I psixodiagnostika ha’m eksperemental psixologiya pa’nine kirisiw joba

taminlew ushin sharayatlar
a’zirgi zamanda pa’nge ma’lim, insannin’ psixologik protsessleri,o’zgeshelikleri ha’m jag’daylarin u’yreniw maqsetinde du’zilgen psixodiagnostik metodikalar a’melyatta ken’ qollanilmaqta. Jan’a ilimiy tu’siniklerdi bayan qiliw, ilimiyligin kepillew maqsetinde, olarg’a say belgilerdi u’yreniw ushin eksperimental psixodiagnostik qurallarin islep shig’iw ha’m o’mirge jariyalaw barisinda ju’da u’lken isler a’melge asirililmaqta.XX-asir baslarinda bir qansha jaqsi rawajlang’an pa’nlerdin’, misali fizika pa’ninin’ tusinikleri ha’m izerlew metodlarin bir qansha talaplar qoyildi ha’m qabil qilindi, bul psixologiyag’a da pa’n sipatinda tiyisli. Bul operatsionalizatsiya ha’m verifikatsiya talaplaridur.




Bas toplamnin’ har bir birligi toplamg’a tusuw mumkinshiligi boliwi zarur



O’zgeriwshi toplam u’yrenilip atirg’an belgige baylanisli bolmag’an tarizde tan’lanadi

Tan’law bir qiyli toplamlardan a’melge asiriladi

Tan’lawda birlikler sani ko’p boliwi lazim

Operatsionaalizatsiya talabi tiykarinda usi narse jatadi, yag’niy ilimiy tusinikti pa’nge kiritiwde a’lbette aniq, konkret mualajalar, usil ha’m metodlarin ko’rsetip beriw ha’m olar jardeminde ilimiy tu’siniklerdi bayan qiliwda bul korinisler haqiyqattan barlig’ina isenim payda qiliw lazim.Operatsionalizatsiyada ha’r qanday izertlewshi a’meliy ha’reketi is protsessinde ilimiy tusiniktegi korinisler bayani haqiyqattanda tap usi o’zgesheliklerge iye ekinligine isenim payda qila alsin.

