I bob. Sog’lom turmush tarzi. Turmush tarzining kasallik profilaktikasi bilan aloqasi

I.BOB. SOG’LOM TURMUSH TARZI. TURMUSH TARZINING KASALLIK PROFILAKTIKASI BILAN ALOQASI
1.1. Turmush tarzining kasallik profilaktikasi Sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish

Butunjahon sog’likni saqlash tashkilotining aniqlashi bo’yicha inson sog’ligining umummiy holati uning fizik, ruhiy va ijtimoy holati darajasi bilan belgilanadi. Ko’p sonli tadqiqotlar natijasi mamlakat aholisining sog’ligi har bir insoning o’ziga 50%, inson irsiyatiga 20%, atrof-muhit ta’siriga 20% va sog’likni saqlash bo’yicha ishlarga 10% bog’liq ekanligini ko’rsatadi. Demak talab darajasida sog’likni saqlash ko’p jihatdan har bir insonning o’ziga, xarakteriga va turmush tarziga bog’liq ekan. Ko’p asrlik tajriba turmush tarzi kasallik kelishini sekinlashtirishini yoki tezlashtirishini ko’rsatadi. Shu bilan birga ma’lum tabiiy holatda insonning biologik soatlari faoliyati ham o’z manziliga yetishi ham shubhasiz. Bundan tashqari inson sog’ligi zahirasi birinchi navbatta shu insonning o’ziga bog’liq va ikkinchidan aniq bir insoniyat jamiyatining (mamlakatning davlatning) rivojlanish darajasiga ham bog’liq. Tez-tez qaytariladigan, og’ir va uzoq vaqt davom etadigan kasalliklar insonni biologik soati yurishini tezlatishga olib keladi. Inkor qilib bo’lmaydigan tibbiy statistika shuni ko’rsatadiki, 30 yoshda ham yosh bo’lmasligi, sog’lom odam esa o’zining 50-60 yoshida ham yoshday bo’lishi mumkin. Ko’p kasalliklar jumladan ruhiy tushkunlik ta’siri ostida yuzaga keladigan kasalliklar ta’sirida insonlarning erta qarishi yoki vafot etishi ma’lum. Bunday salbiy holatlar tasodif emas, o’z sog’ligi holatini bilmaslik, unga e’tiborsizlik va oddiy elementar ehtiyotsizlik ham sabab bo’lishi mumkin. Inson ko’p holda kasallikni ehtiyotsizlik, ba’zan eng oddiy bilimlarni etishmasligi, hamda o’z sog’ligiga mutloqa e’tiborsiz munosabati oqibatida orttiradi. Shifokor tadqiqotchilarning qayd qilishicha insonlardagi ko’pchilik kasalliklar vijdonga, poklikka, g’ururga qarshi harakatlar, oddiy nomardlik, yolg’ondan iborat turmush, adolatsiz ishlarda faol ishtirok etish bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqadordir.

