I bob Hujayra funksiyalarini ta;minlashida mitoxondriyalarning roli

-rasm. Mitoxondriya transport tizimlarining sxematik ko`rinishi

Download 417,93 Kb.

bet	4/5
Sana	31.12.2021
Hajmi	417,93 Kb.
	#262338

1 2 3 4 5

Bog'liq
Mitoxondriyalar tuzilishi va ahamiyati

2.2-rasm. Mitoxondriya transport tizimlarining sxematik ko`rinishi.

Mitoxondriyalarga Сa²⁺ ning kirishi elektroforetik yo`l bilan hamda jigarda Са²⁺/2Н⁺, yurakda Na⁺/H⁺ almashinuvi orqali amalga oshiriladi. Bu ikkala almashinuv tizimi orqali mitoxondrial kalsiyning tashqariga va ichkariga intensiv transporti ta`minlanadi. Bu transport tizimida bir qancha gormonlar, metabolitlar va boshqa faktorlar bevosita ishtirok etadi. Ushbu faktorlarning ayrimlari induktor vazifasini bajarsa, boshqalari ingibitor sifatida ta`sir ko`rsatadi. Bunday induktorlar safiga fosfofenolpiruvat, shavelsirka kislotasi, glyukokortikoidlar, qator pestisidlar va boshqa birikmalar kiradi. Mitoxondriyalardagi Сa²⁺ ning tashilishida bu agentlarning ta`sir mexanizmi klassik umumlashtirgichlar-prtoforlar, ionoforlar va nafas yadlardan farq qiladi, qaysiki membrana potensiali pasaysa, mitoxondriyadan Сa²⁺ ning chiqishini oshiradi.

Са²⁺ ning mitoxondriyadan chiqishi uning yuqori konsentrasiyalarida sodir bo`ladi, Сa²⁺ ni o`tkazuvchi bunday kanallarni ruteniy qizili yoki uning hosillari bloklab qo`yadi. Сa²⁺ ning mitoxondriyadan chiqishi nafas olishni tezlashtiradigan va mitoxondriyaning yuqori amplitudada N⁺ ga to`yinishi bilan amalga oshadi. 1 mg oqsilga 100 nM Сa²⁺ ning qo`shilishi “umumiy” nafas olishga chaqiradi, bunda mitoxondriyadan Sa²⁺ chiqib, ichki membrananing siklosporinga sezgir Sa²⁺ bilan boshqariluvchi poralar (SsA-sezgir poralar yoki Сa²⁺ -ga bog`liq megakanal) ning yuqori o`tkazuvchanlik holatida membrananing o`tkazuvchanligini oshiradi (Асраров, Камбурова, 2001; Чўлиев, 2005).

Shunday qilib, noorganik fosfat ishtirokida mitoxondriyalarda Sa²⁺ ning to`planishi ichki membranada molekulyar og`irligi 1500 D gacha ionlar va gidrofil molekulalarni o`tkazib yuboruvchi selektiv bo`lmagan poralar (kanallar) hosil bo`ladi.

SsA-sezgir pora megakanal bo`lib, u asosan ichki membranada joylashgan, ammo oxirgi ma`lumotlarga ta`nadigan bo`lsak, ular har ikkala membranani bir-biri bilan bog`lab turadi hamda murakkab tuzilishga ega. Undan 1200 pS gacha bo`lgan ion va molekulalar bemalol o`ta o`ladi. Uning diametri 2 nm ga teng. Ushbu megakanal haqidagi dastlabki mukammalroq ma`lumotlar 1979 yilda Xavort va Xunterlar tomonidan aytiladi (Havorth, Hunter, 1979). Ular mitoxondriyalarning kalsiy ishtirokida Сa²⁺ -indusirlangan bo`kishini aniqladilar. Ushbu fenoment asosida ko`pgina ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda va bu jarayonga ta`sir ko`rsatuvchi aktivator va blokatorlar sifatida ta`sir ko`rsatuvchi biologik faol birikmalarning ta`sir mexanizmlari o`rganildi va o`rganilmoqda.

