I mavzuning dolzarbligi

1.Ibn Arabshoh. Ajoyib al maqdun fit tarixi taymurg'.
Bu reja har tomonlama to’la amalga oshrildi. Sulton Husayn shaharning darvozalari yopiq va tirqishlaridan kamonchilar ko’rinib turgan devorlariga yaqinlashishga jur’at etolmadi.
Ko’p o’tmay Xitoyga yurishni davom ettirish rejasi ham chippakka chiqdi. Temur vafotidan bir hafta o’tagandan keyin, 1405 yil 24 fevralda choshgohda Ibrohim Sulton bilan amirlar otlanishib, qo’shin bilan O’trordan chiqdilar, lekin hammasi bo’lib bir tosh yo’l bosdilar, xolos. Ular Azuj arig’igacha borib, Quldurma ko’prigi oldida chodir tikdilar. Lashkar orasida buzilish yuz bermasligi uchun Amir Temurning tug’i Ibrohim Sulton chodiri qubbasiga tikib qo’yildi. 19 fevral kuni Toshkent bilan Sabronga yuborilgan choparlardan har uchala qo’shin-Ibrohim Sulton, Xalil Sulton hamda Sulton Husayn boshliq qo’shinlar Cho’qlik mavzeida qo’shilishi va u yog’iga yurishni birgalikda davom ettirishlari aytib yuborilgan edi.
Baxtga qarshi choparlar noxush xabar olib keldilar: Sulton Husayn allaqachon qo’shinni tashlab, Samarqandga otlanibdi va hammadan ilgari toju-taxtni qo’lga kiritish payiga tushibdi. Marhum
Umarshayx Mirzoning o’g’li Amirzoda Ahmad bilan Xudoydod Husayniy, amirlardan Yodgorshoh orlot,
Shamsiddin Abbos, Burunduq barlos va boshqalar ham til biriktirib, Xalil Sultonni podsho ko’taribdilar. Bu xabar Ibrohim Sulton yonidagi amirlarni dovdiratib qo’ydi. Oxiri ular ham Ibrohim Sulton hamrohligida orqaga qaytishga qaror qildilar va shitob bilan Samarqandga qarab yuzlandilar.
Amir Shohmalik yo’li ustidagi Shayxzoda kapusidan o’tib, Amir Arg’unshoh va Temur tobutini keltirgan
Yusufxo’ja turgan Chorraha eshigi oldiga kelganida, qal’a darvozasi unga berkitilganini ko’rdi. Amir Arg’unshoh uni ichkariga qo’ymay: ”Valiahd Pirmuhammadxon xususida butun shahzoda va beklar to’planib, hamma uni bir hukmdor o’laroq tan olganidan keyingina eshiklarni ochaman”,-dedi. Shohmalik unga ko’p o’gitlar bersa-da, natija chiqmadi va u ortiga qaytdi. Barchalari bu holdan o’kinishib, Buxoroga ketishga qaror berildi. Ammo yana bir oz sabr qilish, Shayx Nuriddin ham bir Samarqandga bosh urib, u yerdagi beklar bilan kelishishga urinib ko’rishi ma’qul topildi. Shayx Nuriddin 1405 yil 3 mart seshanba kuni Chorraha eshigiga bordi, u yerdan turib beklar bilan suhbatlashdi, beklar avvalgi fikrlarini takrorlash bilan kifoyalanib, uni shaharga kiritmadilar va amir ortiga qaytdi93.
Ustiga ustak, shu chog’da ayrim beklarning fursatni g’animat bilib, biror muhlat oldin bo’lsa-da, harakat boshlab, Samarqand taxtini egallash lozim, degan fikrlarini ma’qul ko’rgan Xalil Sulton ularni to’plab, boshkentga qarab yurdi.
Buning xabari Amir Shayx Nuriddin va Shoh Malikka yetib kelgach, ular endi Xalil Sultonning ahdnomani buzganini, shuning uchun ham Samarqandga yurganini anglab, amirzoda Pirmuhammad yoniga Ulug’bek va Ibrohim Sultonni olib tezda Buxoroga yetib boorish kerak, xonimlarning esa
Samarqandga ketishlari to’g’ridir, dedilar. Markaz o’rdu beklari ixtiyorlaridagi beklar bilan aqcha, javohir,
qimmatbaho kiyimliklar, qurollardan iborat Temur xazinasini olib, 6 mart juma kuni Buxoroga yo’naldilar. Ular yo’lda ekan, shahar himoyachisi ularga bir maktub yo’llab, kapularni ochmagani dushmanlikdan emas, balki Temurning vasiyatiga sodiqligidan ekanini, agar Xalil Sulton keladigan bo’lsa ham shunday qilishini va valiahd Pirmuhammad kelguniga qadar shunday qilinishini ta’kidlab, bu ahdda sobit turishini ma’lum qilgan edi. Markaz o’rdu beklari bu so’zlarga ishonib, bu shaharni himoya qilib turilishi lozimligini ta’kidlab, javob maktubi jo’natdilar va yo’lda davom etdilar. Biroq bir necha kundan so’ng boshkentning Xalil Sultonga taslim etilganini-topshrilganini eshitdilar.Buxoroga qarab yo’l olgan Ulug’bek va Ibrohim Sultonga hamrohlik qilib kelayotgan Sohibqironning ikki safdoshi-Amir Shohmalik va Shayx Nuriddinlar ramazon oyining o’ninchi kuni Buxoro viloyati yaqiniga yetdilar. Rustam barlos (uni o’zlaridan ilgariroq Buxoroga yuborgan edilar) qardoshi Hamza
(Buxoroning hokimi va farmonbardori edi) bilan ular istiqboliga chiqib, shaharning tashqarisida kutib oldilar. Amir Shoh Malik, amir Shayx Nuriddin, Rustam barlos va Hamzalar yangi boshidan ahdlashib oldilarXalil Sultonning ushbu harakatlari “Ajoyib al-maqdur fi tarixi Taymur” asari muallifi Ibn Arabshoh nazdida quyidagicha tasvirlangan:”...Ushbu avomlar (Temur avlodlari) dan birortasi ham tayyorgarlik forishida safar harakatiga kerilib (otlanib), qo’lini hamlaga ko’tarish va oyog’ini yurishga cho’zish u yoqda tursin, to’shakdan boshini chiqarish yoki tishini ko’rsatib kulib, yeng ichidagi barmoqlarini uchini zohir qilishga ham qodir bo’lmadi