I боб. Юмалоқ чувалчанглар (nematgelminthes)- типининг умумий таснифи 3

Нерв системаси ва сезги органлари. Умуман нематодларда (айниқсапаразит формаларда)нерв системаси ва сезги органлари соддалаш ган .Нерв ҳалқаси (нерв галогенларидан ташкил топган бўлиб қизил ўнгачнинг олдинги қисмини ўраб туради)
Халқадан бош томонга қараб 6 та нерв толаси кетади, яъни оғиз, лаблар ва бошқа органларнинг фаолиятини бошқаради. Халқадан гавданинг орқа учига томон ҳам 6 та нерв толалари кетади, лекин уларнинг иккитаси йирик ва йўғон. Булар бир бирлари билан комессуралар ёрдамида туташган. Нерв системаси организм фаолиятини бошқаради.
Жинсий органлари системаси .Нематодаларнинг жуда кўпчилик турлари айрим жинсли. Эркак ва урғочи жинслар бир бирларидан катта-кичиклиги, морфоанотомик тузилишларига кўра фарқланади, яъни жинсий деморфизм яхши кўрилади. Одатда урғочилари йирик ( насил бериш билан боғлиқ) ва йўғон, эркаклари эса кичикроқ ва ингичка кўринишда бўлади.
Жинсий органларнинг тузилиши. Эркакларида битта уруғдон уруғ йўли ва жинсий қўшилиш органи ( спикула – хитинсимон ) ҳамда (баъзиларида) бурса ва унинг элиментларидан иборат .Урғчиларидан; иккита тухимдон, тухум йўллари, бачадонлар, қин ва жинсий тешикдан иборат .Нематодалар жинсий қўшилади. Уруғланиш ички. Сермагазоидлари амёбасимон, юмалоқ ва блавкасимон (ипсимон эмас) кўринишда. Тухум хужайралари юмалоқ ва овалсимон шакилда бўлиб, улар катта кичиклиги ва пўстнинг сонига қараб фарқланади. Нематодаларнинг тухимида 2-5 қават пўст бўлади. Пуст асосан ҳимоя органи, шунингдек турли хил физиологик вазифаларни ҳам бажаради.
Нематодаларнинг жуда кўпчилиги тухим қўйиш йўли билан кўпаяди. Шу билан бирга тирик личинка туғувчи нематодалар ҳам бор (трихинелла).
Тухумдан чиққан личинка вояга етган нематодага ўхшаш бўлади. Унинг кейинги ривожланиши ўзгаришсиз лекин туллаш орқали боради.
Нематодаларнинг 3000 дан ортиқ тури одам, ҳайвонлар ва ўсимликларда паразитлик қилади. Кўпчилик паразит нематодаларнинг гавдаси йирик (эркин ҳолда яшовчилари 0.8-1 мм дан 2-3 см гача), баъзан 1 мм гача, ҳатто 8 м ли паразит нематодалар учрайди.

1-расм. Нематодаларнинг ташқи, ички тузилиши ва буғдойдаги зарари.