Shuningdek, adabiyot manbalarida ko`rsatilishicha, mitoxondriyalar-ning apoptoz va nekrozda ishtiroki juda katta. Aniqrog`i, bu jarayonlarning amalga oshishida asosiy organoid bu mitoxondriyalardir. Mitoxondriya ichki membranasidagi ion kanallari patologik ta`sir ko`rsatuvchi turli xildagi faktorlar uchun mishen hisoblanadi. Kuchli ta`sir natijasida mitoxondriyalar ichki membranasida joylashgan SsA-sezgir poralar tezda zararlanib, ochiq konformasion holatga o`tadi. Natijada normal transport jarayoni izdan chiqib, mitoxondriyaning bo`kishi yuzaga keladi. Keyin ular yorilib ichidagi apoptotik va nekrotik qoldiqlar sitoplazma bo`shlig`iga chiqariladi, bu zaharli qoldiqlar yadroga ta`sir ko`rsatadi va hujayra apoptotik yoki nekrotik o`limi yuzaga keladi.

Membranalarning depolyarizatsiyasi mitoxondriyaning funksional holatining buzilishiga sabab bo`ladi. Shunisi ahamiyatliki, depolyarizatsiya biror-bir jarayonga nisbatan spetsifik hisoblanmaydi. Kalsiy yoki kaliy ionlarining oqimi membranalar depolyarizatsiyasiga olib keladi, ya`ni kanali ochadi. SsA-sezgir porani yuqori o`tkazuvchanlikka olib keladi yoki protonoforlardek ta`sir qilib, membaranalar orqali protonlarni tashiydi, _mni pasaytiradi. Intakt nafas olish zanjiri depolyarizatsiya bo`lishi bilan maksimal ravishda kislorod ola boshlaydi. Bunday sharoitlarda sintezning harakatlantiruvchi kuchi ATF hisoblanadi va ATF teskari yo`nalishda ishlovchi F₀F₁-ATF sintetaza tomonidan sarflanadi. ATF-sintetazaning muvozanati _m ва АТФ/АДФ+Р₁ nisbat bilan belgilanadi. Depolyarizatsiyaga javoban, fermentning aktivligi ATF-azalik aktivlikka o`zgaradi, ya`ni ferment ATF ni gidrolizlaydi va protonlarni tashqariga olib chiqadi. Fosforlanish substrati kislorod yoki uglevodorod shakarining yo`qotilishi yoki ingibitorlar ta`sirida nafas zanjiri nafas olishni to`xtatadi. Shunday qilib, hujayralarning energiya stansiyasining o`zlari ATF zanjirlarini tamomlaydi va hujayra falokatini tezlashtiradi.

II bob Mitoxondriya membranalari orqali Ca²⁺transporti mexanizmlari

2.1 Mitoxondriyalarga Ca²⁺ ning kirish yo’llari.

Mitoxondriyalarga 2 valentli kationlar va Са²⁺ ionlari akkumulyatsiyasi Са²⁺ -uniporter orqali ta`minlanadi. Mitoxondriyalar 2 valentli kationlar (Mn²⁺, Sr²⁺, Ba²⁺) va Са²⁺ ionlarini so`rib olib, uni o`zida saqlab turish xususiyatiga ega [Холмухамедов, 1991; Bernardi, 1992]. Ikki valentli kationlarning mitoxondriyaga tarnsporti maxsus mexanizm asosida ta`minlanadi [Гагельганс, 1981; Асраров, 1999].

