I psixodiagnostika ha’m eksperemental psixologiya pa’nine kirisiw joba

Sezim – insannin’ mu’tajliklerin qandiriw yaki qandirilmaslig’ina salistirg’anda sirtqi a’lemge bolg’an mu’nasebeti.

Erk – shaxstin’muayan qiyinshiliqlardi jen’ip o’tiwi menen baylanisli ishki ku’sh.

Motivatsiya – adamdi aktiv xizmetke u’ndewshi sebepler toplami.

7.1.Qabiliet psixodiagnostikasi ha’m o’zine tan tarepleri

Ha’r bir insan jaslig’inanaq kemshilik jetiskenlikleri, o’z imkaniyatlari haqqinda az bolsa-da tu’sinikke iye bola baslaydi. Jasilig’nanaq balalar minez-qulqi haqqinda daslep ata-analar, ha’r bir insanda o’z-o’zine baha beriw qabilieti formalana baslaydi. Kimdir o’zine ju’da jog’ari baha berse, ja’ne kimdir o’zi haqqinda jaman pikirde boladi.

O’zi haqqindag’i ju’da jog’ari pikirdegi insanlar a’tiraptag’ilardan ha’rdayim qusur izlewge ha’reket qiladi. Onin’ o’zi haqqindag’i pikiri real imkaniyatlardan ko’re ilgerilep ilgerulep ketken. Bunday insanlardin’ baxitli boliwi qiyin, sebebi olar ha’rdayim nedendir narazi bolip ju’redi: jasaw ta’rizinen yaki a’tiraptag’ilardan... olardin’ o’zi haqqindag’i pikirlerin o’zgertiriwde qiyin keshedi. Bunin ushin o’zgelerdin’ jen’isin ko’rip, o’z imkaniyatlarin salistiriw, a’tiraptag’ilardin’ og’an mu’nasebetlerinin’ tuwri qatnas qiliwi za’ru’r a’hmiyetke iye.

O’zi haqqinda salbi pikirde bolg’an insanlarg’a da a’sat emes. Olardin’ basqalar menen qatnasqa kirisiwleri, jan’a tanislar arttiriwi qiyin boladi. Olardi ha’rdayim bir jumisti baslawdan aldin “ men tuwrui joldamanb? ” siyaqli gu’manli sorawlar qiynaydi. Bunday gu’manlardan qutiliw ushin en’ da’slep o’zinizge shetten na’ze salin’. Siz hesh kimnen kem emessiz ha’m sonday-aq basqalardan u’stin ta’replerin’izde bar. Bul qasiyetlerdi seze bilin’. Sonda g’ana o’mirde o’z ornin’izdi tawip, jumisin’izda jaqsi na’tiyjelerge erise alasiz.



Qabilietti aniqlaw testi

Qabilietti aniqlaw metodikasi Ayzenk testi sorawnamasi tiykarinda du’zilgen.

Bul metodikani qay jerde qollaw mu’mkin?

Birinshiden, olar akademik litsey yaki ka’sip o’ner kolledjine oqiw ushin kelgen talabalarg’a o’z shaxsiy bag’darin tuwri belgilewlerine ja’rdem beriwde qollaniladi.

Ekinshiden, olardi oqitiw na’tiyjesin asiriw maqsetinde qollaniw mu’mkin. Oqitiwshi oqiwshilar qabilietin, qizig’iwshilig’in aniqlap, onnan o’z sabaqlarinda paydalaniwi mu’mkin.

