I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

(9.19 rasm) 
(a) Rezistor  va  tok  o‘tkazuvchi 
qatlamlarni hosil qilish: 
(b) Kondensator  va  himoyalovchi 
qatlam  hosil qilish: 
 
 
Kristallni qutiga o’rnatish va undan ulovchi simlar chiqarish 
 
   Yarim  o‘tkazgichli    asboblar  va  IS  larni  qutiga  joylashtirishda  kristall  yoki 
taglik  quti  asosiga  joylashtirilib,  undan  ulash  uchun  simlar  chiqariladi.  Simlar 
kristalldagi metall qatlam hosil qilingan -kontakt maydonchalariga ulanadi. 
Bunday ulashlarning murakkabligi  metall qatlamlar yupqaligi  (0,25-2,0mkm) 
va  adgeziyasining    mustahkam  emasligi  bilan  bo‘g‘liq  bo‘ladi,  shu  bilan  birga 
kontakt  maydonchalar  yuzasining  kichikligi    va  ulanuvchi  simlarning  qalinligi  (25-
180mkm) ham sabab bo‘ladi. 
Kontakt  maydonchasi    qatlamini  qalinligi  bilan  ulanuvchi    sim    qalinligi 
orasidagi nisbat 1:100 bo‘lgani uchun kontakt  maydonchasi  qatlamini  qizib ketadi 
yoki ulanuvchi sim yetarlicha qizimaydi natijada ulanish mustahkam bo‘lmaydi. 
Kley  yordamida  ulashda  tokni  yaxshi  o‘tkazuvchi  kley  yordamida  bajariladi. 
Bunday  kleylar  epoksid  yoki  poliefir  smolasiga  mayda  (-1mkm)  metall  kukunini 
(Au,Ag,Pd,Ni  yoki  boshqalar)  qo‘shib  tayyorlanadi  va  solishtirma  qarshiligi  ρ=(2-
100)∙10
-4
 Om∙m bo‘ladi. Kleydan foydalanishda quyidagi kamchiliklar kuzatiladi: 
1)  kley  tarkibining  bir  jinsli  emasligi    (bir  tomchidan  ikkinchisi  tomchisining 
solishtirma elektr qarshiligi bilan farq qiladi). 
2) foydalanish muddatining qisqaligi (suyultiruvchi qismi tez bug‘lanib ketadi). 
3) namlik va haroratga chidamli emasligi. 
4) ayrim metall sirtlariga yopishqoqligi (adgeziyasi) yomonligi.  
5) ichki mexanik kuchlanishlar hosil bo‘lishi.     

---

 
170 
6) harorat pasayganda  cho‘kadi. 
7)  kleylanuvchi  qismlarni  haroratda  chiziqli  kengayish  koeffisiyenti  bir-biridan 
keskin farq qilishi; 
8) kleylanuvchi sirt yuzasining kattaligi(0,2-0,3mm
2
). 
Qalaylash-  ikki  metallni  qattiq  holatda  orasidagi  bo‘shliqlarni  qalay  bilan 
to‘ldirib  amalga  oshiriladi.  Qalaylashda  ulanuvchi  metal  va  qalay  erish  haroratidan 
yuqori  haroratgacha  qizdiriladi.  Erigan  qalay  ulanuvchi  sirtlarda  yoyilib  sirt  ichiga 
kichik chuqurlikka diffuziyalanadi. Ulanuvchi sirtlar esa qalayda qisman eriydi. 
1) Qalaylashda ko‘pincha POS-61 [61% Sn;38,2%Pb;0,8% Sb] qotishmasidan 
foydalaniladi. Erish harorati 183- 194
0
C ni tashkil etadi. 
2)  Agar  kontakt  maydonchasidagi  metall  qatlam  qalayda  kuchli  erisa,u  holda 
PS
r
OS3-58 [3%Ag; 0,5%Sb; 57,8%Sn; 38,7%Pb] qotishmadan foydalaniladi. 
3)Issiqlikka chidamsiz bo‘lgan qismlar erish harorati past bo‘lgan (142-145
0
C) 
qotishma  POSK  50  [50%  Sn;  18%  Cd;  0,2%  Sb;  0,008%  Cu;  31,792%    Pb  ]bilan 
qalaylanadi. 
Metallni  va  qalayli  qotishmani  oksidlashdan  asrash  uchun  passiv  flyuslardan 
foydaniladi  yoki  flyussiz  qalaylanadi.  Flyuslar  yordamida  qalaylangandan  so‘ng 
yuvish zarurati bo‘ladiganlari sababli qalaylangan sirt tozalab ishlanadi. 
Flyuslarni turlari: 
1.  FKS
p
 ( konifol- 10 ’ 60% massali; etil spirti 90 

