I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

32-DARS. VODOROD SOF EKOLOGIK YOQILG‘I VA KIMYO SANOAТIDA ХOM ASHYO SIFAТIDA ISHLAТILISHI.
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga vodorod yonganda faqat suv hosil qilishi bilan atrof-muhitni ifloslantirmaydigan ekologik toza yonilg‘i hamda vodorodning kimyo sanoatida eng muhim xom ashyolardan biri ekanligi haqida tushuncha berish.
Dars quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Vodorod — sof ekologik yonilg‘i.
   
2. 
   Vodorod kimyo sanoati uchun xom ashyo sifatida.
   

Yonilg‘ilarning qanday turlarini bilasiz? Siz bilgan qattiq, suyuq, gazsimon yonilg‘ilar yonganda qanday moddalar hosil bo‘ladi? Yonish mahsulotlari atrof-muhitga qanday ta’sir ko‘rsatadi? Ekologik muhitga salbiy ta’sir etmaydigan yonilg‘ini bilasizmi? degan savollar bilan o‘quvchilarga murojat qilib, darsni suhbat tarzida boshlash tavsiya etiladi. Suhbat davomida o‘quvchilarga fikrlarini mustaqil bayon etishlari uchun imkoniyat bering.

Vodorod ekologik toza yonilg‘idir.

Vodorod — bu kelajak yonilg‘isi; yonganda faqat suv hosil bo‘ladi va atrof-muhitni ifloslantirmaydi. Shuning uchun vodorod ekologik sof yonilg‘i sifatida istiqbolga ega.

Vodorodning ishlatilishi.

Kimyo sanoatida vodorod eng ko‘p miqdorda ammiak ishlab chiqarish uchun sarflanadi. Bu ammiakning asosiy qismi o‘g‘itlar va nitrat kislotasi ishlab chiqarishga beriladi. Undan tashqari vodorod metil spirti va vodorod xlorid (xlorid kislota) ishlab chiqarishga, yog‘-moylar, ko‘mir va neft mahsulotlarini gidrogenlash (vodorod bilan to‘yintirish) uchun sarflanadi. Yog‘-moylar gidrogenlansa margarin, ko‘mir va neft mahsulotlari gidrogenlansa yengil yonilg‘i hosil bo‘ladi.

Vodorod-kislorod alangasi harorati (3000C) qiyin suyuqlanadigan metallar hamda kvarsni kesish va payvandlash imkonini beradi. Metallurgiyada vodorod metallar oksidlaridan va galogenidlaridan tozaligi yuqori bo‘lgan metallar olish imkonini beradi. Suyuq vodorod quyi haroratlar texnikasida ishlatiladi, reaktiv texnikasida eng qulay samarador yonilg‘i sifatida qo‘llanadi. Atom energiyasini olishda, ilmiy izlanishlarda vodorod katta ahamiyatga ega.

Darsni mustahkamlash uchun quyidagi masalalar yechish taklif etiladi:

1. 
   3,4 t ammiak olish uchun n.sh.da qancha vodorod kerak?
   
2. 
   4 t mis (II)-oksiddan elektrotexnika ehtiyojiga toza mis olish uchun n.sh.da qancha vodorod kerak va bunda qancha mis olish mumkin?
   

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §29 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.