Са²⁺va ikki valentli kationlarning yutilishida membrana potensiali energiyasi sarflanadi. Membrana potensiali generatsiyasi uchun bog`lovchi membranalardagi past o`tkazuvchanlik talab qilinadi. Haqiqatdan ham, bog`lovchi membranalarda К⁺, Н⁺, Mg²⁺, ГДФ^3-, ГТФ^4- va СI^- ionlari uchun past o`tkazuvchanlikka ega [Панов, 1992]. Ayrim hollarda mitoxondriya membranalari Са²⁺, АDP^3- va АТP^4- ionlari uchun yuqori o`tkazuvchanlikka ham ega bo`ladi [Панов, 1992]. Ikki valentli kationlar akkumulyatsiyasi, shuningdek, adeninnukleotidlar transporti maxsus o`tkazgichlar tomonidan ta`minlanadi [Kantrow et al., 2000]. Mitoxondriya ichki membranasida kation, anion va metabolitlarning maxsus o`tkazuvchi tizimi mavjud. Shuni alohida ta`kidlash mumkinki, mitoxondriyalarning SsA-sezgir poralari Са²⁺ yordamida boshqariladi [Gunter et al., 1998; Gunter, Gunter, 2001].

Bog`langan uchastkadan bir juft elektronlar tashiladi yoki energiyalangan mitoxondriyalarda membranalardan Са²⁺ ioni tashiladi. Mitoxondriyalarga Са²⁺ ioni tashilishining xarakterli xususiyati shuki, konsentratsiyaga bog`liq holda Са²⁺ ioni akkumulyatsiyasining boshlang`ich tezligiga bog`liq. Ikki valentli kationlarning mitoxondriya membranasi orqali tashilishi, ikkita bir xil zaryadli ionlarning qarama-qarshi yo`nalishda harakatlanishi (2Н⁺/Ме²⁺(kalsiy, kaliy yoki natriy va boshq.)) ga bog`liq. 2Н⁺/Са²⁺ ёки 2Н⁺/Ме²⁺ almashinuvning stexiometrik koeffitsiyenti 2 ga teng. Ме²⁺ transporti tashiluvchi anionlar (atsetat, fosfat va arsenat) ishtirokida tezlashadi.

Са²⁺ transportining harakatlantiruvchi kuchi mitoxondriyaning membrana potensiali hisoblanib, u normada 150-180 мВ га тенг. Taxmin qilinishicha, mitoxondriya membranasi orqali Са²⁺ ionining passiv taqsimlanishi quyidagicha, mitoxondriya ichida uning konsentratsiyasi sitoplazmadagiga nisbatan 5-6 marta ko`p bo`ladi [Horikawa et al. 1998; Pivovarova et al. 1999; Gallitelli et al. 1999].

Ma`lumki, mitoxondriya membranasi Са²⁺ ioni transporti vaqtida depolyarizatsiyaga uchraydi va Са²⁺ ionlari oksidlanishli-fosforlanish jarayonini buzuvchi sifatida ta`sir ko`rsatadi. Sintez va hujayraichki ATF konsentratsiyasining ortishi natijasida _m tiklanadi [Duchen, 2000]. Mitoxondriyalar Са²⁺ ionlari yutilishi uchun asosiy organoidlardir [Nicholls, Budd, 2000; Hajnoczky et al. 2001]. Mitoxondriyalarga Са²⁺ ionlarining yutilishi oksidlanishli-fosforlanishning ingibirlanishiga olib keladi [Holmuhamedov et al. 2001]. Avtorlarning taxmin qilishicha [Hajnoczky et al., 2001; Pfeiffer et al., 2001], bir qancha mexanizmlar borki, ular Са²⁺ ni kirishini oldini oladi va mitoxondriyalarni Са²⁺ yutilishidan va SsA-sezgir poralar ochilishidan himoya qiladi. Ma`lumki, SsA-sezgir poralarning ochiq holatga o`tishi membranalarning permeabilizatsiyasiga olib keladi, bu esa sitoxrom С va boshqa apoptotik faktorlarning mitoxondriyadan sitozolga chiqishiga sabab bo`ladi.

Mitoxondriyalardagi Са²⁺ konsentratsiyasi ([Са²⁺]_m) submikromolyardan kichik mikromolyargacha o`zgarib turadi. Tinch holatdagi hujayralarda Са²⁺ miqdori 100-240 nM chegarada o`zgarib turadi.

