I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Fizik xossalari. Vodorod — rangsiz, hidsiz, ta’msiz gaz. Suvda yomon eriydi: normal sharoitda 1 l suvda 21,5 ml eriydi. Ba’zi metallarda (nikel, palladiy, platina) yaxshi eriydi. Eng yengil gaz, havodan 14,5 marotaba yengil. Qaynash harorati –252,6C; –259,1C da tiniq kristallar hosil qiladi.

Kimyoviy xossalari. Odatdagi haroratda molekulyar vodorodning faolligi katta emas. Atomar vodorod esa juda faoldir.

Vodorod deyarli barcha metallmaslar bilan uchuvchan birikmalar hosil qiladi. Metallmas faolligiga qarab reaksiya tez yoki sekin sodir bo‘ladi.

1. 
   Ftor bilan xona haroratidayoq birikadi:
   

H₂ + F₂ = 2HF + 539,2 kJ

2. 
   Хlor bilan yorug‘likda tez, qizdirilganda portlab reaksiyaga kirishadi (qorong‘ida va qizdirilmaganda sekinroq birikadi):
   

H₂ + Cl₂ = 2HCl + 184,4 kJ

3. 
   Odatdagi haroratda kislorod bilan ta’sirlashmaydi. 2:1 hajmiy nisbatdagi vodorod va kislorod aralashmasi «qaldiroq gaz» deb ataladi va tashqi ta’sir natijasida portlab reaksiyaga kirishadi. Vodorod kislorodda yonadi:
   

2H₂ + O₂ = 2H₂O
Bu reaksiyada 3000C atrofida haroratga erishish mumkin.

Ko‘p metallmaslar bilan yuqori harorat, bosim yoki katalizator ishtirokida reaksiyaga kirishadi (masalan, oltingugurt yoki azot bilan).

1. 
   Yuqori haroratlarda vodorod metallarni ularning kislorodli birikmalari — oksidlaridan qaytaradi (siqib chiqaradi):
   

CuO + H₂ = Cu + H₂O

2. 
   Ishqoriy va ishqoriy-yer metallar yuqori haroratda vodorod bilan tuzsimon birikmalar — gidridlarni hosil qiladi: 2Na + H₂ = 2NaH
   

Darsni mustahkamlash uchun vodorodni quyidagi moddalar bilan reaksiya tenglamalarini yozish taklif etiladi: fosfor, oltingugurt, kaliy, kalsiy, teimr oksidlari;

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §28 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.