I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

7.10  –  rasm.  Diffuziya  o’zgarmas  manbadan 
amalga 
oshirilgandagi 
kirishma 
atomlari 
taqsimoti. 

---

 
100 
qo‘shimcha  va  boshqa  operatsiyalarni  bajarish  orqali,  xohlagan  o‘lchovdagi  oddiy 
yoki  murakkab  integral  sxemalarni  yaratish  mumkin.  Quydagi  rasmda  diffuziya 
amalga  oshiriladigan  pechlar  va  unda  joylashgan  yarim  o‘tkazgich  plastinkalari 
ko‘rsatilgan: 
 
7.11-rasm.  Diffuziya  amalga  oshiriladigan  pechlar  va  unda  joylashgan  yarim 
o’tkazgich kristalli. 
7.6-§ p-n o’tish fizikasi 
 
Quyidagi  rasmda  hali  kontaktga  keltirilmagan  n  va  p  yarim  o‘tkazgich 
materiallari  modeli  va  sohalar  tuzilishi  keltirilgan.  Ko‘rinib  turibdiki,  har  qaysi 
materiallarning  xohlagan  nuqtasida  hamma  vaqt  elektron  neytrallik  sharti  bajariladi, 
chunki  n-turdagi  yarim  o‘tkazgichda  erkin  elektronlar  soni,  musbat  zaryadlangan 
elektronlarni  hosil  qilgan  donor  atomlar  konsentratsiyasiga,  n-turdasida  kovaklar 
konsentratsiyasi  ular  hosil  qilgan  manfiy  zaryadlangan  akseptor  atomlar 
konsentratsiyasiga teng. p-turda Fermi sathi o‘tkazuvchanlik sohasiga yaqin, p-turda 
esa  valent  soha  atrofida  yotadi.  Bu  2  xil  turdagi  yarim  o‘tkazgichlarni  o‘zaro 
kontaktga  keltiramiz    p-n  chegarasidagi  elektron  va  kovaklarning  taqsimotidagi 
gradiyent  hisobiga  n-turli  yarim  o‘tkazgichning  kontakt  sohasidagi  elektronlar  va 
kovaklar bilan rekombinatsiyalashadi. Xuddi shunday p-turli yarim o‘tkazgichdan n-
turli yarim o‘tkazgich kontakt  sohasiga diffuziya qilinib, undagi yerdagi elektronlar 
bilan  rekombinatsiyalashadi.  Natijada  n-turli  yarim  o‘tkazgichning  kontakt  sohasida 
elektronlarni yo‘qotgan musbat zaryadlangan donor ionlar , p-turli yarim o‘tkazgichni 
kontakt  sohasida  kovaklarini  yo‘qotgan  manfiy  zaryadlangan  akseptor  ionlari  hosil 
bo‘ladi. boshlaydi, elektron va kovaklarning diffuziya asosida xosil bo‘lgan bunday 
o‘tishlar, kontaktda  yuzaga kelgan potensial  to‘siqni tobora oshishiga va bu sohada 
Fermi  sathlarini  tenglashganida  potensial  to‘siqlar  o‘zini  maksimum  qiymatiga 
erishadi.  Bu  holat,  p-n  o‘tishda  muvozanat  holati  bo‘lib  hisoblanadi.  p-n  o‘tishda 

---

 
101 
hosil bo‘lgan elektr maydoni o‘z yo‘nalishi bo‘yicha elektronlarning n  – turdan p – 
turga va  kovaklarni  esa  p  – turdan  n  – turga  o‘tishiga  to‘sqinlik  qiladi, ya‘ni  asosiy 
zaryad  tashuvchilarning  p-n  o‘tishda  diffuziyaga  qarshilik  qiladi.  Ammo  bu  hosil 
bo‘lgan elektr maydoni p – turda asosiy bo‘lmagan zaryad tashuvchilar elektronlarni 
p  –  turga  va  n  –  turda  asosiy  bo‘lmagan  zaryad  tashuvchilar  kovaklarni  n  –  turga 
o‘tishiga  yordam  beradi.  Bunda  asosiy  bo‘lmagan  zaryad  tashuvchilarga  p-n 
o‘tishdagi  potensial  to‘siq  xalaqit  bermaydi.  p-n  o‘tishning  muvozanat  holatdagi 
sohalar diagrammasi 6.11 rasmda keltirilgan: