Retsession va inflyatsion uzilish. Agarda ishlab chikarishning xakikiy xajmi (U0) potentsial (U*) xajmidan kam bo`lsa, jami talab samarasiz xisoblanadi. YA`ni, AD=AS tenglikka erishilgan bo`lsada, yalpi xarajatlar mikdori resurslarining to`lik bandligi darajasini ta`minlamaydi. YAlpi talabning etishmasligi iktisodiyotga depressiv ta`sir ko`rsatadi.
2-chizma. Ishlab chikarishning xakikiy va potentsial xajmi o`rtasidagi retseession uzilish.
YAMM (YAIM)ni to`lik bandlilikning noinflyatsion darajasiga kadar o`stirish uchun jami talab (jami xarajatlar) ko`paytirilishi zarur bo`lgan mikdor retsession uzilish deyiladi (2-chizma).
Ishlab chikarishda to`lik bandlikka erishish va retsession uzilishni yo`kotish uchun jami talabni ragbatlantirish va muvozanatni «A» nuktadan «V» nuktagacha surish lozim. Bu erda muvozanatli yalpi daromadning o`sishi ΔU kuyidagiga teng bo`ladi:
ΔU=Retsession uzilish mikdori x Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori mikdori
YAIMni to`lik bandlikning noinflyatsion darajasigacha pasaytirish uchun jami talab (jami xarajatlar) kamayishi zarur bo`lgan mikdor inflyatsion uzilish deyiladi.
Agarda, ishlab chikarish xakikiy xajmi (Uo) potentsial (U*) xajmidan ko`p bo`lsa, jami xarajatlar ortikcha xisoblanadi. Jami talabning ortikchaligi iktisodiyotda inflyatsiya jarayoniga olib keladi. Boshkacha aytganda jami talab xajmining jami taklif xajmidan kiska muddatda katta bo`lishi okibatida xakikiy va potentsial YAIM xajmlari o`rtasida inflyatsion uzilish ro`y beradi (3-chizma).
Bu uzilishni bartaraf kilish uchun jami xarajatlarni kamaytirish, boshkacha kilib aytganda jami talabni cheklash zarur.
3-chizma. Ishlab chikarishning xakikiy va potentsial xajmi o`rtasidagi inflyatsion uzilish. Grafikda bu jarayon muvozanatni A nuktadan V nuktagacha surishni anglatadi. Bu erda jami muvozanatili yalpi daromad xajmidagi (ΔU) kiskarish kuyidagicha bo`ladi:
ΔU= -Inflyatsion uzilish mikdori x Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori mikdori.
Keynsning makroiktisodiy muvozanat modeli yalpi talab- yalpi taklif modelini kiska muddatli makroiktisodiy siyosat maksadlarida aniklashtirgan bo`lib, uning xususiy xoli xisoblanadi. YAlpi talab va yalpi taklif modelidan farkli o`larok bu modelda baxolar darajasi va ish xaki o`zgarmas mikdorlar xisoblanadi. Ayni shu sababga ko`ra tovar moddiy zaxiralarining o`sishi kiska muddatda makroiktisodiy muvozanatga erishishni belgilovchi omil bo`ladi.
Xulosa Bozor iqtisodiyoti, ayniqsa vaqtinchalik yuzaga keladigan moliyaviy-iqtisodiyinqiroz sharoitida iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish, bashoratlash va boshqarishbo’yicha qarorlar qabul qilishda hamda ularni amaliyotga joriy etishdamakroiqtisodiy modellardan foydalanish muhim o’rin tutadi. Jumladan, ko’ptarmoqli ishlab chiqarish jarayonlarida tarmoqlararo munosabatlarni modellariniqo’llash, tarmoqlar orasidagi iqtisodiy aloqalarni samaradorligini aniqlash imkoniniberadi.
Raqobarbardosh bozor sharoitida iste’molchilarning o’z daromad vajamg’armalariga qarab iste’mol uchun tayyor maxsulot yoki ishlab chiqarish uchunxomashyo maxsulotlarini tanlash holati yuzaga keladi. Bunday sharoitda is’te’moltanlovi modellaridan foydalanish tanlovni samarali o’tkazish masalarini techishdayordam bersa, iqtisodiy ko’rsatkichlarga ta’sir etuvchi omillardan birining o’zgarishinatijasida uning o’zgarish darajasini aniqlashda elastik nazariyani qo’llashyordamida moddiy ishlab chiqarish qonuniyatlari, taqsimoti va iste’molni o’rganishhamda iqtisodiyotda optimallashtirish masalalari yechiladi.Barcha iqtisodiy tadqiqotlar iqtisodiy o’zgaruvchilar orasidagi o’zarobog’lanishlarni o’rganish natijasida amalga oshiriladi.
Klassik iqtisodchilar makroiktisodiy muvozanat fakat to`lik bandlik sharoitida ro`y beradi, kiska mmuddatlt buzilishlar esa bozor mexanizlari tomonidan, ya`ni tbaxo, ish xaki kabi dastaklarning ishga tushishi bilan bartarafts etiladi deb xisoblashishadi.
Klassik iktisodchilar nazariyasidan farkli o`larok ingliz iktisodchisi J. Keyns o`zining to`lik bandlik mavjud bo`lmagan sharoitda xam makroiktisodiy muvozanat ro`y beradi, tartibga solinmagan iktisodiyotda to`lik bandlilik fakatgina tasodifiy ro`y beradi deb xisoblaydi.
Keyns modelida makroiktisodiy muvozanat ishlab chikarishni ta`minlovchi ikkita omil yalpi xarajatlar va yalpi daromadlarning kesishuv nuktasida ro`y beradi. Bu modelda tovar zaxiralarining o`zgarishi makroixtisodiy muvozanatni ta`minlovchi omil deb karaladi.
YAlpi daromadlarning avtonom xarajatlar mikdoridagi dastlabki o`sishdan (kamayishi)dan necha marta ortik o`sishi (kamayishi) mul’tiplikator samarasi deyiladi. Mul’tiplikator iktisodiy tebranishlar darajasini kuchaytiruvchi omil xisoblanadi.
Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori mikdori iste`molga chegaralangan moyillik darajasi bilan belgilanadi va u bilan to`gri bogliklikka ega..
Makroiktisodiy muvozanat potentsial YAIM xajmidan kamrok bo`lgan xakikiy YAIM xajmida o`rnatilsa retsession uzilish, aksincha bo`lsa inflyatsion uzilish ro`y beradi.
