I. Kirish. II. Asosiy qism. Boshlang’ich sinf o’quvchilarini o’qish sur’atini oshirishning ahamiyati

Xato o'qishning oldini olish uchun quyidagilar e'tiborga olinadi:

1. 
   Matnni o'qitishdan oldin undagi o'qilishi qiyin so'z, birikma
   va gaplarni aniqlash va ular ustida ishlash usullarini belgilab olish.
   Tuzilishi murakkab so'zlarni bo'g'inlab o'qilishini mashq qildirish.
   
2. 
   Matnni o'qishdan oldin uning mazmunini tushunishni qi-
   yinlashtiradigan so'zlarning lug'aviy ma'nosini tushuntirish. So'z
   ma'nosini izohlash usullarini aniqlash.
   
3. 
   Vazifalarni aniq va tushunarli qilib berish.
   
4. 
   Matnni diqqat-e'tibor bilan o'qishlari uchun sharoit yaratish.
   
5. 
   Oldin ichda o'qitish, so'ng ovoz chiqarib o'qitish.
   

6. O'qitishda o'quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga
olish, ya'ni matnni oson, o'rtacha qiyinlikda va qiyin o'qiladigan o'rinlarini belgilab olib, unga kuchi yetadigan o'quvchilarga oldindan taqsimlab berish.
7. O'quvchilarning o'qishini muntazam tekshirib turish.
8. Xatoning xarakteriga qarab, uni metodik tomondan to'g'ri tuzatish yo'lini aniqiash.
9.O'quvchilarni xato qilish mumkin bo'lgan o'rindan ogohlantirib turish.

