I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Chuchuk suv resurslarining geografik joylashishi. 
Qishloq xo‘jaligida, 
sanoatda, kommunal maishiy xo'jalikda va boshqa sohalarda gidrosfera- 
ning faqat 2 % ini yoki 28,25 mln. km kubni tashkil etuvchi chuchuk 
daryo, ko‘l, faol suv almashinishi zonasidagi yer osti suvlari, muzlik- 
lardagi suvlardan foydalanilmoqda, xolos. Biroq chuchuk suv resursining 
85 % (24,0 mln. km kub) hozircha inson juda kam foydalanayotgan mu- 
zliklarga to ‘g‘ri keladi. Ko'rinib turibdiki, chuchuk suv zahirasi juda kam, 
buning ustiga chuchuk daryo suvlari sayyoramiz bo'yicha notekis taqsim- 
langan.
Dunyo aholisining 72 % yashaydigan Yevroosiyoda umumiy daryo suvi­
ning 31 % ga yaqini oqadi. Agar Yevropada jon boshiga yiliga 4,4 mln. m kub, 
Osiyoda 6,24 ming m kub, Afrikada 13,1 ming m kub oqim to‘g‘ri kelsa, 
Janubiy Amerikada 51,5 ming m kub oqim to ‘g‘ri keladi. Yer kurrasida har 
bir kishiga yiliga o ‘rtacha 11 ming m kub daryo suvi to‘g‘ri keladi. M am­
lakatlar bo'yicha ham suv resurslari notekis joylashgan. Agar Hindistonda 
jon boshiga yiliga 3,4—3,1 ming m kub chuchuk suv to ‘g‘ri kelsa, bu miqdor 
Norvegiyada 108,8 ming m kub ni tashkil etadi.
M D H mamlakatlarida jon boshiga yiliga o ‘rtacha 18,1 ming m kub 
suv to ‘g ‘ri keladi. Lekin Rossiyaning sharqiy rayonlarida bu ko‘rsatkich 
500—1000 m kub ni tashkil etadi.
Janubiy Amerika va Shimoliy Amerikada bir kishiga yiliga 25—51,5 
ming m kub suv oqimi to ‘g ‘ri kelsa, bu ko‘rsatkich Shimoliy Yarim Shar- 
ning subtropik va o ‘rta mintaqalarida 25 ming m kub dan ortiqdir.
Suvning organik hayotdagi va kishilik jam iyatidagi aham iyati.
0 ‘zbekistonning suv resurslariga yer usti va yer osti suvlari kiradi. Yer
58

---

usti suvlariga Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon, Qashqadaryo suvlari ki­
rib, ularning tog‘ qismi ko‘p tarmoqli bo ‘lib, 1 km 6,5 1/s suv oqimi 
to ‘g‘ri keladi. Respublikamiz 70 % hududini egallagan tekislik qismida 
suv oqimi juda kam b o ‘lib, ularning ko‘pchiligi Orol dengizigacha borib 
yeta olmaydi.
Amudaryoda o ‘rtacha yillik suv miqdori 78 km 3 bo‘lib, eng ko‘p vaqt 
iyul — avgust oylari va eng kam miqdori dekabr — mart oylariga to'g'ri 
keladi. Har 4—5-yilda bir m arta suv tanqisligi, har 6—10 yilda esa bir 
m arta suv m o'l-ko'lchiligi kuzatilacli.
O 'zbekiston qismidagi Sirdaryoga N orin, Qoi'adaryo, Chirchiq va 
Farg‘ona vodiysidagi boshqa daryolarsuvi kelib quyiladi. Sirdaryodagi suv 
miqdori bir yilda 36 km 3 ni tashkil etadi.
Iyun, iyul oylarida suv eng ko‘p kelgan payti bo'lsa, oktabr - mart 
oylarida suv miqdori juda kamayib ketadi. Daryoda har 3—4 yilda suv 
miqdori kamayib 5 - 6 yilgacha davom etishi mumkin. K o‘p suv keladigan 
yillari juda qisqa bo'ladi.