I. O‘quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta’limdagi o‘rni

Asosiy nazariy qism (ma’ruza mashg‘ulotlari)
7 semestr



8- semestr




Ma’ruza mashg‘ulotlarining mavzulari

T/r	Ma’ruzamashg‘ulotlarningnomi	Soatlar	Qo‘llaniladiganzamonaviy pedagogik vaaxborottexnologiyalarningnomlari
7-semestr
1	Ergonomika fanini paydo bo‘lish tarixi	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
2	Ergonomika fan sifatida	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
3	Ergonomika fanini maqsadi	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
4	Ergonomika fanini tarkibi	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
5	Ergonomika fanini tuzilishi	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
6	“Inson-mashina” ergonomika tizimi	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
7	Inson-mashina ergonomika ko‘rsatgichlari	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
8	Ergonomika va texnik estetika bazasini meyoriy-huquqiy huquqlari	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
9	Ish joylarini ergonomik talablari	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
10	Ish joyini ergonomik va estetik baholash	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
11	Odamning antropometrik xususiyatlari	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
12	Odamning antropometrik xususiyatlarini ergonomik baholash	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster.
13	Inson-operator faoliyati	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
14	Inson tanasining psixo-fiziologik funksiyalari	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
15	Insonni ish faoliyatidagi xolatlari	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
	8 semestr
16	Ishchilarni faoliyatida ergonomika	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
17	Ishchilarni ish faoliyatini ergonomika asosida tashkillashtirish	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
18	Ish joylarini tashkil etish	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
19	Ish joylarini texnik jihozlash	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
20	Ergonomika va temir yo‘l transporti	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
21	Ergonomika va tezyurar poezdlarni boshqarish	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
22	Ergonomik tizimlarni psixologik ta’minlash	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
23	Mehnat jaroyonidagi psixologik holatlar	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
24	Hozirgi ishlab chiqarishda ergonomik tizimlarni psixologik ta’minlash	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
25	Ishchilarni tayyorlashda ergonomik talablari bo‘yicha o‘qitish	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
26	Mashina va mexanizmlar tushinchalari	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
27	Ergonomika fani bo‘yicha mashina va mexanizmlardan foydalanish	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
28	Inson-mashina muhit tizimiga talablar	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
29	Inson-mashina tizimini ergonomik loyihalash	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
30	Inson-mashina tizimida ish joylarini tashkillashtirishda ergonomik talablar	2	Elektron prezentatsiya, aqliy hujum, klaster
Jami		60

3. 
   Amaliy mashg‘ulotlarning mavzulari
   

T/r	Amaliy mashg‘ulotlarining nomi	Soatlar		Qo‘llaniladigan zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarining nomlari
7-cemestr
1	Ergonomikaning rivojlanish tarixi va hozirgi xolati	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
2	Ergonomika fanining asosiy tushinchalari va mohiyati	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
3	Ergonomika asoslari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
4	Ergonomika fanini maqsadi	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
5	Ergonomika fanini vazifalari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
6	O‘zbekiston Respublikasida ergonomika bo‘yicha qabul qilingan huquqiy hujjatlar bilan tanishish	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
7	O‘zbekiston Respublikasida ergonomika bo‘yicha qabul qilingan huquqiy hujjatlar bilan tanishish	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
8	Ergonomika standartlar tizimi	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
9	Ish joyini ergonomik baholash	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
10	Tananing anatomik, fiziologik imkoniyatlarini aniqlash	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
11	O‘tirish va tik turgan ish joyi uchun ekonomik talablari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
12	Ish joyini estetik baholash usullari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
13	Odamning antropometrik xususiyatlarini o‘rganish	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
14	Temir yo‘l transportini boshqarish tizimidagi sharoitlarni ergonomik talablari bo‘yicha tashkillashtirish	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
15	Insonning ish faoliyatidagi mavjud bo‘lgan salbiy oqibatlarni kamaytirish rejalariga ergonomik talablar	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
8-semestr
16	Mehnatning og‘irligi aniqlash usullari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
17	Ish joyida uskunalarni joylashtirishga ergonomik talablar	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
18	Ishchilarni ishlash qobiliyatini aniqlash usullari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
19	Ergonomik tizimi bo‘yicha inson xususiyatlarini o‘rganish	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
20	Ergonomik va estetik talablarini hisobga olib ish joyini tashkil qilish	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
21	Inson-operator faoliyatini o‘rganishda muxandislik usullari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
22	Inson-operator faoliyatini o‘rganishda psixologik usullari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
23	Inson-operatorning funksional holatini baholash va nazorat qilish usullari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
24	Inson-operator xatolarni sinflash va xatolar sabablarini tahlili	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
25	Inson-operatorning xatolarni bartaraf etish rejalari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
26	Inson-operatorni ishonchligi va samaradorligini aniqlash	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
27	Inson-operator faoliyat holatini boshqarish	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
28	Inson-operator faoliyatining modelini yaratishda matematik usullar	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
29	Ishchilarning imkoniyati bo‘yicha kasbiy tanlovni tashkillashtirish usullari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
30	Ergonomik ko‘rsatgichlari asosida ish joylarini loyihalash talablari	2		Aqliy hujum va “Kichik guruhlar” usuli
Jami			60

