I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Jismni vaqt birligida bosib o‘tilgan yo‘liga son jihatdan teng
bo‘lgan kattalikka tezlik deb ataladi.
Yuqorida  keltirilgan  misollarda  vaqt  birligi  sifatida  1  soat  olingan.  Agar 
odam  1  soatda  18  km,  velosiрed  36  km,  avtomobil  90  km,  poyezd  144  km, 
samolyot  esa  900  km  masofani  bosib  o‘tsa,  ularning  1  sekundda  qancha 
masofani  bosib  o‘tishini,  ya’ni  vaqt  sekundlarda  ifodalangan  tezliklarini 
36 km/soat
900 km/soat
26-rasm. Jismlarning turli tezlikdagi harakatlari
144 km/soat
90 km/soat
18 km/soat

---

30
Kinematika asoslari
.
soat
soat
.
hisoblab  ko‘raylik:  odam  tezligi  υ
o 
=  5  m/s,  velosiрedniki  υ
v
  =  10  m/s, 
avtomobilniki  υ
a
  =  25  m/s,  poyezdniki  υ
p
=  40  m/s,  samolyotniki  esa  υ
s
 = 
=  250  m/s.
Fan  va  texnikaning  rivojlanishi  bilan  vaqt,  masofa  va  tezlik  kabi  fizik 
kattaliklarning  aniq  o‘lchanishiga  bo‘lgan  talab  oshib  bormoqda.  Biz  uchun 
arzimas  ko‘ringan  bir  sekundda  velosiped  bor  yo‘g‘i  10  m  masofani  bosib  
o‘tsa,  Yer  Quyosh  atrofida  aylanishida  29  km,  yorug‘lik  nuri  esa  bo‘shliqda 
300  000  km  yo‘lni  o‘tadi.  Agar  Yer  sun’iy  yo‘ldoshlari  bilan  aloqadagi 
ma’lumotda 1  sekund  xatolikka yo‘l qo‘yilsa, Yerda harakatlanayotgan avto-
mobillarga yo‘lda harakatlanish haqida ko‘rsatma berayotgan «navigator»ning 
ma’lumotlarida  10  km  gacha  xatolik  kuzatilishi  mumkin. 
Tezlik birligi
Xalqaro  birliklar  sistemasida  uzunlik  (yo‘l)  birligi  –  metr  (m),  vaqt 
birligi  –  sekund  (s)  qabul  qilinganligini  bilasiz.