I bob. Nara davri boshqaruvi

2.2 Qonunlarga sharhlar
Qadimgi Yaponiya davlatchiligining rivojlanishi bilan qonunchilik organi nizomlarini amalda qo‘llash turli xil qiyinchiliklarga duch kelgan. Qadimgi yapon huquqi ko‘plab tadqiqotchilarining fikriga ko‘ra, kodekslarning aksariyat moddalarining mazmunining qisqarishi, shuningdek, o‘zgaruvchan ijtimoiy voqeliklar, ba’zida ayrim moddalarni talqin qilishga olib kelgan. Bu esa ularning “haqiqiy” ma’nosini aniqlashtirishga urinishlarni keltirib chiqargan.
Yaponiyada qonunlarni ishlab chiqish va sharhlash juda tez milliy ishg‘olga aylandi. “Yurispridensiya” bilan shug‘ullanadigan oilalar paydo bo‘ldi (myou bou ka). Kamakurada syogunat tashkil etilgandan so‘ng, ular asosan yangi jamoatchilik bazasini yaratish uchun Kiotodan u yerga borishgan. Yaponiya advokatlari ham Meidzidan keyin Yevropa qonunchiligiga moslashganlar. Shunday qilib, u Yaponiyada mavjud vaziyatni saqlab qolish uchungina xizmat qilgan, shuningdek, doimo jamiyatni modernizatsiya qilishda muhim rol o‘ynagan.²⁴
Fuqarolik kodeksining “Ryou no gige” moddasini talqin qilish 833-yilda birinchi rahbar Kyouvara-no Natsuno (782-837) boshchiligidagi komissiya tomonidan tuzilgan. “Ryou no gige” matni 10 ta bobdan iborat bo‘lib, ular 30 qismga bo‘lingan. Bizgacha 28 ta varoqlar, shuningdek, XXII va XXIV qismlarning parchalari to‘liq saqlanib qolgan. Ryou no gigening ahamiyati nihoyatda buyukdir. Chunki bu yodgorlik Yaponiyaning siyosiy, ekonomikasi, ijtimoiy va huquqiy tarixining turli xil ko‘rinishlarini qurish uchun muhim manba hisoblanadi. Birinchidan, “Ryou no gige” materiallari hozirda “Taihou ryou”“ va “you rou ryo” kolleksiyalarini tiklash uchun muhim manba hisoblanadi. Chunki ularning asl nusxalari saqlanib qolmagan. Ikkinchidan, “Ryou no gige” tarkibida qadimgi Yaponiyada qonunchilik va sud jarayonlari to‘g‘risida eng qimmatli ma’lumotlar mavjud. Uchinchidan, Ryouning mazmuni: Yaponiyaning hukmron qatlami siyosiy hayotning qaysi tomonlariga katta qiziqish bildirganini va qaysi tomonlari e’tiborsiz qoldirilganligini aniqlashga imkon beradi. To‘rtinchidan, “Ryou no gige” matnini o‘rganish “Taihou ryou” va “you rou ryo” pozitsiyalarining mahalliy tarixiy va madaniy an'analar bilan ziddiyatga tushganligini aniqlaydi.
Nara davridagi Yaponiya tarixiga oid yana bir muhim manba bu Ryou no syuuge (Ryo qonunlari bo‘yicha sharhlar to‘plami) hisoblanadi. Ryoudan farqli o‘laroq bu to‘plam shaxsiy tashabbus bilan tuzilgan. 877-yildan 886-yilgacha “qonunlar bo‘yicha mutaxassis” (myou bou xakase) Koromune no Naomoto (859-930) tomonidan tuzilgan. Shuningdek, “Ryou no syuuge” matni bir nechta mualliflar tomonidan tuzilganligi va nihoyat 920-yilda tugatilganligi haqida xabar ham mavjud. Asl matn 50 ta varaq va 30 ta bobdan iborat bo‘lib, bugungi kungacha atigi 35 ta varaq (23 ta bob) saqlanib qolgan.²⁵ “Ryou no syuuge” ning mazmuni “Ryou no gige” ga qaraganda ancha kengroq, chunki unda juda ko‘p oddiy sharhlar mavjud. Agar “Ryou no gige” da faqat ikki turdagi xabarlar bo‘lsa - qonunning tegishli moddasi matni va unga rasmiy sharh bo‘lsa, unda “Ryou no syute “ da, asl matnidan tashqari uning tegishli moddasi va unga rasmiy sharhlar (“Ryou no gige” dan iqtibos izohini nazarda tutgan holda), avvalgi manbalardan iqtiboslarni o‘z ichiga oladi (masalan, “Syoku Nihongi”, “Nihon kou ki” - “Yaponiyaning kech yilnomalarining davomi” va boshqalar). “Ryou no syuu ge” dan biz Nara davridagi Yaponiyaning siyosiy tuzilishi, iqtisodiy va ijtimoiy tarixi, shuningdek, byurokratik va ma’muriy amaliyot huquqlari, kundalik hayot va madaniyatlar to‘g‘risida juda ko‘p noyob ma’lumotlarni olishimiz mumkin. “Ryou no gige”, “Ryou no syuu ge” - bu qadimgi Yaponiya Xitoy qonunchiligining huquqiy an’analarini shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlariva turg‘unlik jarayonining turli xil xususiyatlarini topishga imkon beradigan manba hisoblanadi.