40% massali) 
2.  FPE  (poliefir  smola  15

20  %  massali  ;  metil  etilketon  yoki  etilatsetat 
80

85%massali ) 
Qalaylash  kam  quvvatli  (U=6V,  R=6Vt,  T=260 
0
C)  elektrik  mikropayalnik 
yordamida    t=2

3  sek  davomida  bajariladi.  Haroratni  avtomatik  ravishda 
boshqariladigan yoki ikki elektrodli impulsli qizdiriladigan payalnik ishlatiladi. 
Qalayli qotishma dumaloq 

=0,8 mm, qalinligi 0,08

0,1mm gat eng bo‘ladi. 
Bu usulning kamchiligi: 
1) Ulasnish puxta bo‘lmaydi. 
2) Ulanish yuzasi nisbatan kattaligi; 
3)Ayrim metallnigina qalaylash mumkinligi; 
4) Ulash tezkorligini pastligi; 
Kiritish mumkin bo‘lib bular qalaylab ulashdan foydalanishni cheklab qo‘yadi. 
Qalaylash  ko‘proq  kristall  yoki  taglikni  quti  asosiga  mahkamlashda 
qo‘llaniladi. 
Yumshoq  qotishmalar  yoki  yevtektik  qotishmalardan  foydalanib  qalaylash 
quyidagi talablarga javob beradi: 
1)Ulanish sohasining qarshiligi kichik bo‘ladi; 
2)  Quti  materiali  bilan  qotishma  harorat  chiziqli  kengayish  koeffisiyenti  bir-
biriga yaqin bo‘lib, hosil bo‘ladigan mexanik kuchlanishlar kichik bo‘ladi; 

---

 
171 
3)Issiqlik o‘tkazuvchanligi yaxshi va texnik mustahkam bo‘ladi. 
  Bunday qotishmalarga erish harorati T=280 
0
C bo‘lgan Au-Sn  va  T=300
0
C 
bo‘lgan  Rv-Sn-Ag  qotishmalar  kiradi.  Kristall-ning  qutiga  maxkamlanadigan  sirti 
xrom va uning ustidan Au, Ag  yoki Ni  qatlami bilan qoplanadi. Quti asosi Ni yoki 
Ag bilan qoplanadi. Kristall bilan quti asosi orasiga erish harorati T=370 
0
C bo‘lgan 
evtektik  qotishma  Au-Si  (94  va  6%  massa)  yupqa  dumaloq  tugmacha  shaklida 
quyiladi. Ulanish mustaxkam bo‘lishi uchun qizdirish haroratini T=390-420
0
C, bosim 
1

3  n/mm
2 
bo‘lgan  xolda  t=3

5  sek  ushlab  turish  kerak.  Shisha  bilan  ulash  faqat 
kristallarni qutiga maxkamlashda ishlatiladi. Engil eruvchi S84-1, S88-1, S89-3, S90-
1 shishalarning chiziqli kengayish harorat koeffisenti (8.4-9.0)

10
-6
 K
-1
 va yumshash 
harorati  T=550
0
C  dan  katta  bo‘lmaydi.  Shishadan  foydalanilganda  kristall  qutidan 
izolyatsiyalangan bo‘ladi.