Qadimgi shifokorlarning qayd etishiga kasallik ko’pincha kam harakatli, g’azabdor, hasadguy, tushkun insonlarda hosil bo’ladi. Xuddi shunday tadqiqotlarning guvohlik berishicha har xil turdagi kasalliklarga o’ziga katta javobgarliklarni olishga moyil, faol odamlar, burchga yuqori masuliyat sezgisiga ega bo’lgan, ko’p va yuqori yuklamada ishlovchi kishilar, o’ziga nisbatan talabchan, atrofdagilarni unga byyergan baholarini (ayniqsa salbiy) og’riqli qabul qiluvchi va ma’lum holda kamsitilgan sezgiga ega bo’lgan insonlar chalinar ekan. Sog’lom turmush tarzi va unga amal qilish sog’likni, uzoq yashashni kafolati ekanligi inkor etib bo’lmaydigan faktdir. Turmush tarzi insonning hayoti davomida qayd etilgan bir necha odatlar jamlamasidir. Har bir individni turmush tarzi oila va umumiy xalqning an’analari asosida yaratilgan. Kavkaz, Himolay, YAponiya ayol va erkaklarning uzoq umr ko’rishi bilan ajralib turishi ham kutilmagan holat emas. Uzoq umr ko’rgan insonlar hayotini o’rganish uzoq umr ko’rishning asosiy sabablari jismoniy va aqliy yuklamalarni normada bo’lishi, talab darajasida dam olish, chiniqish va zararli odatlardan (spirtli ichimliklar, narkotik moddalar va boshk.) o’zni tiyish ekanligini ko’rsatdi. Tibbiyot xodimlarining olib borgan ko’p yillik tadqiqotlari natijasida har kuni uzum vinosini iste’mol qiluvchi 10 kishidan 5 tasida uzluksiz sariq kasalligi, ikkitasida jigar sirrozi aniqlangan. Shu bilan birgalikda tadqiqot olib borilgan kishilardan zararli odatga ega bo’lmaganlarida organizmni yashartiruvchi tabiiy vositalar chiniqish va davriy (hech bo’lmaganda bir kunga) ochiqishligi ma’lum bo’lgan. Bunday tashqari uzoq umr ko’ruvchi insonlarda olib borilgan tadqiqotlar kunlik iste’mol qilinadigan ovqatlar tarkibida sho’rtak sut, pishloq vegetirian ovqatlar (tarkibida genetik apparatni qarish jarayonini sekinlashtiruvchi A, S, E, R vitaminlar mavjud bo’lgan meva va sabzavotlar, ko’kat) iste’mol qilish ham foydali ekanligini ko’rsatdi. Uzoq umr ko’ruvchi insonlarning kunlik iste’molida o’tli (myata, dushisa, tarxun va boshqa) chaylarni mavjudligi ham qiziqarli holdir. Tibbiy statistika chekuvchilarni onkologik kasalliklariga ko’proq chalinishini ko’rsatadi. Tadqiqot natijasida kuniga bir yarim pachka sigaret chekadigan kishilar bir yil davomida 300 marta rentgen ko’krak qafasi tekshiruvdan o’tgan kishi olgan ionlovchi radiasiyaga teng bo’lgan nurni olar ekan. Sigaretning tutunida ma’lum bosqichda o’pka rakiga olib keluvchi poloniy-210, stronsiy-90, radiy-226, qo’rg’oshin-210 va kaliy-40 radioaktiv moddalarning mavjudligi aniqlangan. Hayotida hech bo'lmasa bir marta har bir inson, HAP nima ekanligini o'ylab topdi. Ba'zilar yomon odatlardan voz kechib, to'g'ri ovqatlanishni boshlaydilar, deb o'ylashadi. Bu haqiqatan ham haqiqat va zamonaviy dunyoda to'g'ri hayot tarzini qanday aniqlash mumkin?
HLS - bu nima? Sog'lom turmush tarzi ko'p qirrali tushunchadir, ammo uning tanani mustahkamlash va patologiyalarning rivojlanishining oldini olishga qaratilganligini tushunish muhimdir. Buning uchun siz sog'lom ovqatlanishni, mo''tadil jismoniy faoliyatni birinchi o'ringa qo'ying, uyqusizlik va dam olish rejimlariga qat'iy rioya qiling, yomon odatlarni tashlab, fikr va his-tuyg'ularingizni nazorat qilishni o'rganing. Ekologik vaziyat ham bir xil darajada muhim, biroq har doim uni o'zgartirish imkoniyati yo'q. Nega sog'lom turmush tarzini olib borishingiz kerak? Sog'lom va sog'lom turmush tarzi odamga barcha faoliyat sohalarida va uning harakatlarida yordam beradi. Tanaga nisbatan bunday yondashuv tufayli inson o'zi bilan muammolarga duch kelmaydi va buning o'rniga yuqori intellektual qobiliyat va yaxshi kayfiyatni oladi. Sog'lom turmush tarzining foydali ma'nosi - ravshan va qiziqarli bo'ladi. Shubhasiz, ularning sog'lig'i uchun qo'rquvning kamayishi shubhasizdir.Sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish Rivojlangan jamiyatda aholining sog'lig'ini saqlash har bir mamlakatda ustuvor vazifa bo'lishi kerak. Bu ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnik sohalarda davlatning rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Sog'liqni saqlash madaniyatini shakllantirish, zamonaviy olimlarga juda ko'p vaqt va energiya beriladi. Ular xalqning salomatligi nafaqat sog'lom turmush tarziga bog'liqligiga ishonadilar. Atrof muhit xavfsizligi, mehnat sharoitlari va sog'liqni saqlash tizimini rivojlantirish muhim rol o'ynaydi.Yosh avlod uchun sog'lom turmush tarzini tarbiyalash jismoniy tarbiya. Bunday sinflarning maqsadi yoshlarni qiziqtirishi va ularni muntazam ravishda o'qitishga jalb qilishdir. Buning uchun barcha ta'lim muassasalarida sport turlari mavjud. Kattalar o'zlarini tashkil qilishlari va hayotning to'g'ri ritmiga moslashishlari kerak. Eng samarali va ommabop sport turlaridan biri - bu rus hamomlari va massaji bilan muvaffaqiyatli aralashadigan fitnes.
Sog'lom turmush tarzi va uning tarkibiy qismlari
Insoniyat sog'-salomat bo'lishni xohlaydi, ammo ba'zilari harakatga kirishadi, boshqalari esa hech narsa qilmaydi. Sog'ligimiz ahvoliga qanday ta'sir qiladi:

• 
  taxminan 50% - sog'lom turmush tarzi;
  
• 
  taxminan 20% - atrof-muhit;
  
• 
  20 foizdan ozrog'i - genetik moyillik;
  
• 
  10% gacha - sog'liqni saqlash tizimi.
  

Sog'lom turmush tarzining bunday asoslari va tarkibiy qismlarini ajratib ko'rsatish mumkin:

• 
  odatdagidek mutlaqo rad etish;
  
• 
  kunlik o'rtacha sog'lom ovqatlanish;
  
• 
  faol dam olish;
  
• 
  gigiena (shaxsiy va jamoat);
  
• 
  his-tuyg'ularni doimiy nazorat qilish;
  
• 
  intellektual rivojlanish;
  
• 
  ma'naviy va ijtimoiy farovonlik.
  

Sog'lom turmush tarzi uchun kun tartibi
Rejim sog'lom turmush tarzi uchun zarur shartdir. Biroq, soatning odatiy rejasini biroz boshqacha ko'rish mumkin, eng muhimi uyqu vaqtini to'g'ri aniqlash - kamida 7-8 soat bo'lishi kerak. Kunning taxminiy shakli shunday bo'lishi mumkin:

• 
  6.30-7.00 - ko'tarish, stakan suv ichish.
  
• 
  7.30-8.00 - nonushta.
  
• 
  8.00-10.00 - maksimal faoliyat vaqti. Sport bilan shug'ullanishingiz mumkin, so'ngra dam olish uchun SPA-markazga yoki kosmetologga murojaat qiling.
  
• 
  10.00-11.00 - bu vaqtda tananing ishlashi imkon qadar tayyor.
  
• 
  11.00 - kech tushlik.
  
• 
  11.30-14.00 - bu vaqtda tinch sharoitda ishlashga arziydi. Joriy, kundalik ishni bajaring.
  
• 
  14.00 - tushlik.
  
• 
  14.30-16.00 - global masalalarni hal qilish uchun to'g'ri vaqt. Miya faoliyati, ham ijodiy shaxslar, ham intellektuallar orasida eng yuqori darajaga etadi.
  
• 
  16.00-17.00 - peshindan keyin ovqatlanish.
  
• 
  17.00-18.00 - muzokaralar, ish uchrashuvlarini o'tkazish yoki ishchilar bilan ertaga ish rejasini muhokama qilish vaqti keldi.
  
• 
  18.00-19.00 - uyga qaytish. Yo'lda xarid qilish kerak.
  
• 
  19.00 - kechki ovqat.
  
• 
  19.30 - 20.00 - teriga e'tibor berish, bo'yanishlarni yuvish, qon to'kilishiga qo'llash vaqti keldi. Hammom yoki dush olish.
  
