I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

 
Jadval 12.2 
T, K 
E, 
V/sm 
f,   Gs 
I, A 
77 
550 
2·10
-3 
2,8·10
-1 
130 
350 
5·10
-3 
1,5·10
-1 
160 
260 
2·10
-1 
7·10
-2 
180 
150 
20 
1·10
-2 
210 
100 
60 
4·10
-3 
250 
80 
600 
1·10
-3 
270 
70 
1700 
6·10
-4 
280 
60 
2600 
8·10
-5 
300 
50 
3250 
1·10
-4 
320 
40 
4200 
2·10
-4 
 
Jadvaldan  ko‗rinadiki,  haroratni  T=77’350K  oralig‗ida  o‗zgarishisga  mos 
ravishda  avtotebranishning  chastotasi  ƒ=2∙10
-3
Gs dan ƒ=4,2∙10
3
Gs  gacha,  amplituda 
qiymati 
 =2,8∙10
-1
’2∙10
-4
A oralig‗ida o‗zgarar ekan. Bu degani, haroratni ΔT=273K 
o‗zgarishi  avtotebranish  chastotasining  qiymatini  10
6
,  amplitudasini  esa  10
4
 
o‗zgarihga  olib  keladi.  Harorat  o‗zgarishiga  bunday  o‗ta  sezgir  yarimo‗tkazgichli 
datchiklar shu davrgacha mavjud bo‘lmagan. 

---

 
236 
Xuddi  shuningdek,  oddiy  yarimo‗tkazgich  magnit  datchiklar  ham  materialning 
solishtirma  qarshiligini  magnit  maydon  ta‘sirida  o‗zgarishiga  asoslangan.  Bunday 
magnit  datchiklarda  magnit  maydon  kuchlanganligining  H=0’25kEr  oralig‗ida 
o‗zgarishida magnit sezgirlik 1’10%ni tashkil etadi. 
Kompensatsiyalangan  kremniydagi  avtotebranish  parametrlariga  (amplituda, 
chastota)  magnit  maydon  kuchlanganligining  ta‘siri  o‗rganilganda,  parametrlarning 
magnit  maydon  kuchlanganligini  o‗zgarishiga  o‗ta  sezgirligi  aniqlandi.  Tajriba 
natijalari asosida magnit maydon kuchlanganligining qiymati H=0’25kEr oralig‗ida 
o‗zgarganida  avtotebranish  amplitudasi  18  marta,  chastota  180%  ga  o‗zgarishi 
aniqlandi.  Bunda,  magnit  maydon  kuchlanganligining  yo‗nalishi  materialdan 
o‗tayotgan tok oqimining yo‗nalishiga parallel va perpendikulyar qilib olinganda ham 
avtotebranish parametrlarining magnit sezgirligi deyarli bir xil bo‗ldi. 
Avtotebranishlar  asosida  yaratilishi  mumkin  bo‗lgan  yana  bir  funkitsional 
datchik  bir  o‗qli  bosimni  sezuvchi  tenzodatchik  bo‗lib,  bunda  ham  bir  o‗qli  bosim 
qiymatini o‗zgarishi avtotebranish amplitudasi va chastotasini qiymatiga kuchli ta‘sir 
etishi  aniqlangan  edi.  Bunday  tenzodatchiklarni  yana  bir  axamiyati  shundaki, 
kompensatsiyalangan  kremniy  materialining  o‗stirilgan  kristall  o‗qiga  bog‗liq 
tenzosezgirlik ham turlicha bo‗lar ekan. Boshlang‗ich kremniy materialini kristall o‗q 
[111],[110],[100]  yo‗nalishlarda  tanlab  olindi  va  kirishma  atomlari  bilan 
kompensatsiyalanadi. Kompensatsiyalangan kremniyda kuzatilgan avtotebranishlarni 
parametrlariga  tashqi  ta‘sirlarni  har  tomonlama  o‗rganishlar  asosida,  fizik 
kattaliklarni o‗lchashda ishlashi jixatidan tubdan yangi bo‗lgan datchiklarni yaratish 
imkoniyatlari  ochib  berildi.  Bunday  datchiklarda  ma‘lumotlar  amplituda-chastotali 
signal  chiqishiga  ega  bo‗lib,  ulardan  axborotlarni  uzoq  masofalarga  uzatishda  yoki 
xotira qurilmalarida saqlashda bu usuldan samarali foydalanish mumkin bo‗ladi.