1) migratsiyalar; 2) mahalliy aholining atrof muhit o‘zgarishiga moslashib borishi; 3) Difuziya yoki innovatsiya; Iqlim buzilgan kezlari tirik mavjudotlarning adaptatsiya mehanizmi ishga tushib ketadi. Atrof, tabiati harorati, muhit barqaror fasllarda turli etnoslar va mintaqalar negizida mahalliy madaniy an’analar shakllana boradi.
Inson madaniyatining yashash tehnologiyasi taraqqiyotida 3ta muhim burilish yuz bergan:
Termachilikdan ovchilikka o‘tish;
Ovchilikdan chorvachilikka o‘tish natijasida chorvadorlarning ovchiga nisbatan foydalanish unumdorliginni 20 barobar qisqaradi.
Dehqonchilik tehnologiyasi chorvachilikka nisbatan erdan oydalnish unumdorligini 20 barobarga oshiradi, bu jarayon mehnat unumdorligini ham oshirib boradi.
Etnografik kuzatuvlarga ko‘ra, ibtidoiy ovchilik iqtisodiyoti texnologiyasida Tundra mintaqasining 100 kv.m maydoni 1-2 ta odamga ozuqa etkazib berishi aniqlangan. Tayga tabiati 3 ta odamni boqishi mumkin bo‘lgan. O‘rta kenglikdagi o‘rmonlar 7-8 kishini boqishi mumkin. Lesostel (O‘rmon va dasht ) 17 kishini boqadi, quruq dasht biyobonlar 8 kishiga ozuqa etkazib berishi mumkin. O‘rta er dengizi tabiati esa 11 kishiga kifoya qiladi.
Ko‘chmanchi xo‘jaliklarni dehqonchilikka nisbatan unumdorligi past bo‘lganigi uchun butun insoniyat tarixi jarayonida asta-sekin dehqonchilik texnologiyasi asta sekin molboqar maydonlaarni egallab boradi. Dehqon oilasini ta’minlash uchun eng kichik maydon 0.1-0.15 ga bo‘lsa, ko‘chmanchi uchun 180 gektar er kerak bo‘lgan.
YAqin SHarq va Markaziy Osiyoda dehqonchilik va chorvachilik shaxmat tarzida o‘ralaganligi tufayli XKT(xozyastivenno kulturnыy tip-xo‘jalik madaniy tipi ) orasida ya’ni bu mintaqalarda ikki muqobil(alternativ) xo‘jalikni turli hamkorlik shakllari shakllandi. Odatda ko‘chmanchilar jangovar, serharakat aholisi siyosiy hokimiyatni o‘z qo‘liga olgan, ko‘chmanchi boshliq, sarkardalik qilishsa, o‘troq aholi ruhoniy ma’naviy rahbarlari etkazib bergan. O‘troq qishloq ahli va shahar ahli ekin - tikin, hunarmandchilik va savdo ishlari bilan mashg‘ul bo‘lganlar. Er yuzning aynan ekologik hududlari doirasida qadimgi va o‘rta asr etnomadaniy guruhlari shakllandi.
Arxeologik kuzatuvlarga ko‘ra eramizdan avvalgi 9-10 mingyilliklardagi ob-havo isishi YAqin SHarqda qahatchilikni boshlab beradi.O‘t alaf va yovvoyi g‘alla turlari tez qurib boradi. Uni tez o‘rib boorish natijasida mikrrrolit texnologiyasi shaklanadi va o‘troq dehqonchilik kashf etiladi. CHunki O‘rta Osiyo va Janubiy Sibirga qadar O‘rta Er dengizi tipi tarqay boshlaydi. Keng ko‘lamda yovvoyi g‘allanni o‘rish uni zahirada saqlash o‘z navbatida bir qismini sepib 3-4 oydan so‘ng hosilni o‘rib olishdan dehqonchilik tehnologiyasini tug‘diradi. Golotsen davrining birinchi faslidagi havoning isib ketishi ko‘l-daryolarning siyraklashishiga, er osti suvlarining er tubiga ketib qolishiga olib keladi, o‘rmon mintaqalarining chegaralari shimolga chekinadi. Natijada mikrolit industtriyasining vakillari ham ko‘lamlarini shimolga kengaytirib, o‘rmon hududlariga ham moslashib ketadilar.Undan keyin kechgan atlantik plyuvial davrida O‘rta OSiyoda neolit madaniyati tarqaydi. Inson tarixida eng muhim ixtiro dehqonchilik tehnologiyasi YAqin SHarqdan 7-6 mingyillikda Joytun madaniyati hosil bo‘lgan. 4-3 mingyillikda Kaltaminnor madaniyati ham ishlab chiqarishga o‘tishadi, masalan Qizilqumdagi Oyoq og‘itma manzilidan xonaki sigir va ko‘pgina xonaki tuya qoldiqlari topilgan. Ammo plyuvial davr tugab 3- mingyillikda havo sovib qurg‘oqchilik boshlangan.
O‘rta Osiyoda Kaltaminor madaniyati asta sekin shimolga chekinib janubiy Rossiya, Sibir hududlariga tarqala boshlaydilar. Joytun madaniyati vakillari esa borgan sari o‘troq dehqonchilik madanyatini avjiga chiqarib Anov, Namozgoh davrida dehqonchilik keng yoyiladi. 3-2 mingyilliklarda bronza teehnologiyasi dunyoga tarqala boshlaydi . Natijada qaerda polimetal rudlar uchrasa shu erda konlar qazilib o‘troq hayot va kon-madan yumushlari rivojlanib borgan. Bu davrda YAmnaya, Kataomba, Andronova madaniyatlari dasht biyobonlarda chorvachilik xo‘jaligini riojlantirib borishadi. O‘troq etnoslar esa Anov, Namozgoh, Sopolli va boshqa madaniyatlar negizida dehqonchilik va urbanizatsiya jarayoni rivojlantirib boradilar. Dashtu biyobon ekologiyasining beqarorligi tufayli aholi O‘rta Osiyodan shimolga dam badam ko‘chib ketgan:
