I psixodiagnostika ha’m eksperemental psixologiya pa’nine kirisiw joba

2.5 O`zbekistanda psixodiyagnostika ha`m eksperemental psixologiyanin`

rawajlaniwi.

Daslepki pedagogic ha`m psixologik pikirler nazariyasi 1918-jil Toshkent ha`m CHimkente qalasinda payda bola baslagan.Pedagogika muzeyi ha`m pedagogic labaratoriya universal oqiw tarbiya muassasi bolip ta`lim-ta`rbiya menen baylanisli bolgan hammewaziypalardi qamrap aladi.Bunin natiyjesinde jardemshi talim metodlari islep shigarilgan,sol jerdin ozinde sinalgan ha`m respublikanin basqa oqiw orinlarina tarqatilgan. Jumistin binday sholkemlestirilgenligi tadbiq qiliwga imkan bergen.Pedagogikaliq labaratoriya

haqqinda nizamda bul jer pedagogikaliq opikir ha`m jumistin orayi boliwi kerek.Sonin ushin bir tarepten psixologiyaliq jumistin har bir janaliq oqitiyda labaratoriyada toplangan baytajriybedenpaydalaniw inkaniyati beriliwi kerek, bul imkaniyat bevasita mekteplerge jariya qiliw maqsetke muwapiq esaplanadi.Basqa labaratoriya ha`m kabiynetler menen bir qatarda pedagogikaliq labaratoriya ha`m pedagogikaliq muzeyde ekisperemental psixologiyaliq labaratoriyasi ha`m payda bolip, bul jerde har turli psixologiyaliq tajriybeler amalge asirilgan,1919-jil 1 aprelde Kavman Horvat maorip komissariga xat jollab, mamleketin kozi kor,gung,ruxiy kesel ham psixologiyaliq rawajlaniwi ha`mde psixikasi muazanatsiz balalardi oz tarbiyasina aliw zarurligin aytip otken.Sol maqsete uliwma bir arnawli muasassalar dizimin sholkemlestiriwdi usinis etken.Horvatin usinisi bir neshe jonelis boyinsha diqqatqa ilayiq.Birinshiden,bul kompleks harekterindegi jumis bolip,bir psixonevrologiyaliq keselik nazerde shette qalmagan.Ekinshiden,bul rejede izbe-izliktin bir neshe basqishi nazerde tutilgan.

1.Kasalik diagnostikasi( tadqiqat darijesi).2.Kesellerdi dawalaw (ameliytibbiy darejesi) 3.Keselerdi tarbiyalaw ha`m talim beriw (ameliy talim darejesi).Birinshi darejeni psixologik labaratoriyalar,ekinshi darejeni dawalaw maqsus muassasani,ushinshi darejeni mektepler amelge asiriw kozde tutiladi.

Turkistandagi muasalarda biri “O`zbek mamleket ilmiy tadqiqat institute”,hazirgi Qoriy Niyoziy namindagi pedogika panler ilmiy tadqiqod insituti 1929-jil tashkil tapqan bolip,hazirgi kunge qader bul insitut oqitiwdin pedogogik konsepsiyalar mektepleri ha`m mektepkeshe tarbiya mekemelerini talim-tarbiya nazariyasin jaratiw jalgiz orayi esaplanadi.1930-jilardin baslarinda insitut quraminda tomendegi kabinetlerden ibarat; 1.sotsiyal gigena kabineti.2. sotsiyal kabiynet. 3.Pedagog-psixologiya kabiyneti. 4.Psixologik labaratoriya kabiyneti.

Insititut sholkemlesken waqittan baslap milliy mentalitet ha`m sotsiyal muqitni shuqir tadqit qiliw balalardin psixologik sotsiyal-madeniy qasiyetlerin esapqa algan halda sabaqti jaratiw menen shugilanadi.1.ilmiy ekispeditsiya sholkemlestiredi. 2.Balalar xarakterin uyreniw. 3.Pedogoik kadirlar tayyarlaw. Bul insitutin xizmeti Bendrikov,Leventuev,Zavorva,Yusupov,Tokanaev,Debenzov,Mirsharipov,Muxiddinov kibi alimlardin atlari menen uzliksiz baylanisli.1930-jilarda bul insitituta jahan psixologiya panine ulken ules qosqan alimlardin biri Aleksandr Romanovish Luriya islegen.Ol oz institute shenberinde otkerilgen izertlewlwr tiykarinda kiyinsheli “ Ob istoricheskom razbitie poznavatelnix protsessov’’-“ Biliw protsesslerinin tariyxiy rawajlaniw haqqinda” degen shigarmasin nashir qildi.Ozbekistanda psixologiya panin pormalaniwina ulken ules qosqan alimlardan jane biri P.Ivanov esaplanadi.1927-jil Samarxantagi ozbek pedagogika institutinda ( Pedakademiya) eksperimental psixologiya labariyasin sholkemlestirgen.1940-jilda ol pedogogika insitutlari talabalari ushin psixologiyadan birinshi oqiw qollabasi ushin nashir qilgan.Keyinsheli1934-jil Samarxant inisitituti ushin ozbek