• 
  22.00-22.30 - uyquga tayyorgarlik va chekinish.
  

Kuchini tiklash va tanada muvozanatni saqlab qolish uchun siz dam olish bilan muqobil bo'lishi kerak. Jismoniy tarbiya uchun soatiga bir necha daqiqa sarflang, peshin vaqtida toza havoda yurib boring. Sportni o'ynashni unutmang. Buning uchun eng yaxshi variantni tanlashingiz mumkin.
Sog'lom turmush tarzi uchun to'g'ri ovqatlanish
HLS va to'g'ri ovqatlanish ajralmas tarkibiy qismlardan iborat. Ochlikning cho'kishi tirik organizmning eng muhim instinktlaridan biridir. Butun dunyodan kelgan nevrologlar quyidagi xulosaga kelishdi:

1. 
   Kuniga to'rtta taom - sog'liq uchun ideal variant.
   
2. 
   Har bir ovqatning o'z vaqti bo'lishi kerak.
   
3. 
   Ertalab va tushlikda, peshindan keyin meva, sabzavot, nordon sut mahsulotlarini iste'mol qilish uchun go'sht, baliq va baklagiller.
   
4. 
   Keyinchalik choy va qahva ichimliklar saqlanib qolishi kerak.
   

Sog'lom turmush tarzi va sport
Sog'lom turmush tarzi qoidalari sog'lom ovqatlanish yoki yomon odatlardan voz kechishdan iborat. HLS ning ajralmas qismi sport, lekin bu barchani qabul qilish va rekord o'rnatishni bildirmaydi. Formani saqlash va organlar va terilarning erta qarishini oldini olish uchun jismoniy mashqlar zarur. Buning uchun juda mos keladi:

• 
  jogging;
  
• 
  suzish;
  
• 
  velosipedda yurish;
  
• 
  sayyohlik safarlari;
  
• 
  Tennis.
  

HLS - yomon odatlar
Sog'lom turmush tarzini shakllantirish yomon odatlardan xalos bo'lishga qaratilgan. Spirtli ichimliklar ichish va ichish eng keng tarqalgan. Ular nafaqat giyohvandlikka uchragan kishiga, balki uning hamkorlariga ham zarar etkazishadi. Ayniqsa, tamaki chekish xavflidir, chunki passiv sigaret chekuvchilar vujudi yomon odatlarda faol "mahbus" bilan zaharlanadi.
Tamaki tutunidan zararlanish:

• 
  tirnoqlarning, sochlarning, terining rangi yomonlashadi;
  
• 
  tishning emallari o'lchanadi va sarg'ayadi;
  
• 
  kemalar egiluvchanligini yo'qotadi;
  
• 
  barcha ichki organlarga zararli ta'sir ko'rsatadi.
  

Spirtli ichimliklar organizmga ta'siri:

• 
  immun tizimi zaiflashadi;
  
• 
  jigar, oshqozon-ichak traktining, yurak-qon tomir va asab tizimining yomonlashishi, miya faoliyati buzilgan;
  
• 
  homiladorlik davrida - homilaning turli patologiyalariga olib keladi.
  

ad
Sog'lom turmush tarzining gigienik asoslari
HLS qoidalari sodda va yaxshi ishlaydi, lekin bir shart - sistematik. Vaqti-vaqti bilan ularni kuzatishga intilishda ijobiy natijalarga erishilmaydi. Sog'lik va sog'lom turmush tarzi inson gigienasini kuzatishni talab qiladi:

1. 
   Tana faoliyatiga (oddiy dush, hammom).
   
2. 
   Soch va bosh terisini parvarishlash.
   
3. 
   Og'iz bo'shlig'iga g'amxo'rlik (tishlar muntazam tozalanishi va kariesni oldini olish, profilaktik choralar, periodontal kasallik va og'iz bo'shlig'ining boshqa kasalliklari).
   
