vazn nazorati postlarida yo‗l harakati zichligi va tarkibini avtomatlashtirilgan hisobga olish amalga oshiriladi.
Avtdanransport vositalarini tashishda tortish batafsil tekshiruvga muhtoj bo‗lgan avtomobillarni oldindan tanlab olish uchun amalga oshiriladi. Tanlangan avtomobillar transport vositalarini to‗g‗ri tortish uchun maxsus maygachanchada tekshiriladi. Og‗ir yuklarni tashish uchun maxsus ruxsatnomaga ega bo‗lmagan avtomobillar maxsus qo‗riqlanadigan maydonlarga yuboriladi.
Dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida ruxsat etilgan o‗qqa tushadigan yuk hajmi va avtdanransport vositalarining massasi (AVM) qonun va normativ
hujjatlar, milliy qoidalar, davlatlararo bitimlar va ko‗rsatmalar bilan qat‘iy nazorat qilinadi va cheklanadi. Bu masalaga bunday e‘tibor yuqori o‗qqa tushadigan yuklar va og‗ir avtotransport vositalarning (ATV) umumiy massalari bilan yo‗l to‗shamalari va sun‘iy inshooatlarga keltiradigan zararli ta‘sirning ortishi sababli yo‗llarning xavfsizligini ta‘minlash zarurati bilan bog‗liq. SHu bilan birga, ko‗pincha avtomobil yo‗llarida og‗ir bo‗linmas yuklarni, shu jumladan, yo‗l tuzilmalarining kam yuk tashish qobiliyatiga ega bo‗lgan joylarda tashish kerak bo‗ladi. Ba‘zi transportlar maxsus ruxsatnomalar va ruxsatnomalar bilan bepul amalga oshiriladi. Bu og‗ir vaznli transportlarningG zararli ta‘sirini hisobga olmagan holda, ular ishlab chiqilgan va qurilgan avtomobil yo‗llarining erta qarishini (haqiqiy xizmat muddatini qisqartirishni) keltirib chiqaradi. Natijada, yo‗l jamg‗armalaridan ajratilaydangan mablag‗lar foydalanilaydangan avtomobil yo‗llari va sun‘iy inshodanlarni ta‘mirlash va saqlash bo‗yicha ishlar hajmining oshishini ta‘minlamaydi. Haqiqiy transport oqimlarida og‗ir vaznli ATV ulushining o‗sishi, shuningdek, yangi bozor munosabatlariga o‗tish, ushbu ATV o‗tkazishdan zararni qoplaydigan to‗lovni joriy etish zarurligiga olib keldi.
Harakat va ob-havo va iqlim omillari ta‘sirida ishlash jarayonida yo‗l to‗shamalarining mustaxkamlik zaxiralarini bosqichma-bosqich ishlab chiqish va ularni normativ-huquqiy ta‘mirlash muddati oxirida chegara holatiga o‗tkazish, ya‘ni.har qanday vaqtda ko‗rib chiqilaydangan vaqtda barcha yo‗l to‗shamalari dastlabki, hisobiy mustaxkamlik holatda bo‗lishini kutish mumkin emas. Bunday sharoitda og‗ir transport vositalarining ta‘siri noaniq bo‗lib, yo‗llarning haqiqiy holati bilan belgilanadi, bu esa avtomobil yo‗llaridan o‗tishdagi zararni baholashda hisobga olinishi kerak.
Yo‗l to‗shamalarining mustaxkmligini hisoblashda hisobga olinmagan og‗ir yuklarning o‗tishidan kelib chiqadigan zararni baholash uchun, agar siz yo‗llarda harakatlanishning bahor cheklovi davrida avtdanransport vositalaridan zararni baholash uchun qabul qilingan yondashuvdan foydalansangiz, lekin og‗ir transport vositalarining ta‘siri bilan bog‗liq holda aniqlangan bo‗lsa, bu mumkin. Bunday holda, hisoblangan va hisoblanmagan harakat intensivligida yo‗l to‗shamalarining mustaxkamligini ko‗rsatkichlarini o‗zgarish qonunyatlari ko‗rib chiqiladi. SHu bilan birga, har qanday transport vositasi og‗ir vaznli transport vositasi sifatida hisobga olinadi, bu esa yo‗l konstruksiyasining yedirilishiga va uning ta‘mirlash muddatini qisqartirishiga olib keladi.
Ushbu ma‘lumdanlar avtomobil yo‗llari bo‗ylab og‗ir transport vositalarining harakatlanishi bilan bog‗liq bo‗lib, ularning to‗shamalari mustaxkamlik talablariga javob beradi. SHu bilan birga, turli xil konstruksiyalar uchun, mustaxkamligi jihatidan farq qiladi, lekin bir xil harakat sharoitida, yo‗lning zarari farq qiladi va yo‗l to‗shamalarining mustaxkamligini kamaytirish bilan sezilarli darajada oshadi.O‗tkazilgan tadqiqdanlar og‗ir transport vositalari bilan yuklarni tashish uchun marshrutni tanlashda to‗shamalarining mustahkamligi bo‗yicha avtomobil yo‗llarining holatini batafsil hisobga olish zarurligini ko‗rsatadi.
Ko‗prik konstruktsiyalari bo‗yicha og‗ir transport vositasining shikastlanishi va narxi qurilish resursining ishlab chiqarilishi va yukning haqiqiy og‗irligini
hisobga olgan holda avtomobilning umumiy massasidan oshib ketishi sifatida baholanishi kerak. Ishlab chiqilgan usul yo‗l va ko‗prik tuzilmalarining holatini hisobga olish, shuningdek, ko‗rib chiqilaydangan har qanday vaqtda transport yo‗nalishi bo‗yicha zararni to‗liq qoplashni ta‘minlaydi.

2.