I bob. Maxsus maktab boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini bilish jarayonlaridagi nuqsonlarni korreksiyalash muammolari

II BOB. MAXSUS MAKTAB BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI BILISH JARAYONLARIDAGI NUQSONLARNI KORREKSIYALASH YO‘LLARI

2.1. Maxsus maktab o‘quvchilarining bilish jarayonlaridagi nuqsonlarni korreksiyalashda yordamchi maktabning o‘rni va roli
O'zbekiston Respublikasi maxsus ta'lim sohasida o'rtaga tashlanayotgan vazifalarni bajarish ko'p jihatdan o'qituvchi-defektologga bog'liq. Yangi iqtisodiy siyosatga o'tish sharoitida maxsus maktablarda korreksion ta'lim-tarbiyadan ko'zlangan maqsadga erishish vazifasi asosan o'qituvchi-oligofrenopedagog zimmasiga yuklatilgan. Bu esa, o'z navbatida, yordamchi maktabni boshqarish bilan bog'liq. Shu sababli ham maxsus maktablami boshqarish nizomida maxsus maktab direktori mutaxassis-defektolog bo'lishi shart deyilgan. Qaysi maxsus maktab direktori mutaxassis bo'lsa, o'sha yerda ichki va tashqi nazorat ishlari, korreksion ta'lim-tarbiya ishlari ham izchil va samarali bo'ladi. Pedagog-defektologlar jamoasi ishini sistemali nazorat qilish, bir tomondan, har bir oligofrenopedagogning o'z ishi uchun mas'uliyatini oshiradi hamda o'z ishida kamchiliklarni o'z vaqtida aniqlash va tuzatish imkonini beradi.

Yordamchi maktab ichki nazoratining bir qancha ko'rsatmalari mavjud: yordamchi maktab rahbari va uning ilmiy ishlari bo'yicha muovini darslarga kirishlari, turli mashg'ulotlarshakllarini tahlil qilishlari, darslarga muntazam kirib turishlari shart. Buning uchun yil davomida darslarga kirish rejalarini kuzatadilar hamda yosh mutaxassis-oligofrenopedagoglarga metodik yordam ko'rsatib boradilar.

Yordamchi maktabda darslarga kirish va uni kuzatish ma'lum maqsadga qaratilgan. Bunday darslarga kirish va kuzatishlar o'quvchilaming aqliy faoliyatlari haqida xulosalar chiqarish imkonini beradi. Ba'zan yordamchi maktab o'qituvchilari o'quvchilaridan biri yordamchi maktab o'quv dasturini o'zlashtira olmayotganligi uchun uni maktabdan chiqarishlarini so'rab ariza beradi. Ana shunday hollarda muammoli hodisalar ota-onalar bilan yoki o'qituvchi bilan yuz bemiasligining oldini olishda ham qo'l keladi. Yordamchi maktab rahbari va uning o'quv ishlari bo'yicha muovini darsni tekshirishda quyidagilarga e'tibor berishi kerak:

• 
  darsning korreksion maqsadi qanchalik to'g'ri. aniq va tushunarli qilib ifodalanganligi;
  
• 
  darsning bosqichlari qanchalik o'ylab olinganligi, darsning korreksion tarbiyalovchi ahamiyati;
  

• 
  maqsad yuzasidan uning mazmuni bayon etilganligi;
  

• 
  materialning ilmiy-nazariy saviyasi qandayligi;
  
• 
  o'qituvchi-defektolog qo'llagan uslublar qanchalik samarali hamda zamonaviy bo'lishi;
  
• 
  darsda o'qituvchi-oligofrenopedagogning didaktik qoidalarga rioya qilishi;
  
• 
  o'qituvchi-oligofrenopedagogning har bir darsda har bir o'quvchi bilan individual shug'ullanib, ularning korreksion aqliy o'sishiga qanchalik erishishi, maxsus ta'limning ko’rsatma va texnik vositalaridan qanchalik malakali foydalanishiga e'tiborni qaratish lozim.
  

