I bob. Kapital bozorining mazmun-mohiyati, iqtisodiy tarqqiyot va aholi farovonligini oshirishdagi ahamiyatli jihatlari

I MAVZU. KAPITAL BOZORINING MAZMUN-MOHIYATI, IQTISODIY TARQQIYOT VA AHOLI FAROVONLIGINI OSHIRISHDAGI AHAMIYATLI JIHATLARI

KAPITAL BOZORI ASOSLARI BO‘YICHA MOLIYAVIY SAVODXONLIKNI OSHIRISH maxsus kursi

Reja

• 1.Kapital bozorining iqtisodiy mohiyati, tasniflanishi va o‘ziga xos xususiyatlari
• 2. Zamonaviy global iqtisodiyotda kapital bozorining roli

AKTSIYA (frants. action — farmoyish; ruxsatnoma, faoliyat)

• — aktsiyador jamiyat chiqargan qimmatbaho qog’oz. O’z egasining aktsiyadorlar jamiyati kapitalida hissasi borligini va shunga muvofiq, topilgan foydaning bir qismini dividend shaklida olishini, uni boshqarishda ishtirok etish huquqini tasdiqlaydi. Aktsiya qimmatli qog’ozlarning keng tarqalgan qismi, hissabay qog’ozlar turkumiga kiradi. Aktsiya chiqargan jamiyat emmitent, uni sotib olganlar esainvestorlar deb ataladi. Aktsiya dastlab emmitent tomonidan birlamchi bozorda sotiladi, so’ngra u ikki-lamchi bozorda (fond bozorida) qaytadan oldi-sotdi etiladi. Aktsiya bevosita emmitent yoki vositachilar tomonidan sotiladi. O’zbekistonda Aktsiya aholiga xususiylashtirish investitsiya fondlari (XIF) va ularga qarashli maxsus magazinlarda sotiladi. O’zbekistonda 1997 y. 5 ta investitsiya fondi ishladi.

Aktsiya davlat korxonalari aktsiyador jamiyatlarga aylantirilgan chog’da va yangidan aktsiyadorlar jamiyatlari tuzilgan paytda chiqariladi. O’zbekistondagi Aktsiya davlat mulkini aktsiyadorlash jarayonida 1989 y. dan boshlab chiqarilgan. Aktsiya egasining nomi yozilgan va taqdim etgan kishiga tegishli Aktsiyaga bo’linadi. O’zbekistonda aholi orasida birinchi turdagi Aktsiya tarqalgan. Aktsiya oddiy va imtiyozli turlarga bo’linadi. Oddiy Aktsiya dividend miqdori kafolatlanmagan, lekin aktsiyadorlar majlisida ovoz berish huquqini ta’minlovchi Aktsiya ; imtiyozli A. dividend oddindan belgilangan, lekin ovoz berish hukuqini ta’minlamaydigan A A. egasining o’zida yoki depozitariylarda saqlanadi. Mac, 1995 y. da «Vaqt» milliy depozitariysida 2040 aktsiyadorlik jamiyatlarining umumiy nominal miqdori 4 mlrd. so’mlik aktsiyalari saqlandi.

• Aktsiya davlat korxonalari aktsiyador jamiyatlarga aylantirilgan chog’da va yangidan aktsiyadorlar jamiyatlari tuzilgan paytda chiqariladi. O’zbekistondagi Aktsiya davlat mulkini aktsiyadorlash jarayonida 1989 y. dan boshlab chiqarilgan. Aktsiya egasining nomi yozilgan va taqdim etgan kishiga tegishli Aktsiyaga bo’linadi. O’zbekistonda aholi orasida birinchi turdagi Aktsiya tarqalgan. Aktsiya oddiy va imtiyozli turlarga bo’linadi. Oddiy Aktsiya dividend miqdori kafolatlanmagan, lekin aktsiyadorlar majlisida ovoz berish huquqini ta’minlovchi Aktsiya ; imtiyozli A. dividend oddindan belgilangan, lekin ovoz berish hukuqini ta’minlamaydigan A A. egasining o’zida yoki depozitariylarda saqlanadi. Mac, 1995 y. da «Vaqt» milliy depozitariysida 2040 aktsiyadorlik jamiyatlarining umumiy nominal miqdori 4 mlrd. so’mlik aktsiyalari saqlandi.