Amaliy mashg‘ulotlar multimedia qurilmalari bilan jihozlangan auditoriyada, bir akademik guruhga o‘tkaziladi. Mashg‘ulotlar faol va interaktiv usul yordamida va mos ravishda pedagogik hamda axborot texnologiyalarini qo‘llash yordamida o‘tkaziladi.

V. Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni
Ixtisoslik fanlarni o‘qitish metodikasi fanini o‘rganuvchi bakalavrlar auditoriyada olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash va ishlab chiqarishdagi amaliy masalalarni echishda ko‘nikma hosil qilish uchun mustaqil ta’lim tizimiga asoslanib, kafedra o‘qituvchilari rahbarligida, mustaqil ishni bajaradilar. Bunda, ular qo‘shimcha adabiyotlar hamda internet saytlaridan foydalanib referatlar tayyorlaydilar, amaliy mashg‘ulotlar mavzusiga doir uy vazifalarini bajaradilar, ko‘rgazmali slaydlar tayyorlaydilar.

Mustaqil ishlar

№	Mavzularning nomlanishi va bo‘limlari	SHakli	Hajmi soatlarda
7 semestr
1	Ma’ruza mashg‘ulotlarida olingan bilimlarni mustahkamlash, fanning o‘quv dasturidagi ayrim mavzularini o‘quv adabiyotlari va internet mate-riallari yordamida mustaqil o‘zlashtirish, o‘quv manbalari bilan ishlash	Og‘zaki va yozma hisobot	25
2	Ma’lum mavzu bo‘yicha referat tayyorlash	Referat (8-10 bet)	10
3	Ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlariga tayyorgarlik ko‘rish hamda uy vazifalarini bajarish	Joriy nazorat	25
8 semestr
4	Ma’ruza mashg‘ulotlarida olingan bilimlarni mustahkamlash, fanning o‘quv dasturidagi ayrim mavzularini o‘quv adabiyotlari va internet mate-riallari yordamida mustaqil o‘zlashtirish, o‘quv manbalari bilan ishlash	Og‘zaki va yozma hisobot	25
5	Ma’lum mavzu bo‘yicha referat tayyorlash	Referat (8-10 bet)	10
6	Ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlariga tayyorgarlik ko‘rish hamda uy vazifalarini bajarish	Joriy nazorat	25
Jami			120

Talabaga mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning hususiyatlarini hisobga olgan holda mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular bo‘yicha referatlar tayyorlanadi va himoya etiladi.

Har bir talabaga qiyinchilik darajasi uning shaxsiy imkoniyatlari, qobiliyati va bilim darajasiga muvofiq bo‘lgan quyidagi mavzular buyicha referat tayyorlash topshiriladi:
1. Turli kasb egalari(kompyuter operatori, buxgalter, lokomotiv mashinisti, avtotransport haydovchisi) ish joylarini ergonomika bo‘yicha baholash va uni takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.
2. Insonni ish qobiliyatini statistik usulda aniqlash ( poezd dispetcheri misolida).
3. Lokomotiv mashinistlarining maxsus kiyimlarini ergonomik talablariga mosligini aniqlash.
4. Temir yo‘l xo‘jalik ishchisini kasbiy yaroqligini baholash.
5. Qo‘l asbob -uskunalarning tavsifi va ergonomik tahlili.
6. Texnologik jihozlarni ergonomik tahlili.

