И ф. д., проф. Ж. Я. Исаков Маъруза режаси

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ИҚТИСОДИЁТ УНИВЕРСИТЕТИ КАФЕДРА: БАНК ИШИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР ФАН: ПУЛ ВА БАНКЛАР МАЪРУЗА 3-МАВЗУ: ПУЛ НАЗАРИЯЛАРИ

и.ф.д., проф. Ж.Я. Исаков

Маъруза режаси

1. Пулнинг металлилик назарияси

2. Пулнинг номиналлик назарияси

3. Пулнинг миқдорийлик назарияси

4. Монетаризм назарияси

1. Пулнинг металлилик назарияси

Пулнинг металлилик назарияси 15-асрда пайдо бўлди.

Ушбу назария намоёндалари:

У.Стэффорд, Т.Мэн, Д.Норс (Англия)

А.Монкретьен (Франция)

Г. Скаруффи (Италия)

1. Пулнинг металлилик назарияси

Ушбу назариянинг асосий қоидалари:

1. Ҳар қандай мамлакатнинг бойлиги унда олтин ва кумушнинг кўплиги билан белгиланади. Чунки, бойликнинг манбаи олтин ва кумушдир. Шу сабабли, мамлакат савдо балансини актив бўлишини таъминлаши шарт.

2. Олтин ва кумуш ўзининг табиий хусусиятларига кўра пул вазифасини бажаради.

1. Пулнинг металлилик назарияси

Илк меркантилистлар:

* экспорт қилинадиган товарларга юқори баҳо белгилаш

• импортни тўлиқ чеклаш
• * мамлакатдан олтинни олиб чиқиб кетилишига йўл қўймаслик

Сўнгги меркантилистлар (Т. Мэн)

* арзон товарлар билан ташқи бозорларни эгаллаш

* актив савдо балансини таъминлаган ҳолда импортга рухсат бериш

* қулай савдо битимлари учун олтин ва кумуши мамлакатлан олиб чиқишга рухсат бериш

2. Пулнинг номиналлик назарияси

Ушбу назария 17-асрда пайдо бўлди.

Назариянинг асосчилари бўлиб англиялик иқтисодчилар Ж.Беркли ва Ж. Стюарт ҳисобланади.

Немис иқтисодчи олими Г. Кнапп ушбу назариянинг ривожланишига улкан ҳисса қўшган.

2. Пулнинг номиналлик назарияси

Номиналлик назариясининг асосий қоидалари:

* пулни давлат яратади

* пулнинг қиймати унинг номинали билан белгиланади

* пулнинг асосий функцияси тўлов воситаси функциясидир.

Пулнинг миқдорийлик назарияси

Пулнинг миқдорийлик назарияси 17-асрда пайдо бўлган.

Пулнинг миқдорийлик назарияси асосчилари:

Д. Юм

Ш. Монтескье

Д. Локк

Пулнинг миқдорийлик назарияси

Пулнинг миқдорийлик назарияси вариантлари

1. Трансакцион вариант

(И.Фишер)

2. Кембриж варианти

(А.Маршалл, А.Пигу, Д.Робертсон)

Пулнинг миқдорийлик назарияси

Фишернинг амашув тенгламаси:

MV = PQ

бу ерда:

М – муомаладаги пул массаси

V – пулнинг айланиш тезлиги

Р - уровень товарных цен

Q – товарлар миқдори

Пулнинг миқдорийлик назарияси

Кембриж варианти:

М = k х PQ ,

Бу ерда:

k – йиллик даромаднинг пул шаклида сақланадган қисмини кўрсатувчи коэффициент

Монетаризм назарияси

Монетаризм назарияси ХХ асрнинг 70-йилларида пайдо бўлган.

Монетаризм назарияси асосчиси: Чикаго университети профессори Милтон Фридмен

Монетаризм назариясининг асосий қоидалари

* пул массасининг ўсиш суръати паст ва барқарор бўлиши керак

* пул массасининг йиллик ўсиш суръати қатъий кўрсаткич сифатида белгилаб қўйилиши ва мазкур кўрсаткичнинг бажарилиши Марказий банк томонидан таъминланиши шарт

* пул массасининг ўсиш суръатига иқтисодий конъюнктуранинг ўзгариши таъсир этмайди

Монетаризм назарияси

М. Фридмен иқтисодиётнинг барқарор ривожланиши пул массасининг мўътадил ва мунтазам ўсишини талаб қилади, деган хулосани шакллантирди.

М.Фридменнинг хулосасига кўра, пул массасининг йиллик 3-5 фоиз даражасида ўсиши иқтисодиётда иқтисодий фаолликни кучайтиради. Пул таклифининг ўсиши йилига 3-5 фоиздан юқори бўлса, унда инфляция ўса бошлайди, агар, иқтисодиётда пул таклифининг ўсиши 3-5 фоиздан кам бўлса, ялпи миллий маҳсулотнинг ўсиш суръати пасая бошлайди

Монетаризм назарияси

М. Фридменнинг пул қоидаси ўзининг амалий аҳамиятга эга эканлигини кўрсатди. Хусусан, муомаладаги пул массасининг ҳар йили 3-5 фоиздан ўсишини кўзлаган сиёсат натижасида АҚШда ХХ асрнинг 80-йилларида инфляция даражасининг йиллик 10 фоиздан 5 фоизгача пасайтириш, ЯИМ ҳажмини эса, йилига 3-5 фоиз атрофида ўсиб боришига эришилди.

Монетаризм назарияси

М.Фридменнинг муомаладаги пул массасининг ўзгариши иқтисодий конъюнктуранинг ўзгаришига боғлиқ эмас, деган илмий хулосаси амалиётда ўз исботини топмади. 1997-1998 йилларда Жанубий-Шарқий Осиё мамлакатларида юз берган иқтисодий инқироз, 2008 йилда бошланган жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози муомаладаги пул массасининг ҳажми билан иқтисодий конъюнктуранинг ўзгариши ўртасида бевосита алоқадорлик мавжудлигини кўрсатди.

Монетаризм назарияси

М. Фридмен пул массасининг ўсиш кўрсаткичини Марказий банк томонидан назорат қилиниши керак, деб ҳисоблайди.

М.Фридмен пулларга бўлган талаб функцияси ва харажатлар функциясини барқарор, деб ҳисоблайди. Шу сабабли, у пул массасини монетар сиёсатнинг тактик мақсади сифатида қабул қилиш мақсадга мувофиқ, деган хулосага келди.

Монетаризм назарияси

М.Фридмен пулларга бўлган талаб функцияси ва харажатлар функциясини барқарор, деб ҳисоблайди.

М.Фридменнинг монетаризм назариясига кўра, пулларга бўлган талаб касса қолдиқлари ва номинал даромаднинг ўсишига мос равишда камаймайди, аксинча ўзгармасдан қолади.