Testti duris orinlaw ushn to’mendegi qag’iydalarg’a qatan’ a’hmiyet beriledi:

1. 
   Ajiratilg’an waqit birligine ( 80 soraw ushin 40 minut ) qatan’ a’mel etiw.
   
2. 
   Sinaliwshilardin’ soraw mazmunin tuwri qabil etiwge ha’m tu’siniliwine erisiw.
   
3. 
   Jawaplar sinaliwshinin’mustaqil pikirine tiykarlang’anlig’ina erisiw.
   
4. 
   Sorawlarg’a berilgen jawaplardi islep shig’iw ( 100 balliq sistema tuykarinda )
   

Sinaliwshi sorawlardi diqqat penen oqip shig’adi. Qaysi soraw o’zi haqqinda bolip atirg’anina isenim qilsa, usi sorawg’a belgi qoyadi, qalg’an sorawlarg’a hesh qanday belgi qoymaydi. Sinaliwshi sorawlarg’a asiqpay ashiq aydin ha’m tuwri juwap beriwi kerek. Belgilengen sorawlardin’ kem yaki ko’pligi a’hmiyetli emes. Sinaliwshida < qansha ko’p sorawdi belgilesem , sonsha unamli jawap alaman > degen piker tuwilmawi kerek.

Sorawlar.

1. 
   Oylap atirg’anlarin’izdi jaqsi tu’sindirip bere alasizba?
   
2. 
   Ta’jiriybe ha’m sorawlar o’tkiziwdi jaqsi ko’resizbe?
   
3. 
   Karta yaki sxema ja’rdeminde qa’legen ma’nzildi tawa alasizba?
   
4. 
   O’zin’izgetanis nama astinda qosiq ayta alasizba?
   
5. 
   a’tko’shekte ushiwdi jaqtirasizba?
   
