I bob. Optik pirometriya haqida umumiy tushuncha

To‘liq nurlanish (radiatsion) pirometrlari. Radiatsion pirometrlar (to‘liq nurlanish pirometrlari) qizdirilgan jismning haroratini o‘lchashga mo‘ljallangan. Pirometr optik tizim (linza, oyna) bilan ta’minlangan. Bu tizim jismdan chiqqan nurlarni mitti termobatareya, qarshilik termometri va yarim o‘tkazgichli termoqarshiliklardan iborat o‘zgartgichga to‘playdi. O‘lchash asboblari sifatida millivoltmetr, avtomatik potensiometr va muvozanatlashtirilgan ko‘priklardan foydalaniladi.

2.27 – rasm. Radiatsion pirometrning prinsipial sxemasi.
2.27-rasmda termobatareyali radiatsion pirometrning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. Pirometr ob’yektiv linza 1 va okulyarli teleskop 2 dan iborat. Nurlanish manbaidan chiqqan nurlarning yo‘lida cheklovchi diafragma 3 o‘rnatilgan, ob’yektiv linza fokusida esa termobatareya 4 joylashgan. Okulyar linza oldiga ko‘zni muhofaza qiluvchi rangli shisha 5 qo‘yilgan. Termobatareyada to‘plangan nurlar uni qizdira boshlaydi va nurlanishning to‘liq energiyasiga mutanosib bo‘lgan EYUK paydo bo‘ladi. Bu EYUK millivoltmetr bilan o‘lchanadi.
100 °C dan 4000 °C gacha haroratni o‘lchaydigan radiatsion pirometrlarning turli tuzilishlari mavjud bo‘lib, ular o‘zlarining optik tizimi, termojuftlarni ulash sxemasi va boshqa elementlari bilan farq qiladi. O‘zgartkichlari qarshilik termometridan iborat bo‘lgan ba’zi radiatsion pirometrlarga nisbatan kichik, masalan, 20 °C dan 100 °C gacha haroratlarni o‘lchay oladi. O‘zgartkich qabul qiladigan nurlar energiyasini aniq hisobga olish juda qiyin. Chunki o‘zgartkich va atrof muhit o‘rtasida o‘zaro issiqlik almashuvi mavjud. Shuning uchun, asbob hisobga olib bo‘lmaydigan xatolarga yo‘l qo‘yishi tabiiy.
Lekin shu kamchiliklarga qaramay, radiatsion pirometrlar sanoatda juda keng qo‘llaniladi. Pirometrlarning ko‘rsatishlarini masofaga uzatish yoki avtomatik ravishda yozib olish va ular yordamida haroratni rostlash mumkin. 2500 °C gacha haroratni o‘lchashda pirometr ko‘rsatishlarining xatosi ±1,5 %, 2500 °C dan ortiq haroratni o‘lchaganda esa ± 2,5% dan oshmaydi.
Seriyalab chiqarilayotgan APIR-S turidagi to‘liq nurlanish pirometrlari haroratni 30 dan 2500 °C gacha bo‘lgan oraliqda o‘lchashga mo‘ljallangan. Maxsus tayyorlangan piro­metrlar -100 dan +3500 °C gacha haroratlar oralig‘ida qo‘llaniladi.

ΧULOSA
Men ushbu mazu “Optik pirometriya, Optik pirometrlar” yuzasidan xulosa qilib shuni aytishim mumkinki:
Yorug’lik manbalari deganda istalgan turdagi energiyani yorug’lik energiyasiga aylantiruvchi, ya’ni yorug’lik chiqaruvchi moddalar nazarda tutiladi. Ular tabiiy va sun’iy bo’lishi mumkin.
Tabiiy yorug’lik manbalariga Quyosh, yulduzlar va boshqa turli xil razryadlar misol bo’ladi. Olamning asosiy yorug’lik manbalari yulduzlar hisblanib, ularda termoyadro energiyasining yorug’lik energiyasiga aylanishi ro’y beradi.
Nuqtaviy manba fizikka kursining mexanika bo’limida – moddiy nuqta, elektr bo’limida – nuqtaviy zaryad tushunchalaridan foydalanilgani kabi, ya’ni nuqtaviy manba tushunchasidan keng foydalaniladi.
Xususiy o’lchamlari chiqarayotgan yorug’likning ta’siri o’rganilayotgan joygacha bo’lgan masofaga nisbatan e’tiborga olinmaydigan darajada kichik bo’lgan yorug’lik manbayi nuqtaviy manba deyiladi.
Nuqtaviy manba ham ideallashtirilgan tushuncha bo’lib, yorug’lik nuri hamma yo’nalishda bir tekis yo’naltiradi, deb qabul qilingan.
Shuni takidlash lozimki, yorug’likning qabul qiluvchilariga, xususan, ko’zga ta’siri, bir tomondan, yorug’lik energiyasiga bog’liq bo’lsa, ikkinchi tomondan, yorug’likning to’lqin uzunligiga bog’liq bo’ladi. Ko’z yashil nurlarni eng yaxshi sezadi. Shuning uchun nafaqat qabul qiluvchi qayd etadigan yorug’lik energiyasi miqdorini, balki uning ko’zga ta’sirini xarakterlovchi kattalikni ham bilish muhim ahamiyatga ega. Shun maqsadda yorug’lik oqimi tushunchsidan foydalaniladi. Binobarin, yorug’lik xarakteristikalari ko’zda sezgi uyg’tuvchi eletromagnit nurlarga taalluqli kattaliklardir.
Yorug’lik haqida qancha gapirmaylik bari bir gapimiz tugamaydi. Yorug’likning oqimi, tezligi, dispersiyasi va hokazolarni aytishimiz mumkin.
Ammo Optik pirometrlar ancha murakkab bo’lib bu pirometrlarni qora jismlarning temperaturasini o’lchashda ishlatamiz ya’ni yuqori temperatura nazarda tu tiladi(20000K).
Qisqa qilib shuni aytish mumkinki optik pirometrlar bu absalyut qora jismlarning temperaturasini o’lchaydigan asbob sanaladi.