Stronsiy, bariy yoki marganets ta`sirida mitoxondriyalarda Са²⁺transporti to`liq ingibirlanadi, barcha ishqoriy yer metal kationlarining umumiy ta`sir mexanizmlariga egaligini bildiradi [Гагельганс, 1981]. Shuningdek, spetsifik ingibitorlar aniqlangan, Са²⁺, Sr²⁺, Ba²⁺ va Mn²⁺ kationlarining transporti lantanidlar, ruteniy qizili, va geksaminokobaltoxlorid yordamida ingibirlanadi [Гагельганс, 1981].

Permeabilizatsiyalangan hujayralarda Са²⁺transportining yarim aktivlanish tezligi (К_0,5) 3-10 mM chegarada namoyon bo`ladi. Mikrodemenlardagi Са²⁺ ning yuqori konsentratsiyasi Са²⁺ ni kirishi uchun sharoit yaratadi [Pacher et al. 2002].

Hozirgi vaqtda mitoxondriyadan Са²⁺ ning 2 xil yo`l bilan chiqishi aniqlangan: Na⁺ ga bog`liq va Na⁺ ga bog`liq bo`lmagan [Pfeiffer et al. 2001]. Са²⁺ ionlarining Na⁺ ga bog`liq chiqishi 3Na+:1Ca²⁺ stexiometrik tarzda amalga oshadi [Pfeiffer et al. 2001], va membrana potensiali ta`minlanadi. Bu mexanizm tana muskullari, nerv sistemasi, yurak va endotelial hujayralarda kuzatiladi [Thayer et al. 2002]. Ionlarning Na⁺-ga bog`liq bo`lmagan chiqishi jigar va silliq muskul hujayralari mitoxondriyalari uchun muhim ahamiyatga ega. Bu mexanizm Н⁺ ning nH⁺:Ca²⁺ ko`rinishda kirishi bilan amalga oshadi, bu yerda n=2, [Pfeiffer et al. 2001].

Са²⁺ ga bog`liq SsA-sezgir poralar Са²⁺ ning mitoxondriyadan chiqib ketishini ta`minlaydi. [Gunter et al. 2000]. Megakanalning quyi va yuqori o`tkazuvchanlik holatda bo`lishi aniqlangan [Bernardi, 1999]. Megakanalning yuqori o`tkazuvchanlik holatidagi ochilishi natijasida membrana potensiali tushib ketadi va matriksda рН va Са²⁺ ning konsentratsiyasi ortishi kuzatiladi. Bu holat Са²⁺ peregruzka vaqtida kuzatiladi va apoptotik faktorlar chiqishi mumkin. Megakanal quyi o`tkazuvchanlik holatda bo`lganda Са²⁺ gomeostazning fiziologik boshqarilishida ishtirok etadi [Ichas et al. 1997]. Matriksda Са²⁺ ning ortib ketishi quyi o`tkazuvchanlikdan yuqori o`tkazuvchanlikka o`tishga olib keladi. [Rizzuto et al. 2000].

70 yillarda tabiiy va sun`iy yo`l bilan olingan bir qator moddalarning biologik va sun`iy membranalarda Н⁺/Ме²⁺ elektroneytral almashinuvida ionoforlik xususiyatlari aniqlangan [Овчинников, 1978]. Hozirgi vaqtda inoforlar membranalarning ion-transport sistemasini modullashtirishda keng qo`llanilmoqda. Ba`zi bir ionoforlar (valinomitsin, siklik poliefirlar) ning strukturasi tutashgan xalqa shaklida bo`ladi. Karboksilat ionoforlar nigeritsin, dianmitsin, monensin, lazaloid A va A 23187 kationlar bilan kompleks hosil qilganda siklik konformatsion holatga o`tadi [Овчинников, 1978; Досон и др., 1991; Abramov, Duchen, 2003].

O`simlik preparatlari salsolidin va geptanoilsalsolidin bisloy lipid membranalarining Са²⁺li muhitda integral o`tkazuvchanligini, shuningdek, mitoxondriyalar membranasi orqali Са²⁺transport tezligini oshiradi, lekin boshqa kationlar transportiga ta`sir ko`rsatmaydi, ya`ni Са²⁺-ionofor xususiyatiga ega [Каликулов и др., 1999; Асраров и др., 1999].