10. 
    Xatcho'pdan foydalanish.
    
11. 
    Xato o'qish o'quvchining shaxsiy ko'ruv sezgisiga bog'liq bo'lsa, bu jihatni ham hisobga olish.
    

To’g’rio’qishgao’rgatishuchunquyidagiusullardanfoydalanishmaqsadgamuvofiqdir. So’zlarnibo’g’inlargabo’libo’qish. Masalan: “Fazliddin” Faz-lid-din, ro’z-no-makabilar. Shuningdek, buzibo’qiganayrimso’zlarinito’g’rio’qiyolmasa, unibo’g’intovushlargabo’lib, ayrimso’zlarniovozchiqaribtakroro’qishlozim.
O’qish tezligini normallashtirishda quyidagi usullardan foydalanish lozim.
1. Normal tezlikda o’qish namunasini ko’rsatish.
2. Ichida o’qish yuzaki bo’lmasligi uchun topshiriqlar berish yo’li bilan tekshirish.
O'quvchilar matn mazmuniga qarab, baland yoki past ovozda o'qish (gapirish)ga, nutqda tez, o'rtacha yoki sekin tempni tanlashga, biror tuyg'uni ifodalashga o'rganadilar. Ovoz chiqarib o’qishda o’qilganning mazmuni yuzasidan savollarga javob olish. Bunda ba’zi o’quvchilarning matn mazmuniga qaramay tez o’qishlariga chek qo’yiladi. Ular o’qiganning mazmunini aytib berishga to’g’ri kelishini o’ylab o’qiydigan bo’ladilar. Dialogdan o’qitish-bunda bir o’quvchi savolni o’qisa ikkinchi javobni o’qiydi. She’r yodlash-bolalar she’rni o’rta tezlikda o’qishlari kerak. Aks holda ularning o’qishlari ifodali bo’lmay qoladi. O’qish tezligi muhit hisobiga o’lchanganda so’z yoki harf sanaladi.
Tajribalar shuni ko'rsatadiki, bir daqiqada bola 250 so'zli matnni o'qisa, undagi 200 ta so'zni eslab qolar ekan. Agar harflab, bo'g'inlab o'qisa, uning diqqat markazida so'z emas, bo'g'in bo'ladi. Natijada u so'zlarni eslab qola olmaydi. Bu 4-sinf o'quvchilarining o'qish tezligiga tatbiq etilsa, 125 so'zdan 100 so'zni eslab qoladi. Bu esa yuqori ko'rsatkichlarga erishish imkonini beradi. 4-sinfda bir daqiqada 170—180 ta so'z o'qiydigan o'quvchilar ham bor.Matnni tez va chuqur o'rganish qobiliyati o'rganishdagi keyingi rivojlanishga ta'sir qiladi.O'z navbatida, bunday o'qish faoliyati matnni o'qishdan oldin, o'qish paytida va o'qishni tugatgandan keyin o'ylash qobiliyatini nazarda tutadi.insonning ko'rish qobiliyati qanday ishlashini, o'qish jarayonida qancha vaqt behuda ketayotganini va uni qanday bekor qilishni to'xtatishni tushunishdir. Xatolarni saralab, ularga yo'l qo'ymaslikni mashq qilsak, siz bir necha marta tezroq o'qiysiz va ko'zlaringizni bemalol varaqlamasdan, balki o'qigan barcha ma'lumotlarni idrok etib, eslab qolish zarurdir.
O‘qishdan avval kitobni ko‘zdan kechiring (kirish, sarlavha, xulosa). Bu sizga materialning tuzilishini aniqlash, muhim joylarni belgilash imkonini beradi. Tez o‘qiganda aniq jumlalarga ko‘zingiz tushadi.Qatorlar ustida barmoq, qalam yoki chizg‘ichni yuritish orqali mutolaa sur'atini belgilashingiz mumkin. Nigoh bilan takroran qaytmaslik uchun uni bir varaq qog‘oz bilan berkiting.Ko‘rish qobiliyatini rivojlantirish uchun «Shulte» jadvali yordamida mashq qiling. Bu mashqlar zaruriy ma'lumotni izlash vaqtini qisqartirish imkonini beradi.O‘yin tarzida ham o‘rganish mumkin: matndan notanish atamalarni, sh, f, l, m, n, o harfidan boshlanadigan barcha so‘zlarni izlashga harakat qiling. Bu kabi mashqlar diqqatni bir joyga jamlaydi va matn bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi.
O‘qishdan avval kitobni ko‘zdan kechiring (kirish, sarlavha, xulosa). Bu sizga materialning tuzilishini aniqlash, muhim joylarni belgilash imkonini beradi. Tez o‘qiganda aniq jumlalarga ko‘zingiz tushadi.Qatorlar ustida barmoq, qalam yoki chizg‘ichni yuritish orqali mutolaa sur'atini belgilashingiz mumkin. Nigoh bilan takroran qaytmaslik uchun uni bir varaq qog‘oz bilan berkiting.Ko‘rish qobiliyatini rivojlantirish uchun «Shulte» jadvali yordamida mashq qiling. Bu mashqlar zaruriy ma'lumotni izlash vaqtini qisqartirish imkonini beradi.O‘yin tarzida ham o‘rganish mumkin: matndan notanish atamalarni, sh, f, l, m, n, o harfidan boshlanadigan barcha so‘zlarni izlashga harakat qiling. Bu kabi mashqlar diqqatni bir joyga jamlaydi va matn bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Tez o'qishni rivojlantirish bo'yicha mashq
Bolani chiroyli, oson va tez o'qishga o'rgatish uchun bunday mashqlarni bajarish kerak:
"Biz vaqtni belgilaymiz." Buni amalga oshirish uchun kichik yoshdagi matnni tanlang. Biz sanoqchini 1 daqiqagacha belgilaymiz va shu vaqt ichida bolaning o'qigan so'zlarini sanab chiqamiz. Xirmondan so'ng, yana bir xil matnni o'qishni iltimos qiling. Har safar ma'lum bir vaqt uchun o'qilgan so'zlar soni ortadi.
"Biz asosiy narsani aytamiz". Ba'zi bolalar aksincha, o'qiyotgan ma'lumotlarning ma'nosini tushuna olmaydilar. Farzandingiz matnli matnni o'qib bo'lgach, unda asosiy g'oya nima ekanini aytib berishini so'rang. Agar bola vazifani bajarmasa, o'qishni takrorlash kerak.
«Rollarni o'qish». Bolaning badiiy adabiyotga e'tiborini jalb qilish uchun uni rollarda o'qishga taklif qiling. Birinchidan, sizning vazifangizdan biri sizni bajaradi, so'ngra bolaning turli xil ovozlarni o'qishlariga imkon beradi.
"Biz so'zlarni quramiz." Qisqa so'zni, masalan, "mushukni" asoslang. Keyin chaqaloq bilan birga, yangi so'z paydo bo'ladigan tarzda, unga bir yoki bir necha yangi harflar biriktirmoqchisiz. Bolaga qiziqish bo'lmaguncha davom eting.
"Shikastlar". O'yin o'ynashda o'ynagingiz yoki qizingizga diqqatni ayting. Turli xil so'zlarni talaffuz qilish, noto'g'ri urg'u bergan heceyi takrorlash va bolani sizni tuzatishni taklif qilish. Shunday qilib, bola matnni juda tezroq tushunishni o'rganadi.
"Biz bir so'z izlayapmiz". Vokal xotirani rivojlantirish uchun quyidagi mashqlar juda yaxshi: kichik kartada bir nechta so'zlardan matnni chop eting. Shundan so'ng, baland ovoz bilan ulardan biriga nom bering va boladan iloji boricha tezroq matnni topishni so'rang. Bunday o'yinlarda do'stlaringiz bilan o'ynashingiz mumkin, shuning uchun kichik tanlovni tashkil qilasiz.
"Yumshoq harflar". Matnda ketma-ket bir necha harflar mavjud bo'lsa, ko'pincha bolani o'qish tezligi sekinlashadi.
o'qishni tezroq o'rgatish O'g'il bola uzoq vaqt davomida bir gapni o'qishga urinib, "bir joyda qotib qoladi". Kundalik murakkab so'zlar va jumlalarni bolalarga taklif qilamiz, ularning har birini sekin va diqqat bilan o'qiy olasiz.
Ko'rish maydoni. Asosan o'qishning sababi kam ko'rish sohasida bo'lsa, quyidagi mashqlar yordam berishi mumkin. Bir qog'oz varaqchasida har bir xujayrada bir harf joylashtiradigan stolni chizamiz. Har bir xonada tutqichni belgilab qo'ying, bolada stolda ko'rgan narsalarini gapiring. Keyin chapdan o'ngga va yuqoridan pastga harflar satrini o'qishga o'ting
Tezda o'qishga yordam beradigan 5 qoidalar quyida keltirilgan.
1-qoida - kontsentratsiya
Asosiy maqsad - o'qishga o'zini bag'ishlash, kitobga to'liq kirish. Tashqi ishlar sizning e'tiboringizga tushmasligi kerak. Uyda yoki ko'chada shovqin, qo'shnilarning suhbati, rejalarni parallel ravishda o'ylash, fikrlar oqimi - bularning barchasi juda chalg'itadi. Agar kitob nimani muhokama qilishiga amin bo'lmasangiz, qanday qilib tezda o'qishni o'rganish kerak? Konsentratsiyaga yordam beradigan asosiy narsa, o'qishdan oldin tavsif va sharhlarni o'qishdir.

