I-bob. Xalqaro xizmatlar sohasida mehmonxona xo’jaligining rivojlanish xususiyatlari

2.1.1-jadval
O‟zbekiston Respublikasida 2019-2020yillar mobaynida xizmat ko‟rsatish sohasidagi tarkibiy o‟zgarishlar

№		2019 yil			2030 yil
	Xizmat turlari	Mlrd.so‟m	O‟sish	Тarkibi		Mlrd.so‟m	O‟sish	Таrkibi
			foiz	(foiz)			foiz	(foiz)
	Xizmatlar, hajmi	41083,3	113,2	100,00		32749,8	115,1	100,00
	Jumladan:
1.	Savdo xizmatlari	8607,5	118,6	20,95		6134,4	120,9	18,73
2.	Transport xizmatlari	12350,2	104,1	30,06		10547	113	32,20
3.	Aloqa axborotlashtirish xizmatlari	2630	139,9	6,40		2062,5	128,7	6,30
4.	Moliya-bank xizmatlari	3507,5	118,6	8,54		2753,8	119,4	8,41
5.	Turistikekskursiya xizmatlari	64,1	127,3	0,16		44,7	115,3	0,14
6.	Mehmonxona xizmatlari	112,4	106,5	0,27		97,5	107,8	0,30
7.	Kommunal xizmatlar	4780,5	99,9	11,64		3852,1	99	11,76
8.	Maishiy xizmatlar	534,5	120,9	1,30		561,4	122,8	1,71
9.	Avtomobillarni ta‟mirlash xizmatlari	367,8	118,9	0,90		314,2	124,6	0,96
10.	Boshqalar	8128,9	118,5	19,79		6382,2	116,6	19,49

