INFLATSIYA OMILLARI TAHLILI Tartibga solinadigan narxlar (tariflar) hamda davlat sektorida ish haqining yillik oshirib borilishi, shuningdek, pul-kredit siyosatining o‘ziga xosliklari (iqtisodiyotdagi pul massasi o‘sishi bilan birgalikda oltin-valyuta zaxiralarining jamg‘arib borilishi, milliy valyutaning doimiy devalvatsiyasi va spekulyativ kursli parallel valyuta bozorining mavjudligi) respublikada oldingi yillarda shakllangan inflatsiyaning fundamental omillari bo‘lib hisoblanib kelmoqda.
Yillar davomida yig‘ilib kelgan investitsion yetishmovchilik va iqtisodiyotda shakllangan nomutanosibliklar mamlakatni rivojlantirishning yangi bosqichida ushbu muammolarni hal qilish uchun muhim qadamlar tashlashni taqozo etmoqda.
Iqtisodiyotdagi ushbu ijobiy tarkibiy o‘zgarishlar sharoitida iqtisodiyotda inflatsiya bosimining obyektiv (muqarrar) shakllanishi kuzatildi.
Ushbu jarayonda quyidagilar asosiy omillar sifatida namoyon bo‘lmoqda:
a) oshirilgan iqtisodiy, kredit va investitsion faollik. Ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini modernizatsiya qilish vazifalari, hududlarda aholi turmush sharoitlarini yaxshilash zaruriyati, agrar sohadagi islohotlar, davlat sektorida ish haqi darajasidagi tuzatishlar, tadbirkorlik faoliyati rivojlanishi va aholining o‘zini-o‘zi ish bilan ta’minlashi uchun shart-sharoitlar yaratish bo‘yicha choralar iqtisodiyotga sezilarli moliyaviy resurslar yo‘naltirilishini talab etdi;
b) tartibga solinadigan narxlarni erkinlashtirish. Narxlarni tartibga solish tizimini isloh qilish va bozor narxlarini shakllantirishga ushbu tovar va xizmatlarning mazkur guruh tomonidan inflatsion bosimini shakllantiradi.
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, narxlarni erkinlashtirish jarayonining kechiktirilishi islohotlar samaradorligini pasaytirishi va natijada uzoq muddatli inflatsion kutilmalarni yuzaga keltirishi mumkin. Tartibga solinadigan narxlarni bozor darajasiga yetkazish iqtisodiyotning tegishli sektoriga xususiy kapitalni jalb qilishni ta’minlashga imkon beradi.
Bunda, narxlarning ma’muriy tartibga solish tizimining isloh qilinishi va tariflarning bosqichma-bosqich oshirib borilishi mazkur tovarlar va xizmatlar guruhi tomonidan ma’lum darajadagi inflatsion bosimni yuzaga keltirishi mumkin;
v) nominal ish haqlarining korrektirovkasi. So‘nggi ikki yilda aholi real daromadlarining o‘rtacha yillik o‘sishi 10 — 12 foizni tashkil etdi. Iqtisodiyotning erkinlashtirilishi uning ayrim sohalarida malakali mutaxassislarga bo‘lgan talabi natijasida ularning ish haqlari sekin-asta oshib borishiga olib keldi;
g) tashqi savdoni erkinlashtirish hamda tovarlar, xizmatlar, mehnat resurslari va tovarlar transchegaraviy olib o‘tilishining soddalashtirilishi. Tashqi savdoning erkinlashtirilishi va importning o‘sishi sharoitida valyuta kursining o‘zgarishi ham import, ham mahalliy tovarlar narxlarining shakllanishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi.
2018-yilda nisbatan barqaror valyuta kursi sharoitida ba’zi tovarlar importi narxlar barqarorlashuviga ta’sir ko‘rsatgan bo‘lsa, meva va sabzavotlar narxlari qo‘shni davlatlardagi narxlar darajasigacha korrektirovka qilinib oldi. Ayni vaqtda, joriy yilda devalvatsiyaning tezlashishi iqtisodiyotdagi narxlar darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi.
Makroiqtisodiy barqarorlik, sifatli iqtisodiy o‘sishga va past darajadagi inflatsiyaga erishish nafaqat pul-kredit siyosati instrumentlarini qo‘llash orqali, balki quyidagilarni o‘z ichiga olgan kompleks yondashuv bilan ta’minlanadi:
mahalliy ishlab chiqaruvchilarning raqobatdoshligini oshirishga urg‘u bergan holda, tartibga solinadigan narxlarni bosqichma-bosqich erkinlashtirish;
raqobatbardosh bozor iqtisodiyotiga o‘tishni tezlashtirish hamda tovar va xizmatlarning to‘laqonli bozorini shakllantirish orqali iqtisodiyot tarmoqlaridagi tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirishni davom ettirish;
ishlab chiqarish, transport va ijtimoiy infratuzilmani kengaytirish va modernizatsiya qilish;
xususiy investitsiyalar kirishini ko‘paytirish va moliya bozorini rivojlantirish orqali moliyaviy resurslarning samarali qayta taqsimlanishini ta’minlash, shuningdek, moliya bozorida “uzoq muddatli” pullar manbasini shakllantirish.
