|
Tayansh tusinikler:
Proyektiv metodikalar,Rorshaxtin’ siya daqlari,Rozensveyg ham Lyusher testleri.
9.1.Proyektiv metodika haqqinda uliwma tusinik.
Psixologiya pani ham ameliyatinda shaxsti u’yreniwdin’ proyektiv metodikalari ayiriqsha oring’a iye.Onin’ juzege keliwi ham rawajlaniwinda shaxs,onin’ duniyasini biliw imkaniyati haqqindag’i g’oyalarg’a bolg’an psixologik qaraslar evolyutsiyasi korinip turadi.Yarim asirlik rawajlaniw tariyxina iye proyektiv psixologiya bugingi kunde insan haqqindag’I psixologik bilimler kasiplaerinen biri bolip, oni ozlestirmey shaxs haqqindag’I qiyallardi juzege keltiriw mumkin emes.Shaxsti analiz qiliwdin’ proyektiv metodi proyektsiyalarini aniqlaw ham suwretlewge tiykarlang’an.
''Proyektsiya'' tu'sinigi daslep Z.Freyd tarepinen subekttin' sanali ham sanasiz rawishte ko'shirilgen shaxsiy qasiyetleri ,sirtqi obiektlerge salistirg’anda jag’daylardin’ mazmunin tariplew ushin qollanilg’an.Proyektsiya latin tilinen aling’an bolip ,alding’a isiriw,taslaw manisin bildiredi.Shaxsti u’yreniwdin’ proyektiv metodi ekisperiment natiyjelerine tiykarlang’an proyektsiyalardi aniqlaw ham son’ olardi analiz etiwdi kozde tutadi. Proyektsiya tusinigin tusindiriw ” Men”nin’ qorg’aw mexanizmi menen u’zliksiz baylanisli.Proyektsiya sublimatsiya, ratsiyonalizatsiya,sig’ip shig’ariw menen bir qatarda qorg’aw mexanizmlerinen biri sipatinda qaraladi. Proyektiv metodlari jardeminde insan proyektsiyalarinin’ psixologik mexanizmleri u’yreniledi.G.S.Friman proyektsiyani:1)Sanasizliq jag’dayi,yag’niy insannin’ bul jag’dayi basqa adamlardin’ ideya,qaras,qalew,emotsiya yaki xarakter sezimlerini ‘zine aliwi sipatinda; 2)O’z shaxsiy iqtiyajlarini basqalarg’a koshiriw sipatida;3)Qandayda bir ta’jriybege tiykarlang’an natuwri sheshim shig’ariw sipatinda qaraydi.
Proyektiv metodlar tekseriliwshini sonday jag’dayga’ qoyadi, bunda onin’ jeke iqtiyajlari , onin’ o’zine say qabil etiwi, tusinikleri ham kop g’ana xarakter qabiletleri payda boladi. Proyektsiya so’zli assotsiyalar, tawsilmegen konspektler,suwret ham dag’lar,tekseriliwshinin’ sizg’an suwretleri siyaqli verbal hamde su’wretli metodlardin’ hammesin qollag’anda baqlanadi.
Proyektsiya waqiyaliqti , adamlardi, amelge asirilg’an stimullardi qabil etiwi ham shaxstin’ psixik jag’dayi,iqtiyaj, motiv,ustanovkalarg’a tiykarlang’an.Bunda waqiyaliqti shaxstin’ psixik jag’dayi,iqtiyajlari , qasiyetlerine say rawishte belgilew tendensiyasi bar.Proyeksiya an’lanbag’an psixologik mexanizm esaplanadi, yag’niy proyeksiya elementleri sanasiz rawishte qabil etiledi.
Proyektiv metodikalardin’ tiykarg’i, o’zine mas qasiyeti- paydalanilatug’in stimullardin’ kop manili , aniq emes ekenligindedir.Biraq ,tekseriliwshige usinilatug’in stimul (su’wret,ren’ ,dag’,verbal informatsiya boliwidan qaramastan) aniq emes , kop manili ekenligine qaramay obiyektiv xarakterge iye ham subiekt tarepinen jaratilg’an obraz yaki ju’zege kelgen jag’dayg’a qarap kiritiletug’in qa’siyetke iye.Aling’an natiyjeler tekseriliwshi shaxsi haqqindag’i bilimler , oni psixologik jaqtan shuqir u’yreniw tiykarinda, sonin’ menen, psixodiagnostikanin’ basqa metodlarin qollag’an halda belgileniwi zarur.