Verifikatsiya talabi soni an’latadi, ilimiy statusina talapker har qanday ilimiy tu’sinik, pange kiritilip atirg’an jan’aliqlar,albette haqiyqiy maniske iye ekenligin aniqlaw maqsetinde tekseriwden o’tkeriliwi sha’rt.<> so’zi <> manisin an’latadi. Bul har qanday tusinik bosliqtan payda bolmaslig’in, haqiyqattanda barlig’in da’lillew, og’an mas psixodiagnostik mualajalar jardeminde a’melge asiriladi.Misali, biz pa’nge <> tu’sinigin kiritejaqpiz, bul jag’dayda birinshi nawbette usi tusinikke tiyisli bizge ma’lim tusinikler ha’m usi tusinik ma’nisine tiyisli diagnostik belgi, ko’rinislerin aniq suwretlep bere aliwimiz kerek.<> tu’sinigin to’mendegishe tariyplep ko’reyik.”Motiv – bul ishki, psixologik, o’zin an’lag’an yaki o’z-o’zin an’lamag’an adam ha’reketin qozg’atiwshi narse ha’m de ol bir maqsetke jo’neltirilgen halda iskerligin qollap turadi” Balalar psixodiagnostikasi a’meliyatta tek validli aniq ha’m isenimli metodlar qollaniliwi sha’rt, bolmag’an jag’dayda na’tiyjelerdin’ isenimsizligi ha’m aniqsizlig’i ha’mde juwmaq shig’ariwda qatelikler kelip shig’iwi qawipi ju’zege shig’iwi mu’mkin. Qollanilip atirg’an metodlar sipatina, onin’ jardeminde aling’an nayitjelerge, yag’niy og’an iseniw mumkinligine psixodiagnostik metodtan paydalang’an shaxs juwaplidur..Ta’lim dizimindegi tarawlarda pedagog-psixolog juwapker shaxs bolip esaplanadi.Bunnan tisqari balalar menen psixodiagnostik eksperiment otkeriwde bir qatar kasiplik- ta’rbiyaliq usinisqa iye talaplar qoyilg’an.Bul tiykarg’i kasiplik-tarbiyaliq talaplar to’mendegiler: Ha’r qanday sharayatta da psixologik diagnoz natijeleri bala shaxsina ziyan jetkiziw maqsetinde qollanilmasligi’ sha’rt. Psixologik diagnozdi tek balalardin’ ha’m ata-analarinin’ razilig’i menen o’tkeriw mumkin(tek ayrim jag’daylar bug’an tiyisli emes,yag’niy medetsina ham huququiy tarawlarda). Go’deklik yaki balag’at jasina shekem bunday qararlardi ata-analar balalar qatnasiwinda qabil qiliwi mu’mkin. Ata-analar, (ata- analiq huquqinan ayrilg’anlar bug’an tiyisli emes) tajiriybeli psixolog psixodiagnostik izerlew natiyjeleri tiykarinda tayarlang’an juwmaqlardi biliwge haqli.psixolog o’z nawbetinde ata- analardin’ perzentleri ruwxiyati haqqidag’i sorawlarg’a toliq, isenimli ha’m adillik juwap beriwi sha’rt. Psixologik analiz natiyjeleri, shaxs rawajlaniwina tasir qiliwshi har qiyli jaktorlardi hamde ata – analardin’, pedagoglardin’ pikirleri inabatqa alinbastan, balanin’ ta’lim ham ta’rbiyasina tiyisli usinislardi sheshiwge tiykar bola almaydi. Ta’lim diziminde islep atirg’an psixolog, psixologik analiz islerin oqitiwshi ha’m tarbiyashi menen birgelikte alip barg’an halda,olardi bala ruwxiyati haqqinda zaru’r mag’liwmatlar menen ta’minlep bariwi sha’rt. Psixodiagnostikadaqollanilip atirg’an kopg’ana metodikalar jas normalari atamasi menen baylanisli.Bul,birinshiden,ruwxiy ha’m fizikaliq saw ha’mde ku’tilmegen halda tan’lap aling’an balalar toparinda uyrenilip atirg’an o’zgesheliklerlerdin’ ortasha rawajlaniw da’rejesi menen baylanisli halda su’wretlenedi. Balada jas normalari uyrenilip atirg’an o’zgeshelikler rawajlaniw darejesinin’ awip ketiwi, otkerilgen izertlewden aling’an natiyjeler menen aniqlanadi. Eger onin’ individual ko’rsetkishleri normadan joqari bolsa, ol halda bala o’z ten’daslarinan ilgerilep ketken, bunin’ terisi bolsa ten’daslarinan arqada qalg’an degen juwmaq shig’aradi. Ekinshiden – bil oz’-o’zinen normalardi u’yrenip turuw. jamiyettin’ rawajlanip bariwi menen balalardag’i intellectual,shaxsiy ha’m tarbiyaliq rawajlaniwdin’ ortasha ko’rsetkishi o’zgerip baradi.Bul, a’lbette, bunnan on jil ading’i normadan hazirgi paytta paydalaniw mumkin emesligin ko’rsetip beredi, sonin’ ushin da ha’r bir metodikani ha’r 3-5 jildan albette tekserip koriw talap qilinadi. U’shinshiden, baladag’i ol yaki bul psixologik o’zgesheliklerdin’ rawajlaniw da’rejesin bahlaw menen onin’ keleshektegi rawajlaniwi haqqinda piker ju’rgizip bolmaydi.Sebebi bul tek onin’ rawajlaniw da’rejesi menen emes, balki balanin’ oqiwshan’liq qabiliyeti, jan’a o’mirlik ta’jriybelerdi o’zlestire aliwi, ta’lim sipati ha’mde ko’pg’ana basqa faktorlar ha’m sharayatlar menen baylanisli. Bunnan tisqari, ha’r qanday psixodiagnostik metodikalardi qollaw h’am juwmaq shig’ariw ushin, aldin ala oni sinap ko’riw kerek.Psixodiagnostik metodikalardi islep shig’iw ha’m sinap ko’riw basqishlari to’mendegiler. Psixodiagnostika so’zi psixologiyada eki tiykarg’i ahmiyetti ko’rsetedi.Birinshisi ilimiy psixologik bilimler ha’m izertlewler tarawi esaplansa,ekinshisi psixologik bilimlerdi a’meliyatta qollay aliw tarawi bolip esaplanadi.I’limiy taraw sipatinda psixodiagnostika:prinspler,har qiyli psixodiagnostik metodlardin’ ilimiyligin tekseriw shinig’iwlarin ham usillarin qamrap aladi. A’meliy taraw sipatinda psixodiagnostik metodlardi a’meliyatta qollay aliw konlikpe ham tajriybelerin psixolog-diagnostda tu’rleniwge qaratilg’an.

I’limiy ha’m ameliy tarawda da adamnin’ psixologik protsesslerin,o’zgeshelik ha’m jag’daylarin bahalaw haqqinda pikir ju’ritiledi.

