I mavzu: somoniylar davrida ijtimoiy- iqtisodiy hayot

7 - SINF O’ZBEKISTON TARIXI
I MAVZU: SOMONIYLAR DAVRIDA IJTIMOIY- IQTISODIY HAYOT
II-MAQSAD: A) TA`LIMIY: O`quvchilarga shu mavzu asosida

atroflicha ma`lumotlarni berish.

B) TARBIYAVIY: O`quvchilarni Vatanga sadoqtali
farzandlar qilib tarbiyalash.
V) RIVOJLANTIRUVCHI : O’quvchilarga Somoniylar

davrida qishloq xo’jaligi,bog’dorchilik,

hunarmandchilik,ichki va tashqi savdo
haqidagi ma’lumotlarni berish.

DARS TURI : Yangi bilim larni berish.

DARS USLUBI: Interfaol.
DARS JIHOZI: Xarita, plakat va tarqatmalar,note book.
III DARSNING BORISHI:
Tashkiliy qism a) Sinf xonasiga kirib o`quvchilar bilan salomlashaman

2. 
   Navbatchi o`quvchi orqali davomatni aniqlayman va sinf
   

tozaligini tekshiraman. Keyin esa o’quvchilar bilan O;zbekiston va

jahonda sodir bolgan yangiliklar bilan suhbat o’tkazaman.

Aziz o’quvchilar kelinglar endi sizlar bilan yurtimizda yetishib

chiqqan allomalarni eslab olamiz

1 Abu Ali ibn Sino kim bo’lgan va u qaysi sohada ijod qilgan?

2 Alisher Navoiy kim bo’lgan?

3 Zahiriddin Muhammad Bobur qayerda va qachon tavallud topgan?

O’quvchilar bilan suhbat o’tkazib bo’lganimdan keyin O’tilgan

mavzuni o’quvchilardan so’rayman?

Aziz o’quvchilar biz o’tgan darsimizda qaysi mavzuni o’tganmiz?

O`tilgan mavzu: Somoniylar
O’tilgan mavzuni o’quvchilar qanday o’zlashtirganliklarini bilish

uchun o’quvchilarga savollar beraman.

Savollar: 1 Somoniylar qanday qilib Arab xalifaligidan mustaqil bo’lib oldilar?

2 Ismoil Somoniy haqida nima bilasiz?

3 Nima sababdan Movarounnahrning mustaqilllikka intilishi Arab

xalifaligiga yo’qmagan?

4 Nima sababdan Somoniylar va Safforiylar o’rtasida urush kelib

chiqdi?

5 Somoniylar boshqaruv tizimi qnday bo’lgan?

6 Somoniylar islomga qanday e’tibor berdilar? Islom dinining ma’naviy

hayotdagi mohiyati.

7 Somoniylarda mudofaa ishlari qanday yo’lga qo’yilgan edi?

8 Shuyx ul – islom qanday lavozim?

9 Ustod deb kimni atashgan?

10 Somoniylar davrida Vazir qanday lavozim edi?

IV YANGI MAVZU BAYONI.
IX-X asrlarda Movarounnahr va Xorazm aholisining asosiy qismi

sug’orma dehqonchilik bilan shug’ullanar edi. Sug’orish tarmoqlari

vositasida sug’orilib obod etilgan serunum vohalarda g’allakorlik,

Sholikorlik,paxtachilik,sabzavotchilik,polozchilik va bog’-

mosh,yasmiq,kunjut,no’xat,zig’ir va shu kabilarni yetishtirar

edi.Zig’ir,kunjut va kanakunjutdan moy olinardi.Vohalarda paxtachilik

kattagina o’rinni egallardi

Bog’dorchilik madaniyati keng ravnaq topgan edi.Bog’ va chorbog’larda

uzum,anor,anjir,olma,nok,behi,o’rik,shaftoli,olxo’ri,olcha,tut,jiyda kabi

mevalar yetishtilar edi.

IX-X asrlarda Movarounnaxr va Xurosonda chorvachilik yuksak darajada

rivojlangan.Mamlakatning dasht va tog’oldi yaylovlarida qo’y va

echkilar,yilqilar va tuyalar boqilar edi.

Movarounnaxr va Xorazm shaxarlarida to’qimachilik, kulolchilik,

chilangarlik,miskarlik, zargarlik,shishasozlik va duradgorlik kabi kasb-

hunar rivoj topadi.Natijada shaharlarning umumiy qiyofasi tubdan

o’zgaradi.Unda katta-katta gumbazli toq-u ravoqli va peshtoqli imoratlar,

ustaxonalar,masjid,madrasa,maqbara, xonaqoh va karvonsaroylar qad

ko’tardi.Endilikda shaharlar o’ndan ortiq darvozali kattagina

hunarmandchilik markaziga aylandi.

