I bob. O’zbek va ingliz tillarida konchilik va metallurgiya terminalogiyasining nazariy asoslari

Muammoning o`rganilganlik darajasi.
Zamonaviy o’zbek terminshunosligida bir qancha olimlar tadqiqotlar olib borib, kitoblar, qo’lyozmalar yaratilib kelinmoqda. Jumladan, H.Bektemirov, E.Begmatov, X.Dadaboyev, R.Doniyorov, A.Xojiyev, O.Usmonov, H.Qosimov, SH.Hamidovlar o’zlarining lug’at va asarlari bilan tilshunosligimiz taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shdilar. Shu o’rinda, metallurgiyaga oid terminlarning lug‘atini yaratishda tadqiqot olim borgan olimlarga e’tibor qaratish lozim. O‘zbek olimlaridan S. Abduraxmonov va M.Qayumovalar o‘zbek, ingliz va rus tillaridagi metallurgiyaga doir terminlarning izohli lug‘atini yaratish orqali metallurgiya terminologiyasi va terminografiyasining ayrim nazariy va amaliy masalalariga qo‘l urdilar. Biroq, shu kunga qadar o‘zbek tilida metallurgiyaga oid terminlarning lekfikografik tadqiqi bo‘yicha maxsus monografik ish bajarilmagan. Jumladan, ingliz, rus tillaridagi metallurgiyaga oid terminlarni o‘zbek tiliga o‘zlashgan muqobillari bilan chog‘ishtirish, ularning tuzilishi va leksik xususiyatlari o‘rtasidagi umumiy va farqli jihatlarni aniqlash kabi masalalar o‘z echimini topmagan.
Hozirgi zamon tilshunosligida negativlik kategoriyasi ko`plab olimlar tomonidan o`rganilib kelinmoqda. Negativlik kategoriyasini o`rganishda hind-yevropa va turkiy tillar materiallari asosida tadqiqotlar olib borgan A.M.Muxin, R.Lakoff, V.N.Bondarko, M.B.Andriychekova, V.G.Kolshanskiy, P.A.Afanasev, R.O.Yakobson, A.I.Baxarev, T.G.Tsikalidi, F.Allan, T.Baller, R.A.Close, Z.S.Henis, H.Sweet, A.Nurmonov, S.Rahimov, O.Usmon, D.Lutfullayeva, M.Yo`ldoshev, E.Qilichev, V.Vositov kabi tilshunoslarning izlanishlarini e`tirof etish o`rinlidir.
Negativlik kategoriyasini paralingvistik usulidagi muloqotda ham ko’rishimiz mumkin. Jumladan, Ch.Darvin bu masalada qisman o`z munosabatini bildirib o’tgan. G.V.Kolshanskiyning ta`kidlashicha esa, Ch.Darvinning bu boradagi qarashlari paralingvistikada katta qiziqish uyg`otishga sabab bo`lgan(Vasilyeva C.A.1958). Tilshunoslarga negativlik kategoriyasining asosiy mohiyatini yoritishda yuqorida keltirilgan yondashuvlar turtki bo`lgan. Shunga ko`ra ular ham negativlik kategoriyasiga mantiqiy, psixologik hamda shaklan-grammatik jihatdan o`z fikr va tadqiqotlarini olib borishgan.
Shuningdek, O`zbekistonda ham negativlik kategoriyasi bo`yicha ko`zga ko`rinarli tadqiqotlar olib borilgan. Jumladan, S.Rahimov o`z monografiyasida inkorni ifodalovchi elementlarni umumiy tilshunoslik nuqtai nazaridan tariflagan,negativlik kategoriyasini turli tillar tizimida leksik sathda ham o`rgangan.
D.Lutfullayevaning doktorlik ishida o`zbek tilshunosligida ilk marotaba yo`qlik va inkor hodisalari qiyosanlanib o`rganilib, ular o`rtasidagi allomorflik, izomorflik hodisalariga aniqlik kiritilib, ikki lingvistik hodisaning asl mohiyati, umumiy ifoda vositalari ko’rsatilib, inkor va yo’qlik, mavjudlik va yo’qlik o’rtasidagi ziddiyatlar keng yoritilgan. V.Vositov esa inkorni umumiy planda mohiyatini yoritib bergan bo`lib, u o’z nomzodlik dissertatsiyasida polinegativlik va mononegativlik hodisalarining ifoda va mazmun plani aloqasini tipologik jihatdan o`rgangan.
Turli tizimli tillarda negativlik kategoriyasi sintaktik sathda tipologik kategoriya sifatida komponent va sintaksemalarga ajratib o`rganilmagan. Shunga ko’ra mazkur tadqiqotda negativ elementlar birikib kelgan sintaktik birikmalarning boshqa elementlar bilan o’zaro sintaktik aloqalari, differensial sintaktik belgilari va sintaktik sathdagi semantik maydoni hamda ularning boshqa sintaksemalar bilan bog’lanish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Ko’rinadiki, bizning dissertatsiya ishimiz mavjud tadqiqotlardan ajralib turadi.