6. 
   U’yde jalg’iz otiriwdan ko’re doslarin’iz menen sa’wbetlesiwdi abzal ko’resizbe?
   
7. 
   Haywanlarg’a azar bermey,jaqsi mu’na’sebette bolasizba?
   
8. 
   Jalg’izliqta qiyal su’riwdi jaqtirasizba?
   
9. 
   Siz a’debiyatqa qizig’asizba?
   
10. 
    Suwretke tu’siriwdi jaqtirasizba?
    
11. 
    Qilatug’un islerin’izdi yon da’pterin’izge jazip qoyasizba?
    
12. 
    O’zin’iz jaqtiratin qosiqlarin’izdi tez-tez aytip ju’resizba?
    
13. 
    Basqalardin’ ma’laqatina qulaq salmay, mustaqil qarar qabil ete alasizba?
    
14. 
    O’zin’izdin’ ku’shli ha’m ku’shsiz ta’replerin’izdi jaqsi bilesizbe?
    
15. 
    Ko’pg’ana ma’selelerde basqalarg’a ma’slaxat bere alasizba?
    
16. 
    Psixologiyag’a qizig’asizba?
    
17. 
    Hazil mutoyibani jaqtirasizba?
    
18. 
    Renbe-ren’ kitaplardi jaqtirasizba?
    
19. 
    Adamlardin’ ha’reketlerin baqlar ju’resizbe?
    
20. 
    Ha’rqiyli belgiler ha’m ha’reketlerdi jaqsi eslep qalasizba?
    
21. 
    Sportqa qizig’asizba?
    
22. 
    Qiynalmastan bir topar adamlardi basqara alasizba?
    
23. 
    Dunyaliq mashqalalarg’a ma’selen ekologiyag’a qizig’asizba?
    
24. 
    Sayaqatqa baliq awina bariwdi jaqtirasizba?
    
25. 
    Ha’rqiyli so’z oyinlarin ha’m jumbaqlar tabiwdi jaqtirasizba?
    
26. 
    Zatlar menen sanlar arasindag’i baylanisti aniqlay alasizba?
    
27. 
    Jas balalar menen oyin oynawdi jaqtirasizba?
    
28. 
    Juwiriwdan ko’re futbol, volleybol, basketbol oynaw maqulma?
    
29. 
    Gu’llerdin’ atin yaddan bilesizbe?
    
30. 
    Tawg’a shig’iwdi jaqtirasizba?
    
31. 
    Tez-tez muzika tin’lap turasizba?
    
32. 
    Zatlardi buzip qaytadan teriwdi jaqtirasizba?
    
33. 
    Radio, televizordan esitken mag’lumatlardi jaqsi eslep qalasizba?
    
34. 
    O’z pikirin’izdi bildirgende suwret ha’m sxemalardam paydalanasizba?
    
35. 
    Esap-sanaq islerin jaqsi alip barasizba?
    
36. 
    Oying’a tu’siwdi jaqsi ko’resizbe?
    
37. 
    Tez-tez barmaqlarin’iz ja’rdeminde muzika shertip turasizba?
    
38. 
    En’ jaqin dostin’iz barma?
    
39. 
    O’mirin’iz haqqinda oylap turasizba?
    
40. 
    O’zin’izdi fermer sipatinda oylay alasizba?
    
41. 
    Jeke ma’seleler sizdi ko’birek qiziqtiradima?
    
42. 
    Bir na’rseni sheshiwde dostin’iz benen ma’slaxatlesesizbe?
    
43. 
    Shaxmat oynawdi jaqtirasizba?
    
44. 
    zatlardin’ keleshekte qanday boliwin qiyal ete alasizba”
    