mamlaketi universitetige aylandiriwi munasebeti menen P.Ivanov oz labaratoriyasi menen Nizamiy atindag’i Tashkent mamleketlik pedagogika instituna ko’ship otedi. Pedagogika oqiw orinlarinda ilmiy pedagogik potensiyallardin jetispewshiligi sebepli daslepki psixologiya sabaqlari awdarmashilar jardeminde alip barilg’an, keyinshelik bul awdariwshilardin’ ozleri erkin rawishte psixologiyadan o’zbek tilinde temalar oqiy baslag’an. Aliaskar Usmanov, Toxiriyxan Askarxo’jaev, Bayburova , Raxmatova ham basqalar ozbek tilinde sabaq otiwshi psixologiya oqiwshilari bolg’an. P. Ivanovtin (1891-1968) psixologoyaga baylanisli 75ten artiq ilmiy isler baspadan shigarilgan. Onin 1927-jilda baspadan shig’arilg’an “Uliwma pedagogika” boyinsha qisqa osherk , “Mekteptaniw”tarbiyanin uliwma metodlari 1940-jillar ha’m 1954-jillarda ‘Uliwma psixologiya” , 1962-jilda “Talimnin psixologik tiykarlari” siyaqli shigarmalar Ozbekistanda psixologiya pani rawajlaniwina juda ulken ules qosti. Sh. A. Muzaffarovlar doktorliq dissertatsiyalarin jaqladi. 1963-jil Ozbekistanda psixologiyadan birinshi bolip Krasnoboev Ilya Berovish (1896-1963) Tashkent Mamleketlik universiteti filosofiya fakulteti logika ha’m psixologiya kafedrasi mudiri “Joqari klass oqiwshilarinda siyiniw , adep –ikramliliq tusiniklerin formalandiriw’’. Temasindag’i doktorliq jumisin jaqladi. Krasnoboevtin ilmiy xizmeti 20-jillarinda Ozbekistanda izertlewler menen baylanisli onin’ basshilig’I astinda logika ham psixologiya kafedrasi ag’zalari: Mominova, V. Ya. Maros, A. Abdusattarova, V.I. Sofer, A. Gulyamov, R. V. Gulyamov , A.A.Erstifirovlar har turli obektlerde psixologiya ham logika boyinsha ilmiy izertlewler alip bardi.Bul izertlewler O’zbekistanda xaliq ta’limi menen baylanisli maselelerdi sheshiwde jardem beredi.M.Voxidov (1927-1989) 1955-jilda Leningradda doktorliq jumisin jaqladi.Daslep Andijan pedagogika institutinda,son’ Qori Niyoziy atindag’i pedagogika ilmiy izertlewler institutinda islegen. 1966-jil Tashkent Mamleketlik universiteti “Psixologiya” mudiri etip saylangan. 1973-jil Ministrler Soveti tapsirmasina baylanisli tariyx fakulteti quraminda sholkemlestirilgen. P.S.Zimin, L.S.Sofer qatnasiwinda ham oraydin’ talantli alimlari jardeminde bul jerde oqiw eksperimental loboratoriya sholkemlestirilgen.M.Vaxidov tarepinen mektepke shekem pedagogika bilim jurtlari ushin, pedagogika institutlari ushin sabaqliqlar jazilg’an,song’i jillarda M.Vaxidov,A.Petroviskiy astindag’i “Uliwma psixologiya” sabaqligin awdarma qilgan ham ayni waqitta milliy ham mintaqaviy ozgesheliklerdi esapqa algan halda o’zbek tilinde sabaqlar jaratiw menen boldi.Davletshin Muuhammad Gabdulgalimovish 1923-jilda tuwilg’an.Tashkent Mamleket pedagogika universitetinin’ psixologiya kafedra mudiri psixologiya panler doktori,1957-jilda “5-7 klass oqiwshilarinda texnikaliq qizigiwlardin’ formalaniwi” temasinda doktorliq dissertatsiyasin jaqladi.1968-jildan 2005-jilg’a deyin Nizomiy atindag’i Tashkent mamleket pedagogika universitetinin’ “Uluwma psixologiya” kafedrasinda mudirlik qildi.M.G.Davletshin basshiliginda onin’ maslehetleri jardeminde O’zbekistanda 50den artiq namzatliq ham doktorliq islerin jaqlag’an.O’zbekistanda

psixologiyanin’ turli jo’nelisleri boyinsha kop g’ana alimlar ilmiy izertlew islerin alip bariw,O’zbekistanga psixologiya panin,yag’niy psixologiya tusinigin olip kirip,tolig’i menen aship berdi.Hazirgi kunde O’zbekistanda ham psixologiya tarmaqlari rawajlanip bul barista bir qatar isler amelge asirilmaqta.Mamleketimizde jetisip shiqqan barshe alimlarimiz ozbek psixologiyasin shet mamleketler psixologiyasi kibi joqari shoqqig’a shig’iwda ozlerinin’ uleslerin qosip kelmekte.Adamlar sanasina ese milliy psixologiya tiykarinda, yagniy milliylik ruwxinda tarbiyalaw, olardin’ sanasina psixologiyani sin’dirmekte.O’zbekistanda psixologiya paninin’ hazirgi ahwali ilgerigiden rawajlang’an. Sebebi bul pandi oqitiw ushun tayarlaw kurslari ham oraylar ashilip insanlardin’ sanasina jetip barmaqta.Bunnan tisqari, psixologiya tarmaqlari boyinsha har turli mashqalalardi sheshiwde tiykarg’i rol oynaydi.Bul pan rawajlaniwinda ozbek psixologlari M.G.Davletshin ,M.Voxidov, G’.B.Shoumarov, V.M.Karimova, E.G’.G’oziev, R.I.sunnatova, B.R.Qodirov, A.Jabbarov, R.Gaynutdinov, Sh.R.Baratov, Z.T.Nishonova , K.Mamedov , N.S.Safaev ham alimlardin’ ulesi ulken. Hazirgi kunde psixologiya paninin’ turli tarmaqlari,psixodiagnostika ham rawajlanbaqta.