Darsning boshi va oxiriga, tashkiliy tomoniga, darsning bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o'tilishiga, ularning mantiqiy bog'la-nishiga, darsdagi jamoa ishining birga qo'shib olib borilishiga, o'quvchilardan so'rash va ularning bilimlarini baholashga hamda uyga beriladigan topshiriqlar sistemasiga e'tibor berish nihoyat muhimdir. Shu bilan birga darsga ketgan vaqtni belgilash zarur. Bular dars vaqtini obektiv baholash imkonini beradi. Darsning tarbiyaviy tomoniga ham alohida e'tibor qaratiladi.

Darsning tuzilishi mazmuni, uslublari, o'qituvchining darsdagi xatti-harakatlari tarbiyaviy nuqtai nazardan baholanadi.

Yordamchi maktab rahbari har bir darsni kuzatib bo'lgandan so'ng o'qituvchi bilan suhbatlashib, uning yutuq va kamchiliklari to'g'risida madaniyatii qilib aytib o'tishi va uning kelgusi faoliyati uchun muvaffaqiyat tilashi lozim.

Yordamchi maktab rahbari va uning muovinlari aqli zaif o'quvchilar bilan olib boriladigan o'quv va sinfdan tashqari ishlarning barcha shakllariga rahbarlik qiladilar va ularni tekshirib turadilar.

Yordamchi maktab rahbari va uning muovinlari tadbirlarning g'oyaviy yo'nalishini tashkil etishning ilmiy-uslubiy darajasi aqli zaif bolalaming qiziqishlari va uning faolligi, mashg'ulotning o'quv- tarbiyaviy qimmatiga alohida e'tibor qaratadilar. Yordamchi maktabda oligofrenopedagoglar, sinf rahbarlari, direktor va uning muovinlari o'zlarining ishlari haqida hisobot beradilar.

Hisobot berish oligofrenopedagoglar yordamchi maktab rahbarlariga o'z ishlarining natijalarini tahlil qilishga, aqli zaif o'quvchilarga ta'lim berishda ba'zi kamchiliklarning sabablarini ochishga, ulami bartaraf etish yo'llarini belgilashga ko'maklashadi.

Yordamchi maktabda har bir o'quvchi jiddiy hisobga olib boriladi: o'quvchilami kuzatish daftari va shaxsiy papkalari bo'ladi. Yordamchi maktab o'quvchisiga berilgan psixonevrologning xulosasi, tashxisi, aqli zaif o'quvchining qabul qilingan vaqti, sanasi, qayerdan kelganligi haqidagi ma'lumotlar bo'ladi. Shaxsiy hujjatlarda yordamchi maktab o'quvchisining yordamchi maktab dasturini o'zlashtirishi va xulqining ahvoli haqidagi umumiy ma'lumotlar bo'ladi. Bu hujjatlar o'quvchi yordamchi maktabni tugatgandan so'ng yordamchi maktab arxivida saqlanadi.

Yordamchi maktab ishini har jihatdan to'g'ri tashkil qilish, uning samaradorligi natijasi garovidir, bu esa jamoa mehnati jarayonlarini oqilona yo'lga qo'yishni taqozo etadi.

Yordamchi maktab o'quvchilarini korreksion tarbiyalash ko'plab kishilaming g'amxo'rligi, umumiy mehnati jarayonida hal qilinar ekan, demak, bu mehnatning muvaffaqiyati ko'p jihatdan ularning kuchlari qanchalik to'g'ri yo'naltirilganligiga, maqsadlar birligi va harakatlar muvofiqligi qanday ta'minlanayotganligiga bog'liq.

Defektolog o'quvchilami atroflicha pedagogik nuqtai nazardan o'rganish asosida butun ta'lim-tarbiya ishlarini rejalashtiradi, aqli zaif o'quvchilarning jismoniy va ruhiy nuqsonlarini luzatadi, ularning harakat sistemalarini to'g'rilab boradi, bilish faoliyatlarini shakllantiradi va shular asosida o'quvchilarda xarakter va madaniy xulq-atvor mezonlarini tarbiyalab boradi. U aqli zaif bolalaming ota-onalari, jamoatchilik bilan ham tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi

Nuqsonli bolalar bilan olib boriladigan ta'lim-tarbiya ishlarining birmuncha murakkabligi, turli-tumanligini hukumatimiz e'tiborga olib, oligofrenopedagoglarning maoshlarini birmuncha yuqori qilib belgilagan.