45. 
    Muzika a’sbabinda nama sherte alasizba?
    
46. 
    Zat haqqinda toliq tu’sinikke iye boliwdin’iz ushin oni uslap ko’riwin’iz sha’rtpe?
    
47. 
    Aytisqanda o’z pikirin’izdi qorg’ay alasizba?
    
48. 
    Jolda bir namani xushtak penen shertip ju’resizbe?
    
49. 
    Ekologiya ha’zirgi ku’nnin’ en’ tiykarg’i mashqalasima?
    
50. 
    Qandaydir topar yaki qo’mita quraminda boliwdi qa’leysizbe?
    
51. 
    Basqalar bilmeytin qizig’iwshi ermegin’iz barma?
    
52. 
    Zatlardin’ quramin baqalaw ushin olardi tu’rli toparlarg’a bo’lesizbe?
    
53. 
    Siz suwretlerdi tamasha etiwdi jaqtirasizba?
    
54. 
    Sa’betlesip atirg’anda belgilerdi ko’p isletesizbe?
    
55. 
    Ko’zin’iz tu’sken ha’tte buyimlardin’ etiketkalarin da oqiysizba?
    
56. 
    Mantiqiy oyinlardi jaqtirasizba?
    
57. 
    Tu’singende misallar keltiresizbe?
    
58. 
    Adamnin’ barliq ag’zalari qay jerde jaqylasqanin jaqsi bilesizbe?
    
59. 
    Kelispewshilik ha’m ja’njellerdi sheshe alasizba?
    
60. 
    Ha’rdayim bir na’rseni u’yreniwdi oylap ju’resizbe?
    
61. 
    Bir marte esitken naman’izdi eslep qalasizba?
    
62. 
    Bilimlerdi ta’jiriybe ha’m sinaw arqali o’zlestiresizbe?
    
63. 
    Sa’betleskende kitaplardan oqig’an obrazlardan paydalanasizba?
    
64. 
    Algebradab ko’re geometriya sizge ko’birek jag’adima?
    
65. 
    Kompyuter menen isleskendi jaqtirasizba?
    
66. 
    Taniqli aktyorlardin’ ga’plerin o’zlerine uqsatip yag’niy eliklewdi jaqtirasizba?
    
67. 
    O’mirin’izdi qosiqsiz eleslete alasizba?
    
68. 
    Toylarda qatnasiwdi jaqtirasizba?
    
69. 
    Planetalardin’ atlariz bilesizbe?
    
70. 
    Ku’ndelik tutasizba?
    
71. 
    U’y haywanlarina awqat beriwdi jaqtirasizba?
    
72. 
    O’mirin’izde bir na’rsege erisiw ushin hamme na’rsege tayarsizb?
    
73. 
    Tez-tez konsertlarg’a barip turasizba?
    
74. 
    O’aismliklerge suw quyiwdi jaqtirasizba?
    
75. 
    Jolda o’zin’izdin’ jeke mashqalalarin’izdi oylap ju’resizbe?
    
76. 
    Matemetikani jaqsi ko’resizbe?
    
77. 
    Sabaq waqtinda da’pterin’izge ayirim zatlardin’ suwretin sizip otirasizba?
    
78. 
    Ju’da ko’p so’zlerdin’ ma’nisin bilesizbe?
    
79. 
    Dawis shig’arip pikirlewdi jaqtirasizba?
    
80. 
    Adamlar qiynalg’anda sizden ma’slaxat sorap turadima?
    

Endi bul sorawlarg’a jawaplardi bahalaw u’stinde toqtalamiz. Sinaliwshi o’zi belgilegen soraw nomerlerine to’mendegi kestede domalaq ishine alip shig’adi.

Qaysi bag’anada 8-10 do’n’gelek bolsa sinaliwshida sol qabiliet u’stin boladi. Qaysi qabiliettin’ u’stinligine qarap oqiwshinin’ nege qizig’iwi haqqinda so’z ju’ritiw mu’mkin.

A – lingvistik qabiliet. Bunday qabilietli insanlarda oqiwg’a, she’riyatga , bahs-munozaralarga, ha’zil, hajv ha’m hikoyalarga qizig’iw ku’shli boladi.

V – matematik qabiliet. Bunday qabilieti u’stin bolg’an insanlar abstract belgiller, formulalar, sanlar menen islesiwdi jaqtiradi.

S – ko’riw qabilieti. Bul qabilietlerge iye insanlarda suwretlew o’nerine, xaykaltaroshlik ha’m siziwg’a qizig’iwshiliq u’lken boladi.

D – kinetik qabiliet. Bul qabiliet iyeleri raqs, rol atqariw, fizikaliq shinig’iwlar, sport oyinlari ha’m drammag’a qizig’adi.

E - ta’biyat su’yiwshilik qabilieti. Bul qabiliet iyeleri sayaxatqa, ekskursiyag’a qizig’adi.

F – muzikaliq qabiliet. Bul qabiliet iyeleri qosiq aytiwdi, muzika tin’lawdi, jo’r boliwdi jaqsi ko’retinler.

G – sa’wbetlesiwshilik qabilieti. Bul qabiliet iyeleri da’rtles, sherik, ashiq kewilli boliwdi, birgelikte tu’rli loyihalar jaratiwdi unatiwshilar.

H – pikirlew qabilieti. B ul qabiliet iyeleri ha’rdayim pikirin bir jerge toplay aladi, jaqsi ha’m teren’ pikirleydi, qiyal su’rip ju’iwdi jaqsi ko’redi.

A	B	C	D	E	F	G	H
1	2	3	4	5	6	7	8
9	11	10	14	12	13	15	16
17	19	18	21	20	24	22	23
25	26	32	27	31	30	28	29
33	35	34	36	37	39	38	40
47	43	44	46	45	41	42	49
55	52	53	54	48	51	50	58
63	57	56	61	62	60	59	69
78	65	64	66	67	70	68	71
79	76	77	75	74	72	80	73

“ Do’retiwshilik qabilietlerin bahalaw sorawnamasi” (E.E. Tunik)

Ha’zirge sorawnama shaxsta do’retiwshilik aktivlik penen baylanisli to’rt tiykarg’I qasiyet – qizig’iwshiliq, jaqsi rawajlang’an qiyal, qiyin (qiyin ha’diyse ha’m tu’siniklerdi an’law, talpiniwshiliq, qiyin ma’selelerdi mustaqil sheshiwge umtiliwshiliq, qiyin tapsirmalardi unatiw), umtiliwshiliqqa meyillik da’rejesin aniqlawg’a xizmet qiladi.

