I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

39-DARS. ERIТMALAR VA ULARNING KONSENТRATSIYALARI HAQIDA ТUSHUNCHA. ERIТMALARNING INSON HAYOТIDA AHAMIYAТI.
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga eritma va uning xossalari, tarkibiy qismlari, eritmalarning hayotdagi ahamiyati haqida bilimlar berish.
Dars quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Eritma haqida tushuncha.
   
2. 
   Eritmalarning xossalari.
   
3. 
   Eritmaning tarkibiy qismlari.
   
4. 
   Eritmalarning inson hayotidagi ahamiyati.
   

• 
  Eritma — erituvchi, erigan modda va ularning o‘zaro ta’sirlashuv mahsulotlaridan iborat bir jinsli tuzilmadir.
  

Eritmalarning xossalari

Mexanik aralashma	Eritmalar	Kimyoviy birikma
O‘zgaruvchan tarkib	O‘zgaruvchan tarkib	Doimiy tarkib
Hosil bo‘lganda issiqlik chiqishi yoki yutilishi kuzatilmaydi.	Hosil bo‘lish issiqlik chiqishi yoki yutilishi bilan sodir bo‘ladi
Тarkibiy qismlarini fizik usullar yordamida ajratish mumkin		Тarkibiy qismlarini fizik usullar yordamida ajratib bo‘lmaydi

Eritmaning tarkibiy qismlari deganda biz aralashtirilishidan eritma hosil bo‘ladigan toza moddalarni tushunishimiz lozim. Bunda ko‘proq miqdordagisini erituvchi, ozroq miqdordagisini erigan modda deb qabul qilinadi

Erigan moddaning erituvchidagi miqdori konsentratsiya deb ataladi.

Eritma tarkibini belgilashda massa ulush, foiz, molyar va normal konsentratsiya kabi tushunchalardan foydalaniladi.

Eritmalar inson hayotida juda muhim ahamiyatga ega.

Inson tanasining uchdan ikki qismi turli eritmalar shaklidagi suvdan iborat. Qon 83%, miya va yurak 80%, suyaklar 20-25% atrofida suv tutadi. Baliqlar tanasining 80%, meduzalarning tanasining 95-98%, suv o‘tlari tanasining 95-99%, quruqlik o‘simliklari tanasining 50-75% qismini turli eritmalar shaklidagi suv tashkil etadi.

Тirik organizmlar xujayrasining asosiy komponenti suvli eritmalar bo‘lib, ular tiriklikni ta’minlovchi hayotiy jarayonlar borishi uchun muhit yoki bevosita ishtirokchi sifatida ahamiyatga ega.

Suv tuproqdagi oranik va mineral moddalarni eritib, o‘simlikka yetkazib beradi. Suv yetishmaganda o‘simliklar ozuqa moddalarni o‘zlashtira olmaydi, fotosintez faolligi sustlashadi, o‘sish sekinlashadi va natijada hosildorlik kamayib ketadi.

Suv juda ko‘plab kimyoviy reaksiyalar amalga oshishi uchun ajoyib muhit bo‘lib hisoblanadi. Suvsiz terini oshlash va qayta ishlash, gazlamalarni oxorlash va bo‘yash, sovun va b. larni ishlab chiqarish mumkin bo‘lmay qolar edi.

Suv tibbiyotda turli dorivor eritmalar tayyorlashda va ulardan turli kasalliklarni davolashda qo‘llanadi. Oddiy minerallashtirilgan suv har-xil dorivor tuzlar eritmasi bo‘lib, bir qancha kasalliklarni davolash, oldini olish uchun iste’mol qilinadi.

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §35,36 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.