Hazirgi zaman psixologiyasinda ju’da ko’p psixodiagnostik metodlardan paydalaniladi,biraq olardin’ hammesinde ilimiy tiykarlang’an dep ayta almaymiz.Bunnan tisqari,metodlar ishinde izertlew ha’m jeke psixodiagnostik metodlarda bar. Jeke psixodiagnostik metodlar sonday metodlar qatarina kiredi,olar uyrenilip atirg’an psixologik o’zgesheliktin’ aniq normali ha’m sipatli usinislarin ko’rsetip bere aladi,yag’niy aniq bir o’zgeshelikti bahalaw maqsetinde qollaniladi.

Joqarida aytip o’tilgen maqset ushin qollanilmaytug’in metodlar, tek psixologik protsesslerdi,insannin’ o’zgeshelik ham jag’dayin uyrenetug’in metodlar izertlew metodlari dep ju’rgiziledi.Olar tiykarinan maqseti – isenimi bilimler,faktlardi aliw bolip esaplanadi.Psixodiagnostik ham izertlew metodlari pariqlarin ko’rsetip beriwshi eki misaldi ko’rip o’tsek:

1-misal.Shaxsti psixodiagnostik tekseriw metodi. Bul 16 faktorli R.Kettel testi.Usi standartlastirilg’an sorawnama o’zine 187 sa’wbetti qamrap alg’an bolip, 16 toparg’a bo’lingen shkalalar bar.Ha’r bir shkala ja’rdeminde shaxstin’ aytiqsha bir belgisin bahalaw mu’mkin, bunda bahalaw standart ballarda beriledi.Bul testtegi sa’wbet, ko’rsetpe, qollawdag’i mualajalar, natiyjelerin ta’riyplew ham juwmaqlar – hamme waqiya-hadiyselerge bir qiyli qollaniladi ha’m o’zgertirilmeyd 2-misal. Shxsti izertlew metodlari: Misali, adamdi arnawli sharayatta gu’zetiw arqali,aniq bir minezdi u’yreniw ushin mo’ljellengen eksperiment islep shiqpaqta.eksperimentti bunday du’ziw mu’mkin,izertlewshini qiziqtirip atirg’an shaxs minezindegi ko’rinis, belgilerdin’ haa’r birin ayriqsha u’yreniw imkanin bersin.Sinawshi,sinaliwshilar minezin gu’zetiw arqali shaxs belgilerinin’ ayriqsha o’zgesheliklerin ham og’an mas minez-quliq ko’rinisleri haqqinda juwmaq shig’ariw ushin islep shig’ilg’an eksperiment o’tkezedi.Bunnan olardi arnawli eksperimental sharayata gu’zetiw imkanin beriwshi izleniwler ham izertlew metodi dep juritiledi.Bul psixodiagnostik metodlar psixologiyanin’ tu’rli tarawlarinda ha’m har qiyli insanlar iskerliginde qollaniladi.I’limiy psixologiyada bul metodlar tiykarinan eksperimental izleniw ham bul protsessti sho’lkemlestiriwde,ameliy psixologiyada bolsa – psixologik ma’slahat, psixokorreksiyada hamde psixologtin’ ka’sibiy iskerligindegi basqa jerlerde,misali, ka’sipke bag’darlawshi tajiriybeli kadrlar tayarlawda qollaniladi.Tuwri sho’lkemlestirilgen eksperimentte hamme waqitta da sinaliwshinin’ ol yaki bul psixoligik o’zgeshelik rawajlaniw da’rejesin aniq bahalaw zaru’r,sebebi o’tkerilgen eksperiment u’yrenilip atirg’an o’zgeshelikke ta’sirin ko’rsettime,ko’rsetpedime bilip aliwimiz sha’rt.Joqarida aytip o’tilgen pikirler psixologik ma’slahat ham psixologik korreksiya islerinede tiyisli esaplanadi.Psixologik ma’slahat alip barip atirg’an psixolog klienttegi har qiyli psixologik o’zgesheliklerdin’ rawajlaniw da’rejesin bahalawi sha’rt.Onin’ bul isi shipaker miynetin eske saladi,yag’niy shipaker nawqastin’ keselin ham emlew metodin aniqlawda diagnostik isler o’tkeredi.Psixologta diagnostika menen shug’illanar eken,aldin klienttin’ psixologik rawajlaniw da’rejesin analizlep,keyin ala ma’slahat ham korreksiya islerin a’melge asiradi.Juwmaq shig’aratug’in bolsaq, biz metodikanin’ validligi, isenimliligi,aniqlig’I, tan’lanba toplam reprezentativligi haqqinda tu’siniklerge iye boldiq.