|
1-rasm. Sug’urta biznesini sug’urta faoliyati bo’yicha turkumlash
4
Sug’urta biznesida ikkita yo’nalish muhim ahamiyat kasb etadi. Bevosita
“sug’urta” deyilganda ko’z oldimizga har xil risklar keladi, shunday ekan bu
yo’nalishlarning ham asosiy vazifasi risklarni oldini olish hisoblanadi. Hayot
4
Muallif ishlanmasi
36
sug’urtasi bo’yicha biznes jarayonlarining yuzaga kelishi shaxsiy sug’urta
tarmog’ining asosini tashkil etib, mazkur sug’urta orqali insonning hayoti uning
vafot etishidan, ma’lum yoshga etishidan, kasallikdan, baxtsiz hodisadan, inson
hayotidagi muhim voqealar hisoblanuvchi farzand tug’ilishi, nikohga kirishish va
boshqa holatlar natijasida yuzaga keladigan moddiy manfaatlar tomonlar o’rtasida
ixtiyoriylik asosida tuzilgan sug’urta shartnomasida kelishilgan sug’urta summasi
doirasida sug’urtalovchi tomonidan qoplab berilishidan iborat sug’urta faoliyati
bo’lib xizmat qiladi.
Hayot sug’urta kompaniyalari faoliyatining olib borilishi hamda hayot
sug’urtasidan samarali foydalanish yo’llarini nazariy va amaliy jihatdan tadqiq
etish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, hozirgi paytda
sug’urta kompaniyalari
jahondagi har bir davlatning eng muhim moliyaviy institutlaridan biri hisoblanadi.
Uning samarali faoliyat ko’rsatishi iqtisodiy o’sishning sifatiga, ijtimoiy
farovonlikning darajasiga, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va milliy
iqtisodiyotda investitsion faoliyatni rivojlantirish masalalariga bevosita ta’sir
ko’rsatadi. Xuddi shuning uchun ham sug’urta biznesini rivojlantirish uchun
avvalo, hayot va umumiy sug’urta tarmog’iga katta e’tibor qaratish lozim.
Ma’lumki, sug’urta biznesida sug’urta kompaniyasi belgilangan to’lov
(sug’urta mukofoti) evaziga o’z mijozining risklarini qabul qiladi. Sug’urta
kompaniyasi mijoz o’zida saqlab tara olmaydigan risklarni sug’urtaga qabul qiladi,
chunki u risklarni umumlashtirish prinsipidan foydalanadi. Misol tariqasida bir yil
muddatga vafot etishdan sug’urtalashni olib qaraydigan bo’lsak, sug’urta
kompaniyasi biladiki, sug’urtalanganlar soni qanchalik ko’p bo’lsa, ularga nisbatan
sug’urta davri mobaynida vafot etadiganlar soni kam bo’ladi. Bunday natijani har
qanday odam ham va ehtimollar nazariyasi qonuniyati ham tasdiqlaydi. Bu
sug’urtalanuvchidan kam miqdordagi sug’urta mukofotini olish bilan katta
javobgarlikni zimmaga olish imkoniyatini beradi. Demak, hayot sug’urtasiga
nisbatan kutiladiga talab bevosita sug’urta shartnomasini rasmiylashtirish tomon
yetaklaydi. Hayot sug’urtasi shartnomalarining asosiy turlari boshqalaridan ko’ra
muhim mezonlar va xususiyatlarini (komponentlarini) ochib berib, turli xil hayot
37
sug’urtasi shartnomalarining yo’nalishlarini aniqlab olib, sug’urta bozorida ko’p
ishlatiladigan sug’urta shartnomalari majmualarini yaratish mumkin. Hayot
sug’urtasi amaliyotida sug’urta polislarining muhim ahamiyatga ega bo’lgan uchta
bazaviy turini ajratish mumkin:
-
tezkor hayot sug’urtasi - aniq muddatga vafot etishdan sug’urta qilish.
Sug’urta kompaniyasi sug’urta shartnomasida ko’rsatilgan mukofotni sug’urta
hodisasi qachon yuz berishidan qat’iy nazar, shartnoma muddatida yuzaga kelgan
bo’lsa to’lab berishi shart;
-
umrbod hayot sug’urtasi - shaxs hayotini umrining oxirigacha shartnoma
tuzilgan vaqtdan boshlab sug’urta qilishi tushuniladi. Sug’urta kompaniyasi
sug’urta shartnomasi tuzilgan vaqtdan boshlab sug’urta hodisasi yuzaga kelganda
sug’urta summasini to’lab berishga majburdir;
-
aralash hayot sug’urtasi - shaxsni ma’lum muddatga ham o’lim ham qolgan
umrini sug’urta qilish hisoblanadi. Sug’urta kompaniyasi shartnoma amal qilib
turgan muddatda o’lim hodisasi yuz berganda yoki shartnoma muddati tugagan
vaqtda sug’urtalanuvchi hayot bo’lsa shartnomada ko’rsatib o’tilgan sug’urta
summasini to’lab berishi shart.
Hayotni uzoq muddatga sug’urta qilish shakli – bu sug’urtalangan shaxsning
butun umri davomida vafot etishidan sug’urtalash bo’lib, bunda sug’urta hodisasi
qayerda va qachon yuz berishi hech qanday rol o’ynamaydi. Shartnomada
sug’urtalanuvchining sug’urtalovchi daromadida ishtirok etishi, investitsion
daromadidagi ishtiroki va boshqa shu kabi holatlar ko’zda tutiladi, bu sug’urta
hodisasining qachon yuz berishiga qarab sug’urta summasining turlicha bo’lishiga
olib kelishi mumkin. Sug’urta shartnomasning muddati belgilanmaydi. Sug’urta
mukofoti bir marotabada yoki bo’lib-bo’lib sug’urta shartnomasi amala qilishi
davomida to’lab borilishi mumkin. Sug’urtalangan shaxs 75-80 yoshga to’lgandan
keyin sug’urta mukofotini to’lashdan ozod etiladi.
38
Do'stlaringiz bilan baham: |
