I қисм. Машинасозлик технологияси асослари I боб. Машиналарни ишлаб чиқариш

22.1. Тишли ғилдиракларнинг заготовкалари ва материали

Тишли ғилдирак заготовкалари серияли ишлаб чиқаришда болғалаш болғаларида ва штампларда; йирик серияли ва оммавий ишлаб чиқаришларда ёпик штамплаш болғаларида тайёрланади.
50 мм дан кичик диаметрли, юкланган пўлат тишли ва червяклар калибрланган чивиқдан тайёрланади. 50мм дан катта диаметрдаги червякларнинг заготовкалари штамплаш орқали, червякли ғилдиракларнинг заготовкалари эса қуйиш орқали олинади.
Тайёрламларга қўйим: болғаловчи болғаларда ҳар томонига 5 мм; штампловчи болғаларда ҳар томонига 3-4 мм, горизонтал болғаловчи машиналарда ҳар томонига 2-3 мм дан қолдирилади.
Тишли ғилдирак заготовкаларини дастлабки тешиклари билан ҳосил қилиш мақсадга мувофиқ, бунга тешик диаметри 25 мм дан кичик бўлганда ва тешикнинг узунлиги диаметрининг иккиланганидан кам бўлганда эришиш мумкин.
Штампловчи болғаларда ҳосил қилинган заготовкаларнинг аниқлиги IT9 га тўғри келади, прессларда тайёрланганларники IT7-IT8 га тўғри келади. Заготовкалардаги штамплаш қиялиги 3 градусдан 7 градусгача рухсат берилади. Цементитланган тишли ғилдирак заготовкаларини нормаллаштирилади; цементитланмайдигани НВ 220-280 қаттиқликкача яхшиланади.

22.2.Тишли ғилдиракларни тайёрлашнинг техник шарти

Тишли ғилдиракларга қўйиладиган асосий техник талаблар (бевосита тишларга ишлов бериш билан боғлиқ бўлганларидан ташқарилари) қуйидагилардан иборат:
- тишли ғилдирак бошланғич айланасининг концентрацияланганлиги ўтказилувчи сиртга нисбатан оғиши 0,05-0,1 мм дан катта бўлмаслигига рухсат берилади;
- торецларининг тешик ёки вал ўқига нисбатан перпендикулярликдан оғиши (торецларнинг уриши) 100 мм диаметрга 0,01-0,015 мкм дан кам қабул қилинади;
- марказий тешикни IT2 аниқликда тайёрлаш тавсия этилади (агар махсус талаблар бўлмаса), тишли ғилдирак ва вални ўтқазилувчи поғоналари ҳам, одатда, IT2 аниқлигида тайёрланади.
Юқорида кўрсатилган сиртларнинг ишлов бериш ғадир-будирлиги R_aқ0,611,25 бўлади. /илдиракнинг бошқа конструктив элементларини тайёрлаш IT3, IT4, IT5 бўйича аниқликда, бунда ишлов бериш ғадир-будирлиги R_aқ4020, R_aқ2.51.25 бўлади.
Цементитланадиган тишли ғилдирак тишларининг қаттиқлиги НRC 55-60 бўлади, бунда цементитлаш қатлами чуқурлиги 1-2 мм. Цианлашда қаттиқлик НRC 42-53, бунда қатлам чуқурлиги 0,5-0,8 мм атрофида бўлади. Тобланмаган сирт қаттиқлиги одатда НВ180-270 атрофида бўлади.
Автомобил, трактор ва дастгоҳсозлик учун тишли ғилдирак IT7 ва IT8 аниқлигида тайёрланади.