И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Глобал тармоқнинг муаммолари:
1. Нархлар ва тарифлар.
2. Тармоқларни бошқариш.
3. Ўрнатишдаги тўхтаб қолишлар. 
4. Халқаро сервисларнинг паст сифати. 
5. Қонунчиликдаги чеклашлар.
6. Хавфсизлик.
7. Бирга бўла олмайдиган стандартлар. 
Кўпгина ривожланаѐтган мамлакатлардаги компьютерларнинг юқори 
қиймати ва паст даромадлар интернет сервисларига чекланган кириш муаммоси 
бўлиб қолмоқда. Масалан. интернет инфратузилмаси мавжуд бўлган кучсиз 
ривожланган мамлакатларда кўпинча, ўтказиш қобилияти етишмайди ва электр 
таъминоти масаллалари туфайли ишнинг паст даражаси кузатилади. 
Ривожланаѐтган мамлакатлардаги кўпгина одамларнинг паст харид қилиш 
қобилияти интернетга киришни маҳаллий валютада жуда қиммат қилади. 
Бундан ташқари,кўпгина мамлакатларда ахборотларни узатиш назорат 
остида бўлади. Масалан, Хитой, Сингапур, Эрон ва Саудия Арабистони 
ҳукуматлари интернет-трафикни назорат қиладилар ва улар ахлоқий ва сиѐсий 
номаъқул деб ҳисоблаган веб-сайтларга киришни тўсиб қўядилар. Бошқа 
томондан, Осиѐ, Африка ва Яқин Шарқда интернет-аҳолини ўсиш суръатлари 
интернет аҳоли анча секин ривожланаѐтган Шимолий Америка ва Европага 
қараганда тезроқ. Масалан, 2010 йилда Хитойда Қўшма Штатларга қараганда
420 млн. дан кўпроқ интернет фойдаланувчилар мавжуд бўлган, кейингисида бу 
рақам 221 млн.га яқинни ташкил қилган. Шунинг учун, келгувсида кучсиз 
ривожланган минтақаларда интернетга уланиш кенгроқ ва ишончлироқ бўлади 
ва бу омил уларнинг иқтисодиѐтининг жаҳон иқтисодиѐтига интеграция-
лашиши учун муҳим роль ўйнаши мумкин. 
Асосий тизимларни ишлаб чиқиш дастурий таъминлашнинг иловалари 
учун ноѐб вазифаларни қўяди: Эски тизимлар янгиси билан қайдай ўзаро 
ҳамкорлик қиладилар? Бутунлай янги интерфейслар ишлаб чиқилишлари ва 
аввал фаолият юритган эски тизимлар ўрнига татбиқ этилишлари керак. Бу 
интерфейслар қимматбаҳо ва мураккаб бўлишлари мумкин. Янги дастурий 
таъминлашни ишлаб чиқиш зарурлигида ҳар хил мамлакатлардаги бир неча 

---

147 
бизнес бўлинмалар томонидан ҳақиқий фойдаланиш мумкин бўлган шундай 
дастурий таъминлашни қуриш яна битта муаммо бўлади. Бунда шуни ҳисобга 
олиш керакки, бу бизнес бўлинмалар ўзларининг олдинги тизимларига 
кўникканлар.
Янги тизимларни эскилари билан интеграциялашишларидан ташқари
интерфейснинг дизайни ва вазифавий тизимларни таъминлаш жараѐнида инсон 
омили муаммоси мавжуд. Мисол учун, глобал ишчи тармоқнинг 
самарадорлигини ошириш учун ҳақиқатан ҳам фойдали бўлиш учун дастурий 
таъминлашнинг интерфейси осон тушуниладиган ва фойдаланишда содда 
бўлиши керак. 
Фойдаланувчининг графикли интерфейслари бунининг учун идеал тўғри 
келадилар, аммо кўпинча умумий тил сифатида инглизчани кўзда тутадилар. 
Агар фақат билимлар соҳасидаги мутахассислар фойдаланиши кўзда тутилган 
ҳолда, инглиз тили хапқаро стандарт бўлиб хизмат қилиши мумкин. Аммо, 
халқаро тизимларни бошқарув ва техник гуруҳларга чуқурроқ кириб бориши 
кўзда тутилгани сабабли, у умумий тил бўла олмайди ва интерфейслар ҳар қил 
тилларда қурилишлари керак ва ҳатто конвенцияни кўзда тутиш ҳам мумкин. 
Дастурий 
таъминлашни 
у 
билан 
ишлаш 
учун 
иккинчи 
тилга 
ўзгартирилишининг бутун жараѐни маҳаллийлаштириш деб аталади. 
Қандай дастурий иловалар энг муҳим ҳисобланадилар? Кўпгина халқаро 
тизимлар транзакциялар ва бошқарув ҳисоботининг асосий тизимларида 
жамланганлар. Борган сари кўпроқ фирмалар ўз бизнес-жараѐнларини глобал 
даражада стандартлаштириш ва етказиб беришларнинг мувофиқлаштирилган 
глобал занжирчаларини яратиш учун таъминот занжирчасини бошқариш 
тизимлар ва интеграцияланган тизимларга мурожаат қилмоқдалар. Аммо, бу 
кросс-вазифавий тизимлар ҳамма вақт ҳам бошқа мамлакатлардаги тиллар, 
маданий мерослар ва бизнес жараѐнлар билан бирга бўла олмайдилар.
Элеcтрониc Дата Интерчанге (EДИ) тизимлари ва етказиб беришлар 
занжирчасини бошқариш тизимларидан ишлаб чиқариш ва дистрибьюторлик 
фирмаларида етказиб берувчиларга глобал асосда уланиш учун кенг 
фойдаланилади. Биргаликда ишлаш тизимлари, электрон почта ва 
видеоконференциялар бутун дунѐда реклама кампаниялари, тиббиѐт ва 
инженерия ҳамда нашириѐт иши соҳасидаги илмий тадқиқот фирмалари каби 
компанияларнинг маълумотлар ва билимлар базалари учун биргаликда ишлаш 
учун восита сифатида айниқса муҳимдир.