Bu ongsiz ravishda materialning qanchalik muhimligini baholashga va o'qish va assimilyatsiya tezligini oshirishga yordam beradi. Yoqimli va mazmunli jarayon ichki muvozanat va kitobning to'liq kontsentratsiyasiga bog'liq. Agar siz kitobdan yoki matndan nimani xohlayotganingizni aniq bilsangiz, bu jarayonni tezlashtiradi. Axir, siz hamma kitobni yutib yuborgansiz. Bu fitna sizni hayratda qoldirdi va o'zingizni aybni tezda bilib olish uchun o'zingizni jalb qildingiz.

2-qoida - takrorlamang
Subvolyatsiya ko'pincha o'qish paytida ro'y beradi. Bu atama odam ovoz chiqarib o'qiganlarini yoki ongida takrorlaganligini anglatadi. Tabiiyki, bu jarayonni sekinlashtiradi. Kitoblarni to'g'ri o'qish uchun siz bu odatni olib tashlashingiz kerak. Takroriy jumlalarni yoki butun matn qismlarini unuting. Subvolyatsiya pasayganda, siz osonroq va tezroq o'qiysiz. Miya tanlangan kitoblarni o'zlashtira boshlaydi va eslab qoladi.
3-qoida - umumiy rasmni ifodalaydi
Tez o'qishda muhim nuqta - bu matnning bir nechta asosiy qismlariga bir vaqtning o'zida diqqatni jamlash qobiliyati. Tez o'qish sirlaridan biri har qanday materialni alohida qismlarda o'qish qobiliyatidir. Har bir ibora yoki paragraf haqida o'ylashingiz shart emas. Miya alohida tanlangan blokni qayta ishlaydi va sizga kitob yoki maqolaning asosiy xabarini eslab qolish imkonini beradi.

Kitobni tezda o'qishga qiziqasizmi? Keyin kitob o'qish tezligi va sifatini oshirish uchun ma'lumot bloklarini aniq belgilashni o'rganing. Muallifni noto'g'ri tushunishdan yoki ma'lum joyga bir necha bor qaytishdan qo'rqmang. Yaxshisi, hikoyaning ipini yodingizda saqlang va o'qing. Miyaning o'zi kerak bo'lganda matnni tahlil qiladi. Qaytish uchun qimmatbaho daqiqalar yoki soatlarni sarflashga hojat yo'q.

