I ham dam ov, Z. Bobom uradov, E. Hamdamova

(CajiHKopHHH), 
sarsazan 
(HauoKHeMyM)lar 
o'sadi. 
Bulardan  tashqari  ana  shunday  sho'rlangan  yerlarda  baliqko'z,  seta,  xari- 
dondon,  donasho'r,  erm on-shuvoq,  keyreuk  va  boshqa  shu  kabi  sho'raklar 
kiradi.  Ular  uchun  poya  yoki  bargining  etli  bo'lishi  suv  jam g'aruvchi 
to'qim aning  yaxshi  rivojlanganligi  ortiqcha  tuzlarni  maxsus  bezlar 
y o r- 
dam ida  tashqariga  chiqarib  turish  kabi  moslanish  xususiyatlari  xosdir. 
Kuchli  sho'rlangan  yerlarda  o'suvchi  galofitlarning  hujayra  shirasida  tez 
eriydigan  tuzlar  ko'p  to'planadi  va  natijada,  hujayra  shirasining  osm otik 
bosimi  yuqori  bo'ladi.  Bu  esa  o 'z   navbatida  galofitlarni  qurg'oqchilikka  va 
issiqqa  chidamlilik  xususiyatini  oshiradi.  Galofitlar  tanasi  etli,  ko'p  tuz 
to'playdigan  va  ortiqcha  tuzlarni  sekin  asta  ajratib  turish  xususiyatiga  ega.
Yirik sho'rxoklar.
  O 'rta   cho'lda,  O 'zbekiston  va  Qozog'iston  chegarasi 
bo'vlab  ketgan  Aydar  sho'rxok  (hozir  Haydar  ko'li  hosil  bo'lgan),  M arka­
ziy  Qizilqumda,  Mingbuloq  sho'rxoklari  kabilar  pastqam joylarda  uchraydi. 
Tipik  sho'rxok  yerlarda  o'sim lik  deyarli  o'smaydi.  Galofitlar  quyidagi

---

xususiyatlarga  ega:  hamma  organlari  etli,  poyasi  bargsiz,  ko‘pchiligining 
bargi  yaxshi  taraqqiy  etmagan,  masalan,  solaros,  qora  saksovul  va  shu  kabi 
boshqa  o‘simliklarda  barg  mutlaqo  bo im ay d i  yoki  b o isa   ham  yaxshi  rivo- 
jlanmagan.
Galofitlarning  m uhim   ekologik  xususiyatlaridan  yana  biri  shuki,  ular 
albatta  sho'rxok  yerlarda  o'sadilar.  Masalan,  selitryanka  tuproq  qatlamida 
(100  g  quruq  tuproqda)  7,7  %  xlor,  12,73  %  sulfat  tuzi  bor joylarda  yaxshi 
o'sadi.  Galofitlarga  qora  saksovul,  xaridondon,  quyonsuyak,  pashm aksho'r, 
seta,  danasho'r,  chogon,  keyreuk,  erm an  shuvoq  kabi  bir  yillik  chala  buta, 
buta  o'simliklar kiradi.
Tuproqning  hozirgi  kundagi  holati  haqida  ham   biroz  to ‘xtalib 
o'tadigan  boisak,  shuni  ta ’kidlash  lozimki,  quruqlikning  turli  nuqtalarida 
ham da  hamdo'stlikka  a ’zo  barcha  respublikalar  hududlarida  ekologik  ahvol 
u ncha  yaxshi  emas.  Ayniqsa,  dehqonchilik  bilan  shug‘ullanadigan  yerlarda 
tuproqning  holati  nochordir.  Masalan,  respublikamizning  qishloq  xo‘jaligi 
sohasida  70  xilga  yaqin  turli  kimyoviy  m oddalar  ishlatilib  kelingan.  1989- 
yilda  har gektar yerga  solingan  kimyoviy dorilar  19,5  kg  (ayrim viloyatlarda 
hatto  40—45  kg)ni  tashkil  etgan.  Yiliga  har gektar  yerga  400—500  kg  gacha 
mineral  o‘g‘itlar  solingan.  Tajribalar  shuni  ko'rsatadiki,  fosfor  o ‘g‘iti  bilan 
birgalikda  tuproqqa  ñor,  uran,  toriy,  og‘ir  metall  tuzlari  ham   o'tgan. 
Ammo  tuproqni  bunday  kimyoviy  m oddalardan  tozalash  texnologiyasi  ish- 
lab  chiqilmagan.  Aksariyat  dehqon-ferm er  xo‘jaüklari  va  shirkat  xo‘jalik 
rahbarlari  va  um um an  dehqonlarining  haligacha  yuqori  dehqonchilik  m a- 
daniyatiga ega  emasliklari  ahvolni  yanada  murakkablashtirmoqda.
Zararkunanda  hasharotlarga  va  o ‘simlik  kasalliklariga  sepiladigan 
dorilarning  atiga  1  %gina  foydali  ta ’sir  ko‘rsatadi,  qolgan  99 
%
  tuproq, 
suv,  o'simlik  va  boshqa  oziq-ovqat  malisulotlariga  singib  ketadi.  N a tija d a ,. 
tuproqdagi  foydaü  jonivorlar  ko‘plab  qiriladi,  insonlar  salomatligiga  katta 
zarar  yetadi.  Ana  shunday  vaziyat  yuz  berganda  yana  tabiatni,  jum ladan, 
tuproqni  muhofaza  qilish  dolzarb  m uam m olar jumlasiga  kiradi.