4. 
   Poyafzal va kiyimlarning gigienasi (toza va zararli bo'lmagan materiallarni tanlash).
   

Sog'lom turmush tarziga qanday erishish mumkin?
Insoniyatning ko'pchiligi sog'lom turmush tarzini va unga qanday munosabatda bo'lishni o'ylaydi? "Dushanba kuni" rejasini amalga oshirishni o'ylash va keyinroq kechiktirmasdan, "X" soatda muhimroq yoki nafaqat lazzat. Sog'lom turmush tarzini qanday boshlashni rejalashtirishdan oldin, hamma narsani o'ylab, so'ngra uni amalga oshirishni boshlang. Ko'plab yangi kelganlarning xatosi, ular bir necha yillar mobaynida qilmagan ishlarini va, ehtimol, ularning barcha hayotlarini bajarishga harakat qilishadi. Asosiy qoida buning ortidan bormasligi kerak.
Sog'lom turmush tarzi uchun motivatsiya
Sog'lom turmush tarzini qanday boshlash mumkin? Bunga tayyorgarlik ko'rishingiz kerak (bu bosqichni e'tiborsiz qoldirmang):

• 
  (odatda har bir narsani tashlashga urinib ko'ring, o'zingiz uchun eng yaxshi vaqtni, masalan, bir haftani tanlang), qutilish kerak bo'lgan qog'ozli odatlarni yozing;
  
• 
  kundalik turmushingizni asta-sekin o'zgartirishni boshlang (uyqu vaqtiga diqqat qiling, yangi, foydali odatlarni kiritishni boshlang);
  
• 
  sport o'ynashni boshlash (fanatiklik, ozgina bo'lsa-da, muntazam ravishda).
  

Sog'lom turmush tarzi haqida filmlar
O'z hayotlarini o'zgartirmoqchi bo'lganlarning ko'pi yarim yo'lni to'sib qo'ygan yoki maqsadlariga qarab harakat qila olmagan. Biri iroda kuchiga ega bo'lmagan, boshqalari esa g'ayratga ega bo'lmagan. Sog'lom turmush tarziga bag'ishlangan filmlar bu muammoni yangi tasavvur qilish va uni qanday qilib engib o'tish mumkinligiga yordam beradi:

1. 
   "Run, fat man, run" - sportning kuchi haqida, odamning axloqiy va jismoniy xulq-atvoriga qanday munosabatda bo'lish haqida gapiradi.
   
2. 
   "Kid Karate" - sizni eng qiyin vaziyatlarda umidsizlikka tushirmagan holda emas, balki o'zingizga qarshi kurashishga o'rgatadi va yaponiyalik jang san'ati nafaqat tajovuzkor tengdoshlarga qarshi turish, balki o'zingizga ishonish uchun ham yordam berdi.
   
3. 
   "Forrest Gump" - tez ishlash qobiliyati asosiy belgining mashhur bo'lishiga va universitetga kirishiga yordam beradi, va mahoratli stol tennisi o'yini unga jahon chempioni bo'ldi.
   

Sog'lom turmush tarzi haqida kitoblar
Ko'p odamlar HLS nima ekanligini qiziqtirgan. O'zining sog'lig'ini saqlash ixtiyoriydir va motivatsiya har kim uchun boshqacha bo'lishi kerak. Do'stlaridan maslahat olish, boshqalar - kino va teleko'rsatuvlar, sog'lom turmush tarzi haqida uchinchi kitoblar. Ushbu sohadagi mutaxassislar o'qishni tavsiya etadilar:

1. 
   "350 retseptlar Dukan diet" - ba'zilar bilish kerakki, bu fayzli nozikni yaratishga yordam beradigan foydali taom, mazali bo'lishi mumkin.
   
2. 
   "Shakar holda" - muallif shiringa bog'liq bo'lgan mavjudlik darajalariga va ular bilan kurashish yo'llari haqida gapiradi.
   
3. 
   "Kutish fani" - bu sog'lom turmush tarzi haqida foydali kitob bo'lib, unda muallif qanday qilib uxlashni yaxshi tushuntiradi va bu vaqtda organizmning o'zini qanday tutishini tushuntiradi.
   
4. 
   "Tananing kitobi" - jismoniy va aqliy qobiliyatga ega bo'lishni, tanangizni sevishni va bu hayotning turli sohalarida qanday yordam berishni o'rgatadi.