Ko’rsetpe: “ Xu’rmetli qatnasiwshi, to’mendegi sorswnama sizge o’zin’izdin’ do’retiwshilik qabilietin’iz da’rejesin bahalawin’iz ushin imkaniyat beredi. Bunin’ ushin sizden sorawnamada keltirilgen takidlarga mu’nasebet bildiriwin’iz talap etiledi. Bunda siz takidlarda sa’wlelengen qa’siyet sizge qanshelli maslig’in bildiriwin’iz lazim boladi. Bunin’ ushin siz jawap betinde keltirilgen to’rt tu’rli jawap varianti – “uliwma alg’anda duris” (awa), “ qisman duris” (ehtimol), “uliwma alg’anda naduris” (yaq), ‘bilmeymen” variantinan birin tan’lap, tiyisli takid san tuwrisina tan’lang’an variant astinda tan’lang’an belgi qoyiwin’iz kerek. Umitpan’ bul jerde duris yaki qa’te jawaplar bolmaydi, o’zin’iz ushin tiyisli qa’siyet qanshelli ta’n bolsa, oni ko’p oylamay belgilen’. Sorawnama menen islew waqti sheklenbegen, biraq jawaplardi imkan barinsha tezirek belgilewge ha’reket qilin”.

Sorawnama ma’tini.

1. 
   Eger tuwri jawapti aniq bilmesten, oni shamalap tabiwg’a ha’reket qilman’.
   
2. 
   Narse-buyimlardin’ aldin ko’zge taslanbag’an detallarin ko’riw ushin batafsil ko’zden o’tkeriwdi jaqtiraman.
   
3. 
   Bilmegen zatimdi a’dette sorap biliwge talpinaman.
   
4. 
   jumisti aldinnan rejelestiriw mag’an unaydi.
   
5. 
   jan’a oyinda qatnasiwdan aldin men bul oyinda utiwima isenim payda boliwi kerek.
   
6. 
   Mag’an o’zim bilip aliwim yaki biliwim kerek bolg’an zatlar haqqinda oylaw jag’adi.
   
7. 
   Eger bir isti bir uriniwda a’melge asira almasam, maqsetime erispegenimshe urina beremen.
   
8. 
   Basqalarg’a tanis bolmag’an oyinda onda qatnasiw ushin hesh qashan tan’lamayman.
   
9. 
   Bir jumisti orinlawdin’ jan’asha usilllarin oylap tabiwdan ko’re hammesin ha’rdayimg’day orinlay beremen.
   
10. 
    qandaydir mag’lumat tuwri yaki naduris ekenin tekseriwdi jaqtiraman.
    