4-qoida - xatcho'plarni qoldiring
Yana bir muhim maslahat - bu belgini belgilash uchun o'lchagichlar, stikerlar, qalamlar yoki qalamlardan foydalanish. Ko'rsatgich o'qilganlarning xotirasini tezda tiklashga va keyingi ipni o'tkazib yubormaslikka yordam beradi. Jarayonni tezlashtiradi, agar siz xatcho'plarni chiziq bo'ylab yo'naltirsangiz - diqqatni shu tarzda saqlaysiz.
Resurslaringizni tezda o'qishga yo'naltiring va miya qolganini qiladi. Unga ishonishga harakat qiling, uni kamroq boshqaring va natijada sizni hayratda qoldirasiz.
5-qoida - poezd
Doimiy mashqlar nafaqat tez o'qishni o'rgatish, balki har bir kitob bilan o'z mahoratingizni oshirishga yordam beradi. Sportchi sifatida o'pkadan boshlang va asta-sekin qiyin tomonga o'ting. Avval aniq ma'lumotlar bilan ortiqcha yuklanmagan detektiv hikoyalarni, romanlarni, nisbatan sodda matnlarni o'qing.
Asta-sekin, matnni o'zlashtirish odatlanib qoldi va siz murakkab materiallarga o'tishingiz mumkin. Har bir yangi matn bilan birga, o'qiganingizning ma'nosi sizning boshingizga izchil mos kela boshlaydi. Xotirani ishlab chiqishda, sizni qiziqtirgan tafsilotlarni aniqlik bilan eslaysiz. Siz o'qigan barcha kitoblar xohlaganingizcha paydo bo'ladi.
Xulosa
O’qish darslari boshlang’ich sinf o’quvchilarini har tomonlama komil insonlar sifatida tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.Bu jarayonni samarali va qiziqarli amalga oshirishda turli ta’lim vositalarining o’rni beqiyos. Eng muhimi, mashg’ulotlaringizni muntazam ravishda o’tkazish. Maktabga berilgan topshiriqlar bilan birgalikda haftada 3-4 ta mashg’ulot o’tkazish maqbuldir. Vaqti-vaqti bilan ba’zi mashqlarni boshqalar bilan almashtirishingiz mumkin, bu sizning harakatlaringizni yanada rang-barang va qiziqarli qiladi.
O’qish grafik ma’lumotlarni qayta ishlash va idrok etishning eng muhim jarayoni bo’lib, uni o’rganish og`zaki nutqni ravon hamda chiroyli qilishni ta’minlaydi.
Ushbu mahoratni o’zlashtirish sifati ko’p jihatdan kishining o’qishda, ijodda va hatto kundalik ishlarda yutuqlarini aniqlaydi. Biz nafaqat qanday qilib tez o’qishni o’rganishni, balki matndagi eng muhim ma’lumotlarni qanday olishni ham ko’rib chiqdik. O'qish sifatlarini yaxshi o'zlashtirgan holda o'quvchilarning o'qish sur'ati bir-biridan farq qiladi. Bu dastur talablarini bajarmadi, degan gap emas. Og'zaki nutq tempiga to'g'ri keladigan o'qish sur'ati normal tezlik hisoblanadi. Chunki o'ta tez ham, o'ta sekin o'qish ham matn mazmunini o'zlashtirishni qiyinlashtiradi. Keyingi ishlarda esa tez va chiroyli gapirish qobiliyati hal qiluvchi mahoratga aylanishi mumkin. Ko’pincha shaxsning martaba zinapoyasiga ko’tarilishi yaxshi nutqqa bog’liq hisoblanadi.
Shuningdek, 2022−2023-o‘quv yilidan 1−2-sinf o‘quvchilari uchun “Ona tili va o‘qish savodxonligi” fanidanboshlang‘ich sinf o‘quvchilariga tez o‘qish talabi qo‘yilmaydi. Bundan tashqari, Milliy o‘quv dasturiga ko‘ra, endi “Ona tili va o‘qish savodxonligi” darsligi orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarga sinflar kesimida o‘qish tezligi bo‘yicha ma’lum miqdordagi so‘zni o‘qishi kerak degan talab qo‘yilmaydi. Boisi o‘quvchilar uchun matnni o‘qish tezligi emas, uni tushunish darajasi birlamchi ko‘rsatkich sanaladi.