Shaharning do’nglik yerida joylashgan arkda odatdagidek podshohning

qarorgohi-dargoh,xazina, chaqa-tangalar so’qiladigan zarbxona va

qamoqhona bo’lardi.Uning markaziga Registon maydoni,devonlar,

maxkama saroyi,shuningdek,amirzodalar,saroy ayonlari,ruhoniylar,

mulkdor dexqonzodalar va davlatmand savdogarlarning hashamatli

qasrlari,qurol-yaroq,asbob,egar-jabduq yasaydigan

ustaxonalar,hunarmandchilik do’konlari va savdo rastalari joylashgan.

Movarounnaxrning tog’li mintaqalarida qadimdan davom qilib kelayotgan

konchilik IX-X asrlarda nihoyat darajada taraqqiy qiladi.Zarafshon

tog’larida temir, mis, qo’rg’oshin, oltin, kumush,feruza va boshqa

qimmatbaho toshlar, madanlar qazib olinardi.Eloq viloyati kumush va

qo’rg’oshinlarni qazib olishning yirik markazlaridan biri edi.Farg’ona

vodiysi tog’laridan temir, qo’rg’oshin, kumush, simob, mis, qalay, feruza,

navshadil qazib chiqarilgan.Hatto Farg’onadan o’sha vaqtlardayoq

toshko’mir va neft topilib ishlatilgan.Konlarning yaqinida rudalarni eritib

ma’dan oluvchi ohangarlar va konchilarning qishloqlari bo’lardi.Narshaxiy

ning yozishicha Somoniylar boshqaruvi asosan vazir, mustovfiy, amid ul-

mulk, sohibi shuxrat kabi o’nta devon orqali idora etlib ular orasida vazir

devoni bosh boshqaruv mahkamasi hisoblanardi. Nasr II ( 914-943)

davrida Buxoroning Registon maydonida amir qasri qarshisida sevonlar

uchun saroy qurilib maxkama mana shu maxsus binoga joylashgan edi.

Maxkama xizmatchilari arab fors tillarini puxta egallab olgan, Qur’onni va

shariatning asosiy qoidalarini yaxshi biladigan turli fanlardan birmuncha

xabardor bo’lgan savodli aslzodalardan tanlab olingan.Movarounnaxrning

ravnaqida islom dini ruhoniylarining hissasi katta bo’ldi.Shu boisdan

ularning obro’yi oshib poytaxt Buxoro sharqda islom dinining eng nufuzli

markazlaridan biriga aylandi.Shaharlarda ko’plab ibodatxonalar shu

jumladan Jome’ masjid, xonaqoh va namozgohlar bino qilindi.Shu davrda

Buxoro shahrida musulmon sharqidagi ilk ilmgoh- madrasa bunyot etiladi.

Buxoroning shu qadimiy madrasasi X asrda shaharning kavushdo’zlar

mahallasi yainida bino qilingan. U farjak madrasasi deb

yuritilgan.Mamlakat ma’naviy hayotining asosi hisoblangan islom

mafkurasiga bu davrda “ustod” deb atalgan din va ilm peshvolari

raxnamolik qilardi.Keyinchalik bu nom “shayx ul -islom” nomi bilan

yanada ulug’landi.Ustoddan keyin xatiblar turardi.

Somoniylar masjid, madrasa va xonaqoxlar qurish uchun maxsus joylar va

ularning sar- fu xarajarlari uchun katta – katta mulklar ajratib berganlar.

Islom dini ravnaqi shubxasiz O’rta Osiyo aholisining mustaqil halq bo’lib

shakllanishida muxim ahamiyat kasb etdi.

Ismoil Somoniy yaxshi qurollangan harbiy qo’shin va saroyning maxsus

muntazam sarbozlari qismini tuzadi. Yaxshi va uzoq xizmat qilgan

sarbozlar “Hojib” lavozimiga ko’tarilgan. Hojiblarning boshlig’i “hojib ul

hujob” yoki “ hojibi buskur” deb yuritilar edi. Bunday unvon

Somoniylar saroydagi oily unvon hisoblanardi.

Yangi mavzuni tushuntirib bo’lganimdan keyin o’quvchilarni ushbu

mavzuni qanchalik o’zlashtirganliklarini bilish uchun savollar beraman

V MUSTAHKAMLASH.
1 Somoniylar davrida qishloq xo’jaligining qaysi sohalari rivoj topdi?

2 Bu davrda qanday mevalar yetishtirilgan?

3 Hunarmandchilikning qaysi turlari rivojlangan?

4 Somoniylarning pul birliklari xaqida nimalarni bilib oldingiz?

5 Konchilikda qanday ma’danlar qazib olingan?

6 Ichki va tashqi savdo haqida nimalarni bilib oldingiz?

7 Turkistonda qachondan boshlab choy istemol qilina boshlangan?

VI BAHOLAR IZOHI

O`quvchilarni dars davomida olgan baholarini e`lon qilib kundalik va sinf

jurnaliga qo`yaman.


VII UYGA VAZIFA : O`qib o`rganib kelish.