I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

11.10 § Kompensatsiyalangan kremniydagi avtotebranishlarni dinamik 
xaos va gisterezis xolati 
 
Xozirgi  kunda  yarimo‗tkazgich  materiallardagi  avtotebranishlarda  xosil 
bo‗ladigan  dinamik  xaos  va  gisterezisni  o‗rganishga  qiziqish  kun  sayin  oshib 
bormoqda.  CHunki,nochiziq  xisoblangan  dinamik  xaos  tebranishlar  fan  va 
texnikaning  ko‗plab  sohalarida  kuzatilgan  bo‘lib,  amaliyotda  keng  qo‗llab 
kelinmoqda.  Bu  sohalarga  gidrodinamika,  radiotexnika,  kvant  radiofizikasi,  plazma 
fizikasi,  kimyoviy  reaksiyalarni  taxlili,  biologik  jarayonlar,  tibbiyot  va  boshqalarni 
misol qilib ko‗rsatish mumkin.  
Kompensatsiyalangan  kremniyda  kuzatilgan  avtotebranishlar  ham  materialning 
elektrofizik  parametrlarini  nomuvozanat  xolatdan  chiqarganda  kuzatilgan  bo‗lib, 
ma‘lum termodinamik shart-sharoitlarda avtotebranishlar dinamik xaos xolatiga o‗tdi. 
Kompensatsiyalangan  kemniydagi  avtotebranishlarda  xosil  bo‗ladigan  dinamik 
xaosni  o‗rganish  chuqur  energetik  sath  xosil  qiladigan  kirishma  atomlar  haqida 
qo‗shimcha  fundamental  ma‘lumotlarni  berishi  bilan  bir  qatorda,  amliyotda 
avtotebranishlardan  foydalanishda  yangi  funksional  imkoniyatlarni  ochib  beradi. 
Bundan  tashqari,  kompensatsiyalangan  kremniy  materialini  yangi  material  sifatida 
o‗rganish  xozirda  noma‘lum  bo‗lgan  fizik  xodisalar  va  effektlarni  ochilishiga  ham 
sabab bo‗lishi mumkin.  
Kompensatsiyalangan  kremniyda  monoxramatik  nur  ta‘sirida  vujudga  kelgan 
avtotebranishlarni  dinamik  xaosga  o‗tishi  materialga  qo‗yilgan  elektr  maydon 
kuchlanganligini  qiymatini  o‗zgartirish  bilan  amalga  oshirildi  (10.19  rasm). 
Kompensatsiyalangan  kremniyda  davriy  ravishda  kuzatilayotgan  avtotebranishni 
ta‘minlab  turgan  elektr  maydon  kuchlanishini 
  E=85V/sm  oralig‗ida  o‗zgarishi, 
avtotebranish  shaklini  keskin  o‗zgartirib  yubordi,  ya‘ni  oddiy  kvazi  sinusoidal 
ko‗rinishidagi  avtotebranish  asta  sekinlik  bilan  murakkab  ko‗rinishidagi  staxostik 
tebranishga o‗tdi (11.19 rasm). 
 
 

---

 
221