И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Маълумотларни қайта ишлашда ахборот технологияларининг асосий 
таркибий 
қисмлари. 
Маълумотларни 
қайта 
ишлашда 
ахборот 
технологияларининг асосий таркибий қисмлари ва уларнинг тавсифлари қуйида 
келтирилган. 
Маълумотларни йиғиш. Ҳар бир корхонанинг маҳсулот ишлаб чиқариш 
ѐки хизмат кўрсатиши ҳақидаги маълумотлари бирор ҳужжатда ўз аксини 
топади. Одатда, корхона фаолиятининг ташқи муҳитга таъсири бўлади ва буни 
маълум амаллар, ҳужжатлар орқали кўриш мумкин.
Маълумотларни қайта ишлаш. Корхона фаолиятини акс эттирувчи ва 
маълумотлардан ахборотни яратиш унга амал турларидан фойдаланилади. 
Туркумлаш ѐки гуруҳлаш. Бирламчи маълумотлар, одатда, бир ѐки бир 
нечта символлардан иборат кодлар кўринишида бўлади. Бу кодлар объектнинг 
маълум аломатларини акс эттириб, ѐзувларни текшириш ва гуруҳлаш учун 
ишлатилади.
Маълумотларни сақлаш. Операцион фаолият поғонасидаги кўпгина 
маълумотларни у ѐки бу поғонада фойдаланиш учун сақлаб қўйиш зарур. 
Уларни сақлаш учун маълумотлар базаси яратилади. 
Ҳисобот (ҳужжат)ларни яратиш. Маълумотларни қайта ишлашда 
ҳужжатлар корхона бошқаруви ва ишчилари, шунингдек, ташқи ҳамкорлар 
учун тайѐрланади.
Билимлар билан ишлаш ва иш юритишни автоматлаштириш 
турлари. Билимлар билан ишлаш тизимлари (ББИТ) ва иш юритишни 
автоматлаштириш тизимлари ташкилотнинг билим поғонасидаги ахборот 
эҳтиѐжларини қондиришга хизмат қилади. Билимлар билан ишлаш тизимлари 
ташкилотдаги 
ақлий 
ишчи 
кучига 
ѐрдам 
берса, 
иш 
юритишни 
автоматлаштириш тизимлари, энг аввало, маълумотларни таҳлил қилувчи ишчи 
кучига кўмаклашади.
Билим ишчилари деганда, маълум илмий даражага эга инженер, 
шифокорлар, адвокат, олимлар каби касб соҳиблари тушунилади. Уларнинг 
асосий иш фаолиятлари янги ахборот ва билимларни яратишдан иборат. Илмий 
ѐки инженерлик ишчи станциялари, жумладан, автоматлашган иш жойлари 

---

48 
(АИЖ) каби билим билан ишловчи тизимлар янги билимларни яратиш ва шу 
билимлар ҳамда техник малака бизнеснинг ривожланишини таъминлайди.
Маълумотларни қайта ишловчилар, одатда, ўрта маълумотли бўлади ва 
улар ахборотни яратмайди, фақат қайта ишлаш билан шуғулланади. Уларга, 
асосан, котиблар, ҳисобчилар ѐки менежерлар киради ва улар, биринчи 
навбатда, ахборотдан фойдаланадилар ва тарқатадилар. 
Иш юритишни автоматлаштириш тизимлари маълумотларни қайта 
ишловчилар меҳнатлари самарасини ошириш учун ишлаб чиқилган ахборот 
технологиялари ва тизимлари ҳисобланади.