I kirish II. Asosiy qism

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

21 
2.
 
TASVIRIY SAN’AT TA’LIMIDA PEDAGOGIK 
TEXNOLOGIYA 
Ma’lumki, inson va uning jamiyatining harakatlantiruvchi kuchi — bu 
inson tafakkuridir. Tafakkur — bu aql-idrok va dunyoviy bilimlar 
majmuasidir. Dunyoviy bilimlar ta’lim jarayonida bunyod etiladi. 
Haqiqatan ham Prezidentimiz I.A. Karimov ta’rif berganidek, «Ta’lim 
O‘zbekiston xalqi ma’naviyatiga yaratuvchilik faolligini baxsh etadi. O‘sib 
kelayotgan avlodning barcha eng yaxshi imkoniyatlari unda namoyon 
bo‘ladi, kasb-kori, mahorati uzluksiz takomillashadi, katta avlodlaming 
dono tajribasi anglab olinadi va yosh avlodga 0‘tadi»1. Shunga ko‘ra, 
mamlakatimizda ta’limga alohida e’tibor berilgan holda uni yangi 
pedagogik tizimga o'tkazish bugungi kunning bosh vazifalaridan biriga 
aylanib, uzluksiz ta'limni yo‘lga qo‘yishda ham ilmiy asos bo‘lib xizmat 
qiladi. Ma’lumki, har bir mamlakat va jamiyat o‘zining ta’lim-tarbiya 
tizimiga va o‘qitish texnologiyasiga ega bo‘ladi. Lekin bu texnologiyada, 
albatta, jahon va umuminsoniy ta’lim-tarbiya tizimidan va o'qitish 
texnologiyasidan ijodiy foydalanib, undan bahramand bo‘linadi. Shu bois 
o‘quv fanlarini pedagogik texnologiyalar asosida o'qitishga alohida e’tibor 
berilmoqda. Jumladan, maktablarda tasviriy san’at o‘quv p red met ini yangi 
pedagogik tcxnologiyada o‘qitishga o‘tilmoqda. Buning uchun tasviriy 
san’at o‘quv predmeti darslari bo‘yicha didaktik materiallar, ko‘rgazmalar, 

---

22 
metodik adabiyotlami tayyorlash va ishlab chiqarish zarurligi bugungi 
kunimizdagi muhim vazifa bo‘lib qolyapti. Ma’lumki, ta’lim-tarbiya 
sohasida pedagogik textiologiyadan tasviriy san’atni o‘qitishda foydalanish 
va uning samaradorUgiga erishish uchun ham o‘ziga xos didaktik 
jarayonning o‘rganib chiqilishi zarur bo‘ladi. Maktabda tasviriy san’atni 
o'qitishda pedagogik texnologiya masalasi bilan hozirgacha biron-bir 
tuzukroq ilmiy asar yoki metodik-didaktik qollanma chop etilgani yo‘q. 
Shuning uchun bu masalada mulohaza yuritishda masala kengroq 
o‘rganilib, texnologiya, pedagogik texnologiya va so‘ngra tasviriy san’atni 
o‘qitishda pedagogik texnologiyadan foydalanish masalasi tahlil qilinishini 
lozim topdik. Ma’lumki, tasviriy san’atning dars mashg‘ulotlari besh 
turdagi mashg‘ulot xarakterida yoki texnologiyada amalga oshiriladi: 1. 
Narsaga qarab rasm ishlash. 2. Tematik kompozitsiya ustida ishlash. 3. 
Dekorativ 
amaliy-bezak 
san’ati. 4. Haykaltaroshlik ishlari. 5. 
San’atshunoslik asoslaridan tashkil topgan mashg‘ulotlar turlarida olib 
boriladi Bu darslaming texnologiyasi bir mazmunda bo'lsa-da, ulardagi 
ta’lim berish texnologiyasi albatta bir-biridan farqlanadi. Ya’ni «narsani 
o‘ziga qarab rasm chizish» mashg'ulotlarida naturadan, buyumning o‘zini 
ko‘rib, undan shaklning imkoniyati boricha naturadan tasvirlanadi. Tematik 
kompozitsiyada esa o‘quvchilar o‘ylab-o‘ylab, uzoqlarga qarab, 
nimalarnidir esga olish asosida rasm chizadilar. Haykaltaroshlikda esa, 