Defektolog aqli zaif bolalar bilan ishlaydigan pedagog bo'lsa. aqli zaif bolalarni tarbiyalash, o'qitish haqidagi fan oligofrenopedagogika fani deb yuritiladi.

Yordamchi maktabda aqli zaiflik sabablarini o'rganish; aqli zaif bolalarning rivojlanishini pedagogik va psixologik o'rganish yo'llari va vositalarini aniqlash; yordamchi maktablarda turli xarakterli bolalarga in­dividual munosabatni ta"minlash; aqli zaif bolalarni tarbiyalash tamoyillari va usullarini ishlab chiqish; aqli zaif o'quvchilarga umumiy bilim va mehnat tayyorgarligi berish; o'quv fanlarining xususiy uslubiyotlarini ishlab chiqish; aqli zaif bolalarga maxsus muassasalar tizimi va tuzilmasini belgilash.

Aqli zaif bolalar yordamchi maktabda barcha umumta'lim fanlari asoslari borasida ma'lum hajmda nazariy, amaliy bilimlar oladilar, kasbiy mehnat malakalarini egallaydilar. Yordamchi maktab va maktabgacha muassasalarda ta'lim jarayonida tuzatish ishlari tizimini amalga oshiradi. Bu ishlar bolalardagi rivojlanishning potensial imkoniyatlariga asoslanib, aqli zaif bola shaxsini atroflicha shakllantirish, bilish faoliyatlarini takomillashtirishni nazarda tutadi.

Ammo ularni biologik va tibbiyot tomonidan ko'ra, ijtimoiy va pedagogik tomondan ancha ilgari yengadi», - deb ta'kidlaydi L. S. Vigotskiy. Turli nuqsonli bolalarga ta'lim-tarbiya berish maktablarining, davolash muassasalarining keng tizimi olim fikrining dalili emasmi? Fan yutuqlarini hayotga talbiq etish tufayli turli xil yuqumli kasalliklar umuman tugatildi. Bilim egalashi mumkin bo'lgan nuqsonli bolalar ucliun majburiy ta'lim joriy etildi. Barcha maxsus maktablar, maktab-internatlar, maxsus bog'chalar butunlay davlat ta'minotiga o'tkazilgan.

Ayrim chet mamlakatlarda nuqsonli bolalar ta'lim-tarbiyasi bilan xususiy muassasalar, diniy tashkilollar, nuqsonlilarga yordam berish jamiyatlari hamda ayrim maxsus maktablar shug'ullanadi. Ulardagi ta'lim-tarbiya ishlari qat'iy tizim asosida olib borilmaydi. Bizdagi yordamchi maktablar ommaviy maktablar singari yosh avlodga ta'lim-tarbiya berish, ularni jamiyatning foydali kishisi qilib yetishtirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, yordamchi maktablarning maxsus, xususiy vazifalari ham mavjud. Bularga aqli zaif o'quvchilaming psixofizik xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularga alohida yondashgan holda bilim berish orqali bilish jarayonlarini tuzatib borisli vazifasi kiradi. Yordamchi maktablar aqli zaif bolalar uchun dastlabki va oxirgi o'quv yurti bo'lganligi sababli, o'quvchilar maktabni bitirgandan so'ng bevosita hayotga yo'llanma olishlarini hisobga olib. ularga maktabda turli xil kasbiy mehnat ko'nikmalari, malakalari beriladi. Yordamchi maktablarda davolash ishlari umumiy ta'lim-tarbiya ishlari bilan birgalikda qo'shib olib boriladi.

Aqli zaif o'quvchilarga duradgorlik, chilangarlik, bichish-tikish ishlari, qishloq xo'jaligiga oid ish turlari o'rgatib boriladi.

Mehnat ta'limi aqli zaif bolalarda nazariy bilimlarning o'zlashtirilishiga, ulaming jismoniy rivojlanishlariga, bevosita hayotlarini boshlab yuborishlariga juda katta yordam beradi.