I bob. Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni

Komandani talaffus qilishda asosiy qoidalar.
1. Bajaruvchi va taxminiy komandalar (o‘ngga qarab qadam bos), bajaruvchi komanda esa (rostlan, tik tur). Taxminiy qismda komandalar aniq. Baland va uzunroq beriladi, shug‘ullanuvchilar fikrini bir joyiga jamlashi uchun va shu komandani bajarish. Buyruqning bajaruvchi qismi baland, oz muddat davomida, yakka holda zavq bilan beriladi.
2. Har bir taxminiy buyruqda shug‘ullanuvchilar tik turgan holatda bo‘yruqni tinglaydi.
3. Saflanish uchun bo‘yruqni berishdan oldin safning nomini, keyin harakat yo‘nalishini kolonnada bittadan yoki uchtadan burilib harakatga komandasi beriladi: “Kollonnaga uchtadan chapga, o‘ngga qadam bos”.
4. Ajratish uchun yo‘nalish, masofa kengligi va bajarish usuli ko‘rsatiladi.
“O‘rtadan qo‘yilgan qadam bilan ikki qadamga ajral.” Hamma saf mashqlari keyingi guruhlarga ajratiladi.

1. 
   Saflanish.
   
2. 
   Joyda saf mashqlari.
   
3. 
   Joyda saflanish.
   

1. 
   Harakatlanish usullari.
   
2. 
   Harakat yo‘nalishini o‘zgartirish.
   
3. 
   Harakatda saflanish.
   

Saflanishlar.
Darsdan oldin guruh yoki sinfni saflash kerak. Buning uchun alohida buyruqlar bor.
a) Sherenga bo‘yicha saflanish. Sherengaga saflanish uchun avvalo o‘qituvchi oldiga yuzi bilan turishi kerak. “Rostlan”, o‘ng flang turgan nuqtadan buyruq beradi “bir, ikki, yoki uchta va hokazo bir qatorda saflanadi”. Guruh o‘qituvchidan chapda saflanadi.
b) Kolonnaga saflanish. Safdan (kolonnaga) degan komanda beriladi. O‘qituvchi komanda berib, o‘zi “Roslan” komandasiga turadi oradagi masofa joyga nisbatan 1 qadam bo‘lishi kerak. Guruh o‘qituvchining orasidan saflanadi.
v) aylana blib turish uchun : “Aylanaga turing” komandasi beriladi.
Joyda turib safdagi komandalar.

1. 
   Roslan.
