I bob. Sudralib yuruvchi hayvonlar sinfiga tavsifnoma

Yashash sharoiti va tarqalishi – sudralib yuruvchi birinchi xaqiqiy quruqlik hayvonlaridir. Sudralib yuruvchilar qutblar doirasidagi erlar xisobga olinmaganda, er yuzasining barcha iqlimiy oblastlarida tarqalib juda turli-tuman hayot formalarini hosil qiladi.
Sudralib yuruvchilar suvda va quruqda yashovchilarga qarshi o’laroq nam tropiklardagina emas, balki temperatura yuqori bo’lgan saxrolarda ham tarqalgan. Biroq qutblarga borgan sari repteliyalar turi kamayib boradi.
Masalan: O’rta Osiyoda 50 ta, Kavkazda 28 ta, O’rta Evropada 15 ta, Shimoliy qutbda 2 ta turi uchraydi.
Xayot stiklliligi – ya’ni tinchlik va aktivlik davrining mavsum yoki sutka sari to’ri navbat bilan almashinib turishi suvda va quruqda yashovchilarga nisbatan bir muncha boshqacharoq bo’ladi. Repteliyalarning stiklliligi – yashash erining noqulay temperaturasi va ovqatlanish sharoitiga biologik moslanishdir.
Sutka stiklliligi – sudralib yuruvchilar hammadan ham optimal temperaturada aktiv bo’ladi. Barcha sudralib yuruvchilarda aktimal yuqori tempraturalar doirasida yotadi va har xil turlarda 20-40⁰ atrofida bo’ladi. Bular issiqlik sezuvchi hayvon bo’lib hayot tirikchiligini kunduzi o’tkazadi, kamdan-kam turlari kechasi (gekkonlar) o’tkazadi.
O’rta Osiyoda esa ko’pincha tuproq tempraturasi +60 gacha ko’tariladi bunday tempraturasida hayvonlar o’lib ketishi kerak edi. Bular sutka davomida aylanib yurib, ayni optimumga yaqin joyni topib oladi. Bu bilan tana temperaturasini doimiy saqlaydi. Ilonlarda temperaturasiga aktivlik boliq emas, balki aktivligiga ochlik ta’sir ko’rsatadi (ilonlar tanasining ¾ qismi oziq qabul qilsa 5-6 kun qimirlamay yotadi, och qolsa katta temperaturada ham harakatlanadi.
Mavsumiy stikillik (fasl) amfibiyalar singari faqat yilning issiq davridagina yashasa bo’ladigan zonalarda hayot kechirishga imkon beruvchi moslanishdir. Tropiklarda yashaydigan reptiyalarda aktivlik davri bilan tinchlik davri mavsum sari to’ri tartibda almashinib turmaydi.
Mavsumiy stikillilik – sub tropiklarda yashaydigan sudralib yuruvchilarda kamroq ko’riladi, o’rta mintaqada yashaydiganlarda paydo bo’ladi, bu erda sudralib yuruvchilar qishki uyquga ketadi. Sudralib yuruvchilarning aktivlik davri temperatura sharoitiga qarab cho’ziladi yoki qisqaradi.
Temperatura sharoiti qulay bo’lsa sudralib yuruchilar qishki uyquga kirmasligi mumkin. (agama, gekkon) sudralib yuruvchilar organizmida qishlash uchun zapas oziq moddalar to’planadi va moddalar almashinuvi keskin susayadi. Ovqat kamligi sababli sudralib yuruvchilar yozgi uyquga ham ketadi.