11. 
    Mag’an o’zim ushin jan’a bolg’an jumis penen shug’illaniw jag’adi.
    
12. 
    Jan’a doslar arttiriwdi jaqtiraman.
    
13. 
    Mag’an o’zim menen hesh qashan sadir bolmag’an hadiyseler haqqinda oylaw jag’adi.
    
14. 
    Men qashanlardir taniqli qosiqshi, shayir yaki artist boliw haqqindag’i qiyalllarg’a berilmeymen.
    
15. 
    Ayirim pikirlerim meni o’zine sonshelli jalip etedi , dunyadag’i barshe narseni umitip qoyaman.
    
16. 
    M ag’an ko’birek jerden ko’re kosmik stansiyada jasaw ha’m islew jag’ar edi.
    
17. 
    K eyinshellik ne zat ju’z beriwin bilmegenimde asabiylashmayman.
    
18. 
    Noodatiy zatlardi jaqtiraman.
    
19. 
    Men ko’binese basqa adamlar ne haqqinda oylap atirg’anin elesletiwge talpinaman.
    
20. 
    Mag’an o’tmishte ju’z bergen erteklerdi oqiw ha’m teleko’rsetiwlerdi tamasha etiw jag’adi.
    
21. 
    Mag’an o’z pikirlerimdi doslarim arasinda dodalaw jag’adi.
    
22. 
    Bir qa’telikke jol qoyg’animda da men ashiwlanbayman.
    
23. 
    Keleshekte mag’an shekem hesh kimnin’ qolinan kelmegen jumisti a’melge asiriwdi qa’ler edim.
    
24. 
    Men hamme na’rseni adattegi jol menen qilatug’in adamlar menen doslasiwdi jaqsi ko’remen.
    
25. 
    Ko’pshilik bar qag’iydalar meni a’dette qaniqtirmaydi.
    
26. 
    Mag’an hatte tuwri jawabi bolmag’an ma’seleni sheshiwge uriniw jag’adi.
    
27. 
    Men ko’p zatlar menen ta’jiriybe o’tkergendi qa’leymen.
    
28. 
    Eger bir ma’rte tuwri jawapti tawg’an bolsam, keyinshelik basqa variantlardi izlep otirmayman.
    
29. 
    Topar aldinda shig’is qiliwdi jaqtirmayman.
    
30. 
    Badiiy shig’arma oqig’animda yaki kinofilm ko’rgenimde o’zimdi ondag’i qahramanlardan birinin’ orninda qiyal etemen.
    
31. 
    M ag’an uzaq o’tmishte adamlar qanday jasag’anin qiyal etiw jag’adi.
    
32. 
    Mag’an doslarimnin’ qat’iyatsizlik qiliwi unamaydi.
    
33. 
    Mag’an eski quti ha’m sandiqradi (arsha) olarda neler barlig’in biliw ushin tekserip shig’iw jag’adi.
    
34. 
    Men ata-anam ha’m oqitiwshilarim o’zgeriwshen’ bolmay ha’rdayim bir qiyli bolip turiwin qa’ler edim.
    
35. 
    Men o’zimnin’ ishki sezimime isenemen.
    
36. 
    Mag’an bir fazani ilgeri su’rip, qanshellik haq ekenim qiziqtiradi.
    
37. 
    Keyingi bir neshe adimdi aldinan bilip is tutiw talap etiletin oyinlardi jaqtiraman.
    
38. 
    Meni tu’rli mexanizmler, olardin’ ishi qanday du’zilgeni ha’m olar qanday islewi qiziqtiradi.
    
39. 
    Menin’ en’ jaqin doslarima axmaqana pikirlrt jaqpaydi.
    
40. 
    Mag’an jan’a zatlardi, ha’tte, olardi, a’meliyatta qollap bolmasada,oylap tabiw jag’adi.
    
41. 
    Men hamme zattin’ o’z orninda turiwin jaqtiraman.
    
42. 
    Keleshekte payda bolatin sorawlardin’ jawabin izlew mag’an qiziqarli boliwi mu’mkin.
    
43. 
    Mene jan’a ishke aqibeti qanday boliwin biliw ushin qol urmayman.
    
44. 
    Mag’an o’zim jaqtirg’an oyinlardi shunchaki kewilashiw ushin yutuq haqqinda oylamay oynaw qiziqtiradi.
    
45. 
    Mag’an heshkimnin’ oyina kelmegen zatlardi oylaw jag’adi.
    
46. 
    Men biytanis adam sawlelengen suwretti ko’rgenimde ondag’I adamnin’ kimligin biliwge qizig’aman.
    
47. 
    Mag’an kitap ha’m jurnallardi quri olarda ne zatlar barlig’in biliw ushin ko’riw jag’adi.
    
48. 
    Menimshe ko’pshilik sorawlarg’a jalg’iz tuwri jawap bar.
    
49. 
    Basqalar oylap ko’rmegen zatlar haqqinda soraw bergebdi jaqtiraman.
    
50. 
    Oqiwda da u’yde da ju’da’ ko’p mashg’ulotlar bar.