Turistik xizmat tarkibiga xizmatlarni buyurtma qilish, tashish, joylashtirish va boshqa barcha rasmiylashtirish ishlari, tashib berishning barcha turlari, transfer, ovqatlantirish, tibbiy ko‟rik va sug‟urta, tarjimon xizmatlari, uchrashuv va boshqalar bilan ta‟minlash kiradi.
Turistik xizmatlarning 2014 yildagi o‟sish surati 123,9 foizni, ko‟rsatilgan xizmatlar hajmi esa, 49,9 mlrd so‟mni tashkil etdi. Tahlil etilayotgan davrda turistlar oqimi 941,1 ming kishini yoki rejaga nisbatan 100,4 foizni tashkil etdi.
2015 yil turistik xizmatlar 129,6 foizga o‟sdi va bu 69,8 mlrd so‟mni tashkil qildi. Turistik xizmatlarning o‟sishi turistlarning oqimi hisobidan taminlanmoqda va ushbu sohada 2015 yil 2 mln kishiga xizmat ko‟rsatildi.
Mehmonxonalarni boshqarishda hisob va hisobotning hal qiluvchi roli, ularning iqtisodiy tahlilda asosiy axborot manbai ekanligidadir.
Mehmonxona xo‟jaligini iqtisodiy tahlil qilishning asosiy vazifasi - bu mehmonxonalar faoliyatida foyda miqdorini ko‟paytirishning to‟g‟ri va optimal yo‟llarini aniqlab berishdir. Agar mehmonxona faoliyatida foyda miqdorining oshishiga narx-navoning ko‟tarilishi yoki atrof-muxitga zarar yetkazish evaziga erishilsa, buni xech qachon mehmonxona muvofaqqiyati deb bo‟lmaydi. Iqtisodiy tahlil oldida turgan muhim vazifalardan yana biri - bu mehmonxona mehnat jamoasi faoliyatining iqisodiy natijasini aniqlashdir. Tahlil qilish jarayonida tashqi va mehnat jamoasiga bog‟lik omillar ahamiyatini o‟rganish lozim. Bunda faqatgina erishilgan natijalarni me‟yoriy yoki hisobot davri natijalari bilan taqqoslash bilan chegaralanib qolish kerak emas. Eng muhimi mamlakat erishgan yutuqlari, raqobatbardosh turmahsulot ko‟rsatkichlari va dunyo ilmiy-texnika darajasi bilan solishtirish muvaffaqiyatlar garovi ekanligini unutmaslikdir. Moliyaviy tahlil mehmonxonalar ichki boshqaruv muammolarini yechish uchun o‟tkaziladi;
Respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng asosiy yo‟nalishlaridan biri boshqaruv tizimini takomillashtirish hisoblanadi. Bu masalani ijobiy hal etishda korxonalarning xo‟jalik faoliyati va moliyaviy holatini tahlil qilish katta ro‟l o‟ynaydi. Chunki korxonalar faoliyatini tahlil qilish boshqaruv tizimi samaradorligini oshirishning muhim sharti xisoblanadi.
Korporativ boshqaruvni tubdan o‟zgartirish lozim.
Bozor munosabatlari davrida bu shartning asosiy qismi, korxonalar moliyaviy holatining tahlili hisoblanadi. Respublikada yangi moliyaviy xisobot shakllari qabul qilindi, ularni o‟rganish va ulardan keng foydalanish uslublarini barpo etish katta ahamiyatga ega.
O„z-o„zidan ravshanki, mehmonxona xo„jaligi tarmog„ining iqtisodiyotiga, eng avvalo, iqtisodiy omillar (iqtisodiyotning umumiy holati, aholi jon boshiga olinadigan o„rtacha daromad, ishsizlik darajasi, mahalliy valyutani ayirboshlash kursi, soliq solish darajasi, kreditlarga belgilangan bank foizi va boshqalar) ta‟sir ko„rsatadi. Ayni paytda, tarmoqning rivojlanishida ijtimoiy-iqtisodiy omillar, chunonchi: daromad darajasiga ko„ra aholining taqsimlanishi, ma‟lumot darajasi, turmush tarzi, yosh tuzilishi, shahar va qishloq aholisining nisbati (shahar aholisini harakatchanroq), jinoyatchilik darajasi, turizmning rivojlanishi va sh.k. ham katta rol o„ynaydi.
Mehmonxonalarning moliyaviy holati bu:
komples ravishdagi tushuncha bo‟lib, u o‟z ichiga keng ko‟rsatkichlar tiziminioladi, ular mehmonxonalarning moliyaviy resurslari borligini, holatini,joylashganligini va ulardan foydalanish darajasini ifodalaydi; mehmonxonalarfaoliyatidagi butun ishlab chiqarish va xo‟jalik omillarining
harakati, ularning o‟zaro aloqadorlik natijasidir; mehmonxonalarning mo‟tadil
ishlab chiqarish, tadbirkorlik va boshqa
faoliyati uchun zarur bo‟lgan moliyaviy resurslar bilan ta‟minlanganligi va ulardan samarali foydalanish ifodasidir; mehmonxonalarning boshqa xo‟jalik sub‟ektlari, organlari va tashkilotlari
bilan o‟zaro aloqalarni haqiqiy aks ettirishidir.
Mehmonxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilish, ya‟ni moliyaviy tahlil -
bu keng ko‟rsatkichlar yordamida, kompleks usullaridan foydalanib mehmonxonalarning moliyaviy resurslari borligini, holatini, joylashganligi va ulardan foydalanish darajasini ifodalashdir.
Umumiqtisodiy va demografik omillardan tashqari, mehmonxona
iqtisodiyotiga yana bir qancha o„ziga xos omillar kuchli ta‟sir ko„rsatadi. Hozirda terrorizm ana shunday omillardan biridir. Yirik terrorchilik harakatlari, chunonchi: Misrda turistlarning terroristlar tomonidan o„qqa tutilishi yoki Nyu-Yorkdagi osmono„par binolarning vayron qilinishi, Fransiyada teraktlarning sodir bo‟lishi terroristlar hujum qilgan mintaqadagi mehmonxonalarning to„lishiga juda salbiy ta‟sir ko„rsatadi. To„g„ri, tajriba ushbu oqimlarga turistik oqimlar 2-3 yil ichida tiklanishidan dalolat beradi, ammo bu vaqt mobaynida juda ko„p mehmonxonalar bankrot bo„lishi mumkin.
Mamlakatdagi iqtisodiy inqiroz natijasida chet el investitsiyalari kelishi to„xtaydi, ushbu mamlakatga tovarlar eksporti kamayadi, bu esa mehmonxonalarda biznes-turistlar soni kamayishiga olib keladi.
Yuqorida ta‟kidlab o„tganimizdek, turizm respublikamiz iqtisodiyoti uchun g„oyatda zarur bo„lgan valyuta tushumini ta‟minlaydi, jadvaldan ko„rinib turganidek, 2008-2015-yillarda mehmonxona xizmat ko„rsatishdan tushgan foyda tushumi har yili oshib borgan.