---

23 
qalam-bo‘yoq bilan emas, loy-plastilin bilan, oz bo‘lsa-da, jismoniy mehnat 
vositasidagi mashg'ulotlar texnologiyasi mashg‘ulotning asosi bo‘ladi. 
Shuning uchun tasviriy san’at darslaridagi pedagogik texnologiyalar 
ta’rifini keltirish va ulami «Dars texnologiyasi» turlariga ajratishda ham 
alohida e’tibor zarur bo£ladi. Xo‘sh, maktabda tasviriy san’atni o'qitishdagi 
pedagogik texnologiyani umumiy holda qanday tushunamiz? Tasviriy 
san’atning pedagogik texnologiyasi — bu tasviriy san’at o‘qituvchisining 
o‘quvchilarga ma’lum davrda va sharoitda san’at bilimi va malakasini 
berish vositalari asosida oldindan belgilangan maqsadga erishish hamda bu 
vazifani bajarishni kafolatlay oladigan pedagogik jarayon. Ya’ni 
o‘qituvchining 45 minut dars jarayonida belgilangan, mo‘ljallangan 
maqsadga erishish uchun ta’lim va tarbiya vositalaridan foydalanishning 
didaktik, metodik va uslubiy jarayonlari majmuasi asosida kafolatlangan 
natijalarga erishishni ta’minlaydigan pedagogik jarayondir. Maktabda 
tasviriy san’at fanini o‘qitishda ham pedagogik texnologiyaning «dars 
texnologiyasi», «o‘qitish texnologiyasi» va «ta’lim texnologiyasi» kabi 
ko‘rinishlaridan foydalaniladi. 1. «Dars texnologiyasi» — bu 45 minutli 
tasviriy san’at darsining qurilishi, tuzilishi va tashkil etilishining umumiy 
pedagogik talablarga (didaktik va metodik) javob berishni kafolatlaydigan 
pedagogik jarayondir. Ya’ni tasviriy san’at o‘quv fanining sinf-dars 
sistemasi bo‘lib, u yangi bilim berish, berilgan bilim-malakasini 

---

24 
mustahkamlash, aralash dars, bilim-malakani tekshirish va nazorat qilish 
darslari kabilardir. Ularning har biri o‘ziga xos texnologiyalarda faoUyat 
yuritadi. 2. « O’qitish texnologiyasi» — tasviriy san’at va san’atshunoslik 
fanlarini o‘qitish, ular asosida nazariy hamda amaliy sohalardan bilim-
malakani o‘zlashtirish yo‘li, qoidalari va uslublari majmuasi jarayonidir. Bu 
texnologiya m a’lum bir o‘quv predmetini o‘qitish va o‘zlashtirish yo‘lining 
didaktikasi va xususiy metodikasi jarayonini ifoda etadi. Shunga ko‘ra, 
o‘qitish texnologiyasi tasviriy san’at dars mashg‘ulotlarining besh turi 
bo‘yicha o'zgarib turadi. Chunki tasviriy san’at dars mashg‘ulotlarini o 
‘qitish didaktikasi va uslublari mashg'ulotlardagi maqsad-vazifalaming 
o‘zgarib turishi bilan uning o‘qitish texnologiyasi ham o'zgarib turadi. 
3. «Ма’lumot texnologiyasi» — bu o‘quvchilarga ma’lumot berish 
mazmunida ifodalanib, u o‘quvchilarga tasviriy san’at o‘quv fanidan bilim-
malaka berish jarayonida o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasida ilmiy muloqot, 
munosabat, ijodiy hamkorlik jarayonlari mazmunida ifodalanadi. Ya’ni 
o‘quvchilarga beriladigan san’at nazariyasi va rasm chizish (tasvirlash)ga 
oid bilim-malakani o‘quvchilarga yetkaza olishni kafolatlay oladigan 
ta’lim-tarbiya vositalari, o‘qitish didaktikasi, metodikasi va uslublari 
majmuasida ifodalanadi. Chunki dars jarayonida tasviriy san’at o‘qituvchisi 
o‘quvchilarga bo‘ladigan dars mazmuni bo‘yicha va darsda bajariladigan 
amaliy ishlar bo'yicha vazifalar va ularni bajarish yo‘llari haqida eng oson, 

---

25 
eng qisqa va ilmiy asosdagi ma’lumotlar beradi. Yuqoridagilar shuni 
ko‘rsatadiki, tasviriy san’atning o‘qitilishi jarayonida pedagogik 
texnologiyaning har uch ko‘rinishidan foydalanilaveradi. Pedagogik 
texnologiyani yaxshi tushunib olgan tasviriy san’at o‘qituvchisi har qanday 
holatda ham dars samaradorligini oshirishga erishadi. Chunki pedagogik 
texnologiyaning juda ko‘plab prinsiplari borki, ulardan dars maqsad va 
vazifasiga ko‘ra foydalanish mumkin. Hozirgi davrda pedagogik 
texnologiyaning muammoli-modulli o‘qitilishi shaxsga yo‘naltirilgan 
ta’lim, ta’limni jadallashtirish, maqsadli o‘qitish, tabaqalashtirib o‘qitish 
kabi turlari ishlab chiqilganki, o‘qituvchining o‘zi tasviriy san’atni o‘qitish 
mazmuniga mos kelishiga ko‘ra tanlaydi va undan foydalanadi. Masalan, 
muammoli-modulli o‘qitish texnologiyasidan tasviriy san’atni o'qitishda 
foydalanib, o‘tiladigan dars materialini to‘liq, qisqartirilgan yoki 
chuqurlashtirilgan 
mazjnunda 
amalga 
oshirib, 
ta’lim jarayonini 
integratsiyalash va tabaqalashtirib o‘qitish texnologiyasidan foydalanadi. 
Tasviriy san’at o‘qituvchisi pedagogik texnologiyadan unumli foydalanishi 
uchun o‘quv-tarbiya vositalarini kuchaytirishi zarur. Bu darslar didaktikasi 
va metodikasi talablariga javob beradigan tasviriy san’at kabinetini tashkil 
etish va unda zaruriy didaktik hamda ko‘rgazma materiallar bazasi, natura 
fondini bunyod etish zarurligini ifoda etadi.