I kurs studenti Ahmadov Shahzod Xaytimbat o’g’linin’ Akademiyaliq jaziw

O’ZBEKSTAN RESPUBLIKASI INFORMACIYALIQ TEXNOLOGIYALAR HA’M
KOMMUNIKACIYALARIN RAWAJLANDIRIW MINISTIRLIGI

MUHAMMED Al-XAREZMIY ATINDAG’I TASHKENT INFORMACIYALIQ

TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NO’KIS FILIALI

KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI

“Programmaliq injiniringi” bag’dari I kurs studenti

Ahmadov Shahzod Xaytimbat o’g’linin’
Akademiyaliq jaziw pa’ninen

O’zbetinshe ju’misi

Tema: Qaraqalpaq xalıq naqıl-maqallarınıń tarbiyalıq áhmiyeti

Tayarlag’an Sh.Ahmadov
Qabillag’an f.i.k U.Jaksimova

Jobasi

1.Naqıl-maqallar haqqinda túsinik.

2.Jaslar tarbiyasinda naqıl-maqallardın’ áhmiyeti.
3.Juwmaqlaw.

Naqıl dep xalıqtıń social-tariyxıy,tájiriybesi ulıwmalasqan jay hám qısqasha kórkem, obrazlı grammatik hám logikalıq túwel mánisli sóz dizbegi, tereń mazmunli oy-pikirlerden ibarat hikmetli sózlerge aytıladı.Naqıllarda áwlad-ájdadlardıń turmıslıq tájiriybeleri,jámiyetke munasábeti,tariyxı,unamlı pazıyletleri sáwlelengen Naqıllar xalıq awızsha dóretiwshiliginıń

bir turi bolıp tabıladı. Naqıllarda xalıqtıń turmıs dawamında toplaǵan tájiriybeleri nátiyjesinde
júzege kelgen juwmaqları ıqsham hám ápiwayı tárzde aytılǵan..Ásirler dawamında xalıq arasında ıqsham hám ápiwayı formaǵa kelgen.Naqıllardaǵı berilgen pikirler tek ǵana bir
shaxsqa tiyisli emes,bálki keń xalıqqa qaratılǵan. Naqıllar ıqsham,biraq mazmunı bir álem.
Orıs jazıwshısı L. N. Tolstoy naqıllardı xalıq arasında qanshelli joqarı qadrqimbatqa iye ekenligine toqtalıp sonday deydi: “Hár bir naqılda men sol naqıldı jaratqan xalıq kelbetsin kóremen” degen eken.

“Sóz kóriki- naqıl”,- deydi xalqımız. Bunı qarań, xalıq naqıldıń áhmiyetin de naqıl menen tariyplab beripti.Biz bul naqıl arqalı xalıqtıń turmısında naqil maqallardıń áhmiyeti qanshellilik úlken ekenligin kóriwimiz múmkin. Xalıq naqıllarında kóp qırlı turmıstıń barlıq tarawları qamtıp alınǵan. Ideologik mazmunina qaray naqıllar júdá har-qıylı, bolıp tabıladı. Xalıq awızsha dóretiwshiligi haqqında ilimiy jumıs alıp barǵan dúnyadaǵı hámme ilimpazlar naqıllarda millettiń dúnyaǵa kóz qarası, turmıs hám tábiyaat waqıyalarına bolǵan munasábeti sawlelengenin bólek aytıp otediler. Haqıyqattan da, eger qaraqalpaq naqılları úlgilerine itibar qilsak, bul pikir júdá tuwrı ekenine isenimimiz kámil boladı. Watan, miynet, ilm,oner, doslıq, tatıwlıq, danaliq, til hám sóylew mádeniyatı hám mahabbat sıyaqlı temalarda sóz etiledi.Watan haqqındaǵı xalıq naqıllarında watanǵa sadıq bolıw ideyaları júdá ıqsham etip gewdelentirilgen.” Watan kúnnen sulıw, altınnan qımbat” naqılında babalarımızdıń óz watanına bolǵan húrmeti,watandıń qanshellilik qadirli ha’m onı asıraw kerekligi haqqındaǵı pikiri sawlelengen.

“Jalǵız ǵarǵanıń úni shıqpaydı” Naqılında bolsa hár bir jumıstı awızbirshilik menen ámelge asırıw kerekligi aytıladı. Eger kerisinshe bolsa qılıp atırǵan jumısı oylag’anday bolmawi múmkin. Tájiriybe sonı kórsetedi, naqıldıń el, xalıq arasında keń tarqalıwı olarda haqıyqat so’z etiliwi menen baylanıslı bolıp tabıladı.Joqarıdaǵı hár bir mısaldı jıllar dawamında tájiriybeden ótken, onıń ras ekenligine isenim payda etilgen, kórkem tárepten joqarı dárejede jetilistirip barǵan úlgi retinde qabıllaw múmkin

Hár bir xalıq ásirler dawamında ózinnen keyingi áwladqa kútá úlken turmıslıq

baylıqlar qaldıradi. Bunday bahasız baylıq mashaqatlı miynet, úlken turmıslıq tájiriybeler jemisi bo'lib, áwladdan-áwlada naqıl hám túrli frazeologizmlar menen búgingi kunge shekem jetip keledi.Xalqımızdıń kóp ásirlik qádiriyatların, úlken hám bay materiallıq miyrasların tereń bilmey turip,milliy ózlikti ańǵarıw, milliy namıs sezimin qarar taptırıw múmkin emes. Xalıq naqil-maqallari arqalı jaslardi tarbiya,baxıt,insap, páklik, minez-qulıqtıń tazalıǵı, taqat-shıdamlılıq, miyir-shápáát, áke anani húrmet qılıw qaǵıydaları haqqında keń oylar sawlelendiriwge sebep boladı. Ata-babalarimiz balalarda jaslıqtan áne sol gózzal pazıyletlerdi qáliplesiwine úlken áhmiyet bergen.Naqil-maqallar milliy qádiriyatlar menen birgelikte, ádalat, teńlik, azatlıq,adamgershilik sıyaqlı milliy qádiriyatlar mánisin da jaslarǵa kórsetip beriw esaplanadi

Joqarıda aytıp o'tkendey naqil-naqıllar jaslardıń tárbiyasında úlken áhmiyetke iye esaplanadı. Qaraqalpaq folkloridagi naqil-naqıllarda watanǵa bolǵan muhabbat, ata-anaǵa bolǵan húrmeti, bilim alıwǵa bolǵan háwesin asıradı. Naqil-maqallarin oqıw arqalı ata-babalarınıń tariyxın da bilip alıwları múmkin, odan tısqarı pikirlewin de keńeytiwi múmkin. Sebebi naqıldıń teksti qısqa lekin keń ma’nige iye boladı.”Bir qilg’an peshe,eki qilg’an a’det”.Sol sebepli naqılda házirgi jaslar tárbiyası hám keleshektegi turmısı ushın kerek bolǵan tereń mánis bar. Sebebi házirgi zamande jaslar bir jumıstı aqırına jetkezmeydi bir ret háreket etedi hám qiynalsa bul jumıstı tastap qıyınshiqilarga taqat etpeydi.Sol sebepli naqıl oqıp onıń mazmunın tusungen kisige turmısda jasawǵa hám máselelerine sheshim tabıwda basqalarǵa qaraǵanda qiynalmaydi