Са²⁺-ionoforlik xossasi shuningdek, bir necha seskviterpen spirtlarning efirlarida (ferutinin, ferolin, yuniferdin) ham kuzatilgan [Abramov et al, 2001].

Glitsirrizin kislotasidan farq qilgan holda glitsirret kislotasining ham Са²⁺-ionofor xususiyatiga ega ekanligi aniqlangan [Камбурова, 2003]. Ushbu birikma mitoxondriya membranasining lipidlarning perekisli oksidlanish jarayoniga Са²⁺ ionlari singari ta`sir ko`rsatadi.

Mitoxondrial membrana potensiali (Ψ_m), odatda 150 va 180 millivoltlar orasida bo`lib, mitoxondriyaga kalsiyni kirishini ta`minlovchi kuch hisoblanadi. Mitoxondrial membrana orqali passiv kalsiy taqsimlanishi deb olib, ichki mitoxondrial kalsiy konsentratsiyasi [Ca²⁺]_i bunday Ψ_mma`nosidan 5-6 marta katta bo`lishi mumkin. Lekin tinch sharoitda mitoxondriyada kalsiy miqdori kam . bundan tashqari, transmitoxondrial membrana potensiali kollapsida tinch holatdagi hujayralarda SSSR yoki FSSP kabi protonoforlar bilan kalsiy odatda erkin holida bo`linib chiqmaydi, tinch mitoxondriya ozroq bo`linib chiqqan kalsiy tutadi. Buning sababi shuki, ichki membrana kalsiy uchun juda yomon o`tkazuvchanlikka ega (Duchen, 2000). Agar mitoxondriyaning kalsiy o`tkazuvchanligi ortib ketsa, oksidlanishli fosforlanish jarayoni ingibirlanadi. Bu esa mitoxondriyada apoptotik yoki nekrotik jarayonlarning yuzaga kelishiga turtki bo`lishi mumkin.

Umuman olganda, kalsiyning mitoxondriyadan o`tishi haligacha molekulyar darajada o`rganilmagan 2 ta mexanizm orqali o`tkazilishi aniqlangan: to`yinadigan past moyillikdagi (10-20 mM) tashuvchi tizim hamda to`yinadigan tez ta`sir qiluvchi sezuvchanlik rejimi (RaM). Zararlanmagan hujayralarda to`g`ridan-to`g`ri endogen modullash dalili yetmasada tashuvchini faollashtiruvchi va shu bilan mitoxondrial kalsiy sezuvchanlikni boshqarishi mumkin bo`lgan ko`pchilik fiziologik va farmakologik agentlar aniqlangan. Tashuvchi tizim spermin va taurinning fiziologik konsentratsiyalari bilan faollantiriladi va 0,5 nM ruteniy qizili bilan bloklanadi. Hujayralardagi o`tkazuvchanlikning kuchayishi bilan bog`liq bo`lgan yarimmaksimal faollanish (K0,5) mitoxondrial kalsiy tashuvchi tizimning tezligi 3-10 mM konsentratsiyada o`zgarib turishiga asoslanadi. In vitro sharoitida ham kalsiy tashuvchi tizim faol bo`lmaydi, uning faollanishi uchun eritmada kalsiy miqdorini oshirish talab qilinadi.

Fiziologik jihatdan muhim ahamiyatga ega bo`lgan sezuvchanlik mexanizmi bu – RaM dir. Bu mexanizm kalsiy konsentratsiyasining ozgina o`zgarishini ham sezadi. Uning ishlash mexanizmi to`liq o`rganilgan emas.

2.2 Mitoxondriyalardan Ca²⁺ ning chiqish yo’llari

Lenindjer laboratoriyasida aniqlanishicha, mitoxondriyalarga kalsiyning akkumulyatsiya qilinishi dinamik jarayon bo`lib, kalsiyni shimib olish va uning chiqarishdan iboratdir. Undan olinroq Karafoli va Borli ishlarida ham kalsiyning shimilishi va uning chiqarilishi alohida yo`nalishida amalga oshirilishi ta`kidlab o`tilgan edi.

