I. Kirish. I. Mavzuning dolzarbligi va o’rganilish darajasi II. Asosiy qism

1)Orol, Kaspi boyiodagi Kaltaminor madaniyati migratsiya tufayli Rossoiyada Babarinskaya va boshqa madaniyatning shakklanishiga olib keldi
2) Janubiy mintaqalar ta’siri ostida Samus madaniyatining bronza buyumlari rivojlanishi
3) Andronova madaniyatining 2-mingyillikda shimolga qarab chekinishi natijasida yangi madaniyatlarning shakllanishi
4) Eramizdan avvalgi 1-ming yillikning oxirida skif va sarmatlarning ta’siri shimolga kengayganligi tufayli Qulay, Ust Paluy madaniyatlarining shakllanishiga olib keladi .
SHu migratsiya natijasida Sibir mintaqalariga ko‘plab Baqtriya va Parfiyaga xos zargarlik maxsulotlari kelib qoladi. Ular asosan arxeologik tadqiqotlar natijasida qo‘lga kiritilgan
5) 1-mingyillikning o‘rtasi savdo-sotiq natijasida Sibirga Sosoniylar, Sug‘d va Xorazmga xos bo‘lgan zargarlik buyumlarining tarqalishi.
Lekin shu bilan birgan SHimoldan Janubga qarab migratsiyalar ham ko‘p bo‘lgan. Jumladan, Bronza davri Andronova madaniyatining Eron va Afg‘onistonga va Eron tillari guruhlarini tarqalishi, hamda SHimoliy Hindsitonga iko ariylarining kirib kelishi tarixiy davrda Orol bo‘yi dahlari eramizdan avvalgi III-II asrlarda yana bir qismi Xind daryosi bo‘yiga borib Indosaklar yoki Indo-Parfenar davlatini tuzadilar.
Dahlarning ko‘chishlari mobaynida Sirdaryo sohilida 3 ta arxeologik madaniyat paydo bo‘ladi . Qovunchi (Toshkent ), O‘tror, Qoratov madaniyati, Sirdaryo bo‘yida Jetasar madaniyati. Lekin anashu davrning o‘zidayoq Uzoq SHarqda muhim voqea yuz beradi. Eramizdan avvalgi 2 asrda Xitoy manbalaridagi Mode SHanyuy turkiy afsonalarning O‘g‘uz xoni Mongoliya hududlarida kudratli davlat tuzimi u erda xukmronlik qilgan. U shu qabilalarini O‘rta Osiyoga ko‘chishga majbur qiladi. Xan imperiyasi kushinlarni top mor kilib Xitoyga katta solik soladi. Vaqt o‘tishi bilan kuntarning qudrati O‘rta Osiyo dashtlarigacha etib keladi. Xunlar imperiyasn inqirozga yuz tutgandan so‘ng Xitoy armiyasi xunlarni qira boshlaydi. Natijada xunlar eramizdan avvalgi 1 asrda dax va sarmatlarini Kangyuy siqib chiqarib Qozog‘istonga kirib boradilar. Sarmat yoki daxlar madaniyati ta’sirini Qozog‘iston va O‘rta Osiyoda Amudaryo bo‘ylariga qadar kuzatishimiz mumkin. Qovunchi maaniyat aynan sarmatlar yoki daxlar madaniyatining davomini kuzatish mumkin. I asrda Xitoy manbalari Orol dengizini Alaniya kuli deb ataydilar. Alanlar sarmat-daxlarning bir qismini tiklashga o‘tishgan. Alaniyaga xos bo‘lgan zargarlik buyumlari Mang‘ishloq, Osetiya, CHechen ko‘rg‘on qabrlaridan ko‘plab topilgan. Alan naqshlarining o‘ziga xos bo‘lgan bezaklarini hozir ham osetinlarda va turkmanlarning Qurama alan qabilalarida (Amudaryo O‘rta oqimida) ko‘rish mumkin. SHu kabi aloqalarni Markaziy Osiyoning diniy tarixida ham kuzatish mumkin. Jumladan animistik tasavvurlarda inson tabiatga nisbatan oqilona munosabatda bo‘lib, atrof-muhitni balansini buzmaslikka harakat qilgan.
Zardushtiylik ta’limoti dunyo tarixida birinchi bor ekologik muammolarni o‘zida mujassamlashtirgan chor unsur er, suv, olov, havo, Insonga eng yuksak mavjudot hayot manbalarini pokiza saklab bu ne’matlardan oqilona foydalanish sharti qo‘yilgan. Ammo O‘rta asrda masixiylik va islom tufayli atrof-muhit na inson oralaridagi mutanosiblik buziladi. CHunki yaxudiy, xristian, arab diniy dunyokarashiga ko‘ra ruh, ma’naviyat faqat insonga berilgan bo‘lib, tabiatga nisbatan iste’molchilik munosabati hukmron bo‘lib qoladi. Bu ta’limotlarga ko‘ra er yuzidagi foydali o‘simlik va xayvonot vakillarini xudo odamlar esin deb yaratgan emish. Bu munosabat o‘rta asrdan boshlab tabiiy muhitni emirilishiga olib keladi.
Qadimda esa atrof-muhit, tirik jonivorlar va o‘simlikning joni na ruhi bo‘lgan degan tasavvur bo‘lgan. Suvlarni loykalash, hayvonlarni o‘ldirish gunox hisoblangan. Nafaqat zardushtiylikda, grek mifologiyasida obi-hayot ruxiga sig‘inish, suv havzalarini ozoda saqlash, otashni pokiza saqlash, obu-otashga qurbonliklar qilish rasmlari keng tarqalgan bo‘lgan. CHunki bu tasavvurlarga ko‘ra tabiiy taraqqiyotiga ahamiyat katta bo‘lgan. Tangri- Osmon, er-zamin. Quyosh-Xvar, Oy-Mox. SHamol-Vata, xudolariga sig‘inishgan.