7. Ergonomika asoslari. Xavfsizlikni boshqarish.

8. Odam-mashina tizimini ergonomik loyihalash.

9. Ergonomikada ishchilarni faoliyati.

10. Insonning yashash joylari va ish faoliyatida ergonomik talablari.

11. Odam tanasining analizatorlari: eshitish, ko‘rish, harorat, og‘riq, hid, ta’m bilish, sezgirligi va h.k.

12. Insonlarning faoliyat xavfsizligi.

13. Ergonomikada ishchilarni faoliyati va mehnati.

14. Ishchilarni mehnat jaroyonida fiziologik va asab funksiyalari.

15. Ergonomik tizimlarda psixologik holatlarni ta’minlash.

16. Ergonomik tizimlardan foydalanishni boshqarish.

17. Ergonomikani paydo bo‘lishiga ob’ektiv sabablar.

18. Ergonomikani tuzilishi, tasnifi va asosiy vazifalari.

19. Ergonomika va temir yo‘l transporti.

20. Inson omillari va ishlaydigan odamning funksional sharoitlari.

21. Temir yo‘l ishchilarining faoliyati va funksional holatini xususiyatlari.

22. Inson va mashinalar orasidagi funksiyalarni taqsimlanishi.

22. Harakatdagi ob’ektlarni boshqaruv tizimi.

23. Dispetcher boshqaruv tizimini xususiyati.

24. Transport ergatik tizimini takomillashtirish.

25. Samaradorlik, ishonchlik mezoni va ko‘rsatgichlari.

26. Inson-operator funksional holatini nazorat qilish.

27. Mashinalarga qo‘yiladigan sanitar talablar.

28. Temir yo‘l transport korxonalarida ishchilarning mehnatini tashkil qilish.
29. Ergonomik xususiyatlarni hisoblash.
30. Poezd dispetcherini ishini jadalligini hisoblash.
31. Odam-operatorni ishchanligini o‘lchash metodlari.
32. Odam-operatorni emotsional holatini aniqlash.
33. Odam-texnika muhit tizimida odam-operatorning xatolarini aniqlash.

34. Xatolarni sabablarini tahlili.

35. Modellash usuli bilan odam-operatorning xatolarini aniqlash.

36. Ergonomikani birinchi qonuni.

37. Ergonomikani ikkinchi qonuni.

38. Ergonomikani uchinchi qonuni.

39. Odam-operatorning ishlash holatini aniqlash.

40. Ishchilarni ishlash qobiliyatini aniqlash usuli.

41. Odam-operatorning funksional holatini tekshirishni tashkillashtirish.

42. Odam-operatorning ishonchli-samaradorligi.

43. Odam va mashina o‘rtasidagi funksiyalarning samaradorligini oshirish.

Mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular, talabalar tomonidan tayyorlangan referat va prezentatsiyalarni tayyorlash hamda uni taqdim qilish tarzida amalga oshiriladi.

