1.2 Solnomaning davom etishi Tarixning solnomalashtirsh jarayoni qamrab olingan fazoviy (ijtimoiy va jismoniy) qisqarish bilan birga kechgan. Hukmdor va uning yaqinlari (shu davr ichida Fudzivara klanining shimoliy qismi davr oxiriga kelib maydonga chiqdi) hanuzgacha solnomachilar tavsifining asosiy obyekti bo‘lib qolmoqda. Ammo ilgari imperatorga harakat funktsiyasi berilgan bo‘lsa, shu bilan bog‘liq holda bu rivoyat keng hududni qamrab olgan bo‘lsa, endi, Naraning doimiy poytaxti tashkil etilgandan so‘ng, imperator va uning yaqin odamlari asosan muqaddas saroy markazida joylashgan. Shu munosabat bilan, solnomada qayd etilgan asosiy voqealar poytaxtda ham sodir bo‘lgan. Shu bilan birga, imperator asosan nutq tomonini (farmonlarni e’lon qilish) amalga oshiradi.17 Bunga misol tariqasida yuz yildan beri tarqalib kelayotgan voqealar keltirilgan. VI asr tarixchisiSeimeyning o‘zi muz shahzodasi bilan birgalikda Koreya yarim oroliga ekspeditsiya boshlash uchun borgan. 60-yillarda bo‘lgani kabi, bir vaqt ichida VIII asr Sillaga qarshi hujum qo‘mondonning buyrug‘i yordamida tayyorlangan. Imperator Dzyuininning shaxsiy “tekshiruvlari” mumkin bo’lmagan. Yangi aloqalarni davom ettirish va yaratish imperiya hayotida muhim o‘rin tutgan. Shuning uchun ham u yoki bu suveren hukmronligi davrida sodir bo‘lgan voqealarni tasvirlashdan oldingi “nikohga oid” yozuvlar singari nasabnomani bunday talqin qilish bayonning solnomaviy tartibini buzgan. Bu esa yapon solnomalarining xitoy prototiplariga xos bo‘lmagan. Yaponiyaliklar solnomalar tarixining ko‘plab rasmiy xususiyatlarini qabul qilib, Xitoy tarixiy tafakkurining eng muhim xususiyatlarini e’tibordan chetda qoldirganliklari uchun tuzatishlar kiritish kerak deb hisoblaydi. Qadimgi Yaponiyatarixiga oid yozma manbalar bobida aytib o‘tilganidek, bu birinchi navbatda “Osmon mandati” deb nomlanuvchi kontsentratsiya o‘yiniga taalluqlidir. Bu adolatsiz hukmdor yoki sulolaga yuborish imkoniyatini nazarda tutadi. Axloqiy baholash madaniyati tobora kengayib borayotganiga qaramay, imperator muqaddas shaxs bo‘lib qoldi. Amalda ushbu axloqiy o‘lchov chegaralaridan chetlashtirilgan. Agar har bir hukmronlik oxiridagi xitoy solnomalari bois har bir imperatorning uzoq umr ko‘rishiga “muvozanatli” baho berish odatiga ega bo‘lsa, yaponlar bunday fikrni rad etishadi yoki o‘zlarining xizmatlarini sanab o‘tish bilan cheklanishgan.18 Shuningdek, Xitoy va Yaponiyada solnomalash uchun rag‘batlantirish turlicha bo‘lganligini asos qilish kerak. Xitoyda solnomalar allaqachon yo‘qolgan eski yo‘nalish o‘rniga “Osmon vakolatini” olgan yangi sulola davrida tuzilgan. “Nihon Syoki” hukmron sulolani qonuniylashtirish, umummilliy mafkurani yaratish va shuningdek, Koreya va Xitoy nazarida “madaniyatli” davlatga o‘xshamoqchi bo‘lgan motivlari bilan tuzilgan. “Syoki nihongi” ga kelsak, ushbu solnoma qamrab olgan davr “Nihon syoki” da tasvirlangan vaqtga nisbatan ancha siyosiy barqarorlik bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, shu vaqtga qadar shahar allaqachon shakllangan edi. Uning tashkil etilishi doimiylik bilan bog‘liq edi. Shu nuqtai nazardan, “Syoku nihongi” ning asosiy mafkuraviy vazifasi bu so‘zlarni tasdiqlaydigan o‘tmishdagi shunday obrazni shakllantirish edi. Bundan tashqari, 769-yilda Dadzayfudan sudga yuborilgan (Saikido okrugi ishlari bo‘yicha bosh boshqarmasi: joylashgan Kyusyu oroli) xabarda berishlaricha, talabalarning ko‘p bo‘lishiga qaramay, faqat “Besh kitob” ning nusxalari bor bo‘lgan. Ammo “Tarixiy eslatmalar”, “Xanlar tarixi” va “Keyingi Xan tarixi” talabalar uchun qulaylik yaratmayotganini xabar bergan. Bu xabardan so‘ng, zudlik bilan tarixiy asarlar jo‘natilgan. Bu esa yaxshi yo‘lga qo‘yilgan ishlar haqida dalolat beradi. IX asrga kelib Xitoydan Yaponiyaga olib kelingan va yong‘in sodir bo‘lganidan keyin qochib qutulgan (“Nihonkoku kendzaisyo mokuroku”) xitoylik tarixiy asarlarining yozishmalari, ikki yuzdan ortiq nomdagi (4200 ta varaq) tarixiy asarlar saqlanib qolgan.
“Syoku Nihongi” ma’lumoti, keyinchalik juda ishonchli deb tan olindi. Tarixiy arxeologiyaning rivojlanishi bilan biz ushbu xulosani tasdiqlovchi tobora ko‘p dalillari mavjud. Biz solnomachilar tomonidan tasvirlangan dunyoning cheklanganligi, uni modellashtirish haqida gaplashishimiz mumkin, ammo tarixiy jarayonni ataylab buzib ko‘rsatish to‘g‘risida beg‘araz xulosa kuchli mubolag‘a bo‘ladi. Tasdiqlash maqsadida o‘sha vaqtning mashhur rohib Gyougi (668-748) yozuvlarini ko‘rish mumkin. Birinchi yozuv “Syoku nihongi” (717-yildagi farmon) o‘zining soxta va’zlari ko‘plab odamlarni aldayotgan “ayanchli rohib” sifatida tasvirlangan.19 Keyingi yozuvda u “Dxarma Gyougi o‘qituvchisi” ga aylanadi va ba’zi izdoshlariga monastirizmga ruxsat berilgan. 745-yilgi yozuvlarda u Daisoudzu (“patriarx”) tomonidan tayinlanganligi haqida xabar berilgan. Ya’ni mamlakat buddistlar jamoasining rahbari hisoblangan. Xronikaning to‘liq “obyektivligi” (ya’ni turli xil qarashlarning aks etishi) butun VIII asr davomida sodir bo‘lganligi bilan bog‘liq edi. Turli xil urushayotgan “partiyalar” birma-bir boshqaruvga kelishdi, ularning hech biri yakuniy g‘alabani qo‘lga kiritmagan. Shu bilan birga, rasmiy solnoma aniq mafkuraviy e’tiborga ega bo‘lgan asar ekanligini yodda tutish kerak. Shuning uchun ularning ma’lumotlarini boshqa manbalarga ko‘ra (arxeologik, epigrafik, akt materiallari va boshqalar) solishtirish mumkin.