Yevtodiyenko ishlarida esa, mitoxondriyadan kalsiyning chiqishi asosan 3 xil mexanizm asosida borar ekan:

а) potensialga bog`liq bo`lmagan elektroneytral 2H⁺/Ca²⁺ almashinuv;

б) Ca²⁺va К⁺ ning mitoxondriyadan ATF xemosinteziga bog`liq holda elektrogen chiqishi;

в) membrana potensialining tushib ketishi sababli Ca²⁺ ning chiqishi.

Shuni ta`kidlab o`tish lozimki, Ca²⁺ ning erkin ravishda mitoxondriyadan chiqarib yuborilish mexanizmi hozirgacha tortishuvlarga sabab bo`lmoqda.

Mitoxondriyalardan kalsiyning chiqarib yuborilishining molekulyar mexanizmlari va ularning funksional asoslarini to`liq yoritib berish uchun ko`pgina tadqiqotlar olib borishni taqozo etadi.

Ma`lumki, oksidlanishli fosforlanishni buzuvchilar, ionoforlar va nafas zaharlari membrana potensialini tushiradi va kalsiyning mitoxondriyadan chiqib ketishini tezlashtiradi. Ba`zi hollarda kalsiyning chiqib ketishi, buzuvchilar qo`shilmaganda ham mitoxondriya ichidagi shuntirlovchi sistemalar ishi susayishi hisobiga ham tezlashishi mumkin. Масалан, митохондрияга давомли Ca²⁺ ионлари қўшилганда, дастлаб кальцийнинг ютилиши кучайиб бориб, маълум вақтдан сўнг, барча шимилган Ca²⁺ ионлари чиқариб юборилади. Бу ҳолат мембрана потенциалининг тушиб кетиши сабабли амалга оширилади.

Mitoxondriyaga Ca²⁺ ionlarining akkumulyatsiyasida Ф_н ishtirokida nafas olishning spontan faollashivi kuzatiladi va shimilgan Ca²⁺ ning chiqarib yuborilishi amalga oshadi. Ionol mitoxondriyadan kalsiyning chiqishini to`xtatadi va nafas tezligini tiklaydi.

Jigar, o`pka va silliq muskullar mitoxondriyalarida kalsiyning natriyga bog`liq bo`lmagan chiqishi kuzatiladi. Mitoxondriyalarda Н⁺/Са²⁺-almashinuv faolligi mitoxondriya ichidagi va tashqarisidagi kalsiy va vodorod ionlari konsentratsiyalari yordamida boshqariladi. Aniqlanishicha, Н⁺/Са²⁺ еlektroneytral almashinuv faolligi akkumulyatsiyalangan kalsiyning miqdoriga bog`liq.

Bir qator birikmalar: fosfoyenolpiruvat, atraktilat, karboksiatraktilat, tiroksin, atsetouksus kislota kalsiy ishtirokida mitoxondriya strukturalariga zararlovchi ta`sir kuo`rsatadi. Ushbu moddalarning mitoxondriyalar kalsiy transporti jarayonlariga ta`sirini ATF, ADF va bongkrek kislotasi, oligomitsin yordamida alohida yoki birgalikda to`xtatish mumkin. Bongkrek kislotasining protektor ta`sirini quyidagicha tushuntirish mumkin, ya`ni ular nukleotid kompleksi va uning o`tkazuvchisini hosil qilib, mitoxondriya energiya ishlab chiqarish imkoniyatini oshiradi.

Shunday qilib, adabiyot manbalarining ma`lumotlariga tayangan holda ta`kidlab o`tish mumkinki, mitoxondriya matriksiga kalsiyning akkumulyatsiyasi va uning chiqarib yuborilishi mitoxondriya energizatsiya darajasini belgilab beradi. Ya`ni, ATF sintezining normal holatda kechishi kalsiy transport tizimi orqali moddalar transportiga bevosita bog`liq bo`ladi.