VI. Baholash mezonlari

Baho	Talabaning bilim darajasi
“5”, a’lo baho	«Ergonomika» fani bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rish, berilgan topshiriqlarni bajarishda mustaqil xulosa va qaror qabul qilishi, ijodiy fikrlay olish va mustaqil mushohada yuritish, hisob ishlari uchun belgilangan tartibda ishlashni bilish va amalda qo‘llay olishi, berilgan topshiriqlardan olingan natijalarning mohiyatini tushunishi, mustaqil bajariladigan topshiriqlarni o‘z vaqtida a’lo darajada topshirishi, mustaqil ravishda bajariladigan topshiriqlar tushunchasini mustaqil aytib berishi, texnikaviy va mavjud adabiyotlar bilan ishlash ko‘nikma va tasavvuriga ega bo‘lishi.
“4”, yaxshi baho	«Ergonomika» fani bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rganligi, berilgan mustaqil vazifalarni o‘z vaqtida yaxshi darajada va hisob ishlarini bajarishda olingan ma’lumotlarni tushuntira olishi va muddatda topshirishi, texnika va adabiyotlar bilan ishlash ko‘nikma va tasavvuriga ega bo‘lishi.
“3”, qoniqarli baho	«Ergonomika» fani bo‘yicha hisob ishlari uchun belgilangan tartibda ishlashni to‘liq bilmasligi va amalda qo‘llashda qiynalishi, berilgan topshiriqlarni bajarishda olingan natijalarning mohiyatini yaxshi tushunmasligi, texnikaviy va mavjud adabiyotlar bilan ishlash ko‘nikmalarini va tasavvuriga ega bo‘lmasligi.
“2”, qoniqarsiz baho	«Ergonomika» fani bo‘yicha hisob ishlari bajarmaganligi va berilgan mustaqil ishni mohiyatini tushunmasligi, bilimini etishmasligi, texnikaviy va mavjud adabiyotlar bilan ishlash ko‘nikmalar tasavvuriga ega emasligi.

VII. Fan bo‘yicha talabalar bilimini baholash jadvali

T/r	Nazorat turlari	Nazorat shakli	O‘tkazish muddati
1	Joriy va mustaqil ish	Og‘zaki, yozma	1-15 xafta
2	Oraliq nazorat	Test, yozma	10 xafta
3	YAkuniy nazorat	Test	16-17 hafta

VIII. Ishchi dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti

Asosiy adabiyotlar

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Toshkent, 1992 y.
   
2. 
   «Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, Toshkent, 2016 y.
   
3. 
   «Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa hil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risida”gi Nizom,Toshkent, 1997 y.
   
4. 
   Qudratov A., G’aniyev T., Yo’ldoshyev O’. va boshqalar, Hayotiy faoliyat xavfsizligi, T., 2012 yil.
   
5. 
   Abramov A.A., Osnovы ergonomiki, Uchebnoe posobie, M., RGOTUPS, 2001g.
   
6. 
   Sapejinskiy F.N., Borodina E.V.,Sistema «CHelovek - texnika - sreda» v ergonomike i na jeleznodorojnom transporte, Uchebnoe posobie, M., MIIT, 2010 g.
   
7. 
   Aruin A. S., Zatsiorskiy V. M., Ergonomicheskaya biomexanika, M., Mashinostroenie, 1988 g.
   
8. 
   Normatov SH.N.,Ergonomika, O‘quv qo‘llanma, T., ToshTYMI, 2005 y.
   
9. 
   Tojiyev M., Nigmatov Y., Hayot faoliyati xavfsizligi, T., 2012 yil.
   
10. 
    Kuznetsov K.B., Bezopasnost jiznedeyatelnosti na jeleznodorojnom transporte, CHast 1, 2, M.,2005 g.
    

Qo‘shimcha adabiyotlar

1. 
   Kukin P.P., Lapin V.L., Ponamarev N.L. i dr. Bezopasnost texnologicheskix protsessov /Oxrana truda/, Uchebnoe posobie dlya VUZov, M., Vыsshaya shkola, 2001 g.
   
2. 
   E.A. Arustamov i dr., Bezopasnost jiznedeyatelnosti, Izdatelskiy dom «Dashkov», M.,2001 g.
   
3. 
   Belov S.V. i dr., Bezopasnost jiznedeyatelnosti, M., Vыsshaya shkola, 2000 g.
   

Internet saytlari

1. 
   www.gdt.ru Jurnal «Jeleznodorojnыy transport»
   
2. 
   www.vniijt.ru Jurnal «Vestnik VNIIJT»
   
3. 
   www.gdm.ru Jurnal «Jeleznыe dorogi mira»
   
4. 
   www.tstu.ru Toshkent davlat transport universiteti
   
5. 
   www.miit-inf.ru Moskva davlat temir yo‘l instituti
   
6. 
   www.pgups.ru Peterburg davlat temir yo‘l instituti
   
7. 
   www.ziyonet.uz O‘zbekiston Respublikasi OO‘MTV sayti
   
8. 
   www.lex.uz O‘zbekiston Respublikasining milliy qonunchilik bazasi.