Proyektiv metodikalar tariyxi 1904-1905 jillarda K.Yung tarepinen jaratilg’an so’zli assotsiyalar testine barip taqaladi.Bul metodikani jaratiw menen Yung shaxstin’ sanasizliq jag’dayindag’i keshirmelerini assotsiativ diagnostika qiliw mumkinligin ko’rsetip berdi. Keyinshelik assotsiativ testin’ tu’rli variantlari ayipdarliq sezimin aniqlaw (jalg’an detektori, M.Vertgayner ham L.R.Luriya), normani patolgiyadan ajiratiw ham basqalar ushin qollanildi.Tamamlanbag’an gurrin’ yaki gap testi ham Yung nin’ assotsiativ testinen kelip shiqqan dep esaplanadi.
Proyektiv metodikalar (lat.projectio –alding’a atiw)- proyektiv diagnostik tiykarinda islep shig’ilg’an bolip, shaxsti u’yreniwge qaratilg’an metodikalar toplami. Daslep 1939 jilda L.Frank bul metodikalardi belgilew ushin proyektsiya tu’sinigini kiritken, bul tu’sinikti o’zgerttiriwge bir neshe ma’rte ma’rte boliwina qaramastan psixologik diagnostika paninde ba’rshe insanlar ta’repinen maqullandi.
Proyektiv metodlardin’ ahmiyetli belgisi sonnan ibarat , bunda aniq bolmag’an ,bir qiyli du’zilmegen stimullardan paydalaniladi.Sinaliwshi oni qayta quriwi , rawajlantiriwi , toldiriwi, sharqlaw zarur. P royektiv qiyalg’a mas rawishte individumnin’ har bir sezimleri,onin’ qabil etiwi, sezimleri,pikirleri , hareketlerinde shaxstin ‘ izini qaldiradi.Insandi aktivlikke iytermelewshi stimul-jag’daylar qanshelli kem stereotipli bolsa, shaxs o’zini sonshelli jarqinraq ashiip ko’rsetedi.Proyektiv metodikalarg’a stimullar tek onin’ obiektiv mazmunina ko’re a’hmiyetke iye bolmaydi, sinaliwshi ushin jeke maniske ko’re ham iye boladi.Ane sonday proyektiv metodikalar ushin say bolg’an juwaplardi tuwri yaki natuwri dep bahalaw mu’mkin emes.
Proyeksiyani sonday tu’siniw kerek oni psixoanalitik ko’rsetip beriw tu’pten parq etedi. Psixoanaliz proyeksiyani qorg’aw mexanizmlerinen biri dep esapladi.Bunda “Men” ushin say bolg’an ishki impulslar ham sezimler sirtqi obiektke jo’neltiriledi, sirtqi ortaliqti o’zgergen halda qabil etiwi sipatinda sanag’a kirip baradi.
Stimul jag’dayi ,menen baylanisli proyektsiya protsesini daslep G.Myurrey tusindirgen. Myurrey din’ aytiwinsha proyektsiya insannin’ o’z qizig’iwshiliqlari,sharayatlari ta’siri astinda hareket etiwi tabiyiy jag’day menen baylanisadi.Onin’ pikrinshe qorg’aw mexanizmleri proyektsiya protsesinde payda boliwi yamasa payda bolmawi mumkin.
XX asirdin’ 40-jillarinda batis psixologiyasinda “Proyektiv hareketler” rawajlandi. Proyektiv metodikalar psixodiagnostika da ken’ tarqaladi, ananaviy psixodiagnostik testler ekinshi da’rejege sig’ip shig’ariladi.Hazirgi waqitta batis psixologiyasinda shaxsti u’yreniwge qaratilg’an izertlewlerde ,asirese klinik psixodiagnostikada ken’ qollanilmaqta.Bug’an misal sipatinda dunyanin’ kop mamleketlerinde sholkemlestirilgen arnawli ilimiy institute ham jamiyetler, tek g’ana proyektiv metodikalarg’a baylanisli dawirlik baspalar,toplamlar ham monografiyalar ,ku’ndelikli rawishte o’tkeziliwshi xaliq araliq konferensiyalar misal boladi.1996 jili Proyektiv metodikalarg’a bag’ishlang’an 15 xaliq araliq congress bolip otken.
Do'stlaringiz bilan baham: |