2.3 Mitoxondriyadagi Ca²⁺transport sistemalariga o’simlik preparatlarining ta’siri.

O`simliklardan ajratib olingan ko`pgina biologik faol birikmalarning ta`sir mexanizmi asosida ularning membranalar bilan o`zaro ta`sirlashuvi hamda ferment sistemalariga ta`siri yotadi (Овчинников, 1987). Bugungi kunda membranologiya, bioenergetika va biofizika sohalarida olib borilayotgan tadqiqotlar asosida ko`pgina biologik faol birikmalarning ta`sir mexanizmlari aniqlangan. Xususan, ferutinin terpenoidining kalsiy uchun ionofor xususiyatga ega ekanligi adabiyotlarda e`lon qilingan (Zamarayeva, 1997).

Mengliyev ham xuddi shunday yo`nalishda salsolidinning ionoforlik xususiyatlari o`rgangan.

Hozirda O`zR FA O`simlik moddalari kimyosi institutining bir qator olimlari tomonidan turli xil o`simliklardan bir qator, di- va triterpenoidlar, alkaloidlar, glikozidlar kabi biologik struturalarga faol ta`sir ko`rsatuvchi moddalar sintezlanmoqda.

2.1-jadvaldan ko`rinib turibdiki, salsolin, palmitinil salsolin, salsolidin, geptanoil salsolidinlar oldin akkumurlangan Са²⁺ ning chiqish tezligini oshiradi. Ma`lumki, mitoxondriyadan Са²⁺ ning chiqish tezligining ortishi, mitoxondriya membranasi potensialining tushib ketishi yoki elektroneytral 2Н⁺/Са²⁺-almashinuvining faollanishi natijasida sodir bo`ladi. Mitoxondriya membransi potensialining tushib ketishi mitoxondriya ichki membranasining Н⁺ va boshqa ionlar uchun passiv transportining ortishi natijasida yuz beradi. Shu munosabat bilan yuqoridagi preparatlarning mitoxondriya ichki membranasining passiv transportiga ta`sir mexanizmlari o`rganilgan.

Salsolin kichik konsentratsiyalarda (50-100 mkM) ichki membrana o`tkazuvchanligiga ta`sir ko`rsatmadi, ammo yuqori konsentratsiyada (200 mkM) Н⁺, К⁺ va Ca²⁺ uchun o`tkazuvchanlikni bir muncha oshirаdi. Palmitinil salsololin ҳам қуйи концентрацияларда ichki membrana o`tkazuvchanligiga ta`sir ko`rsatmadi, uning konsentratsiyasi 200 mkM ga oshirilganda, К⁺ va Ca²⁺ ning transportini taxminan 2 martaga oshirishi aniqlangan. Salsolidin mitoxondriya membranasining kalsiy uchun o`tkazuvchanligini taxminan 4 marta, geptanoil salsolidin esa 3 martaga oshirgan. Buning natijasida mitoxondriya membranasining boshqa ionlar uchun o`tkazuvchanligi o`zgarmagan. Bu ma`lumotlar shundan dalolat berib turibdiki, Salsolidin va geptanoil salsolidinlar kalsiy uchun ionoforlik xususiyatiga ega. Ushbu moddalar ichida eng faol ta`sirga ega bo`lgani bu –salsolidindir. Membranaga faol ta`sir qilishiga ko`ra, ushbu moddalarning qatori tuzilganda, ular quyidagi tartibda joylashadi: salsolidin, geptanoil salsolidin, palmitinil salsololin, salsolin.

Enant kislotasi ham membranaga faol ta`sir ko`rsatadi, jumladan, mitoxondriyadan kalsiyning chiqib ketishini chaqiradi va deenergilangan mitoxondriyalar Н⁺, К⁺ va Ca²⁺ uchun o`tkazuvchanligini o`tkazuvchanligini oshiradi (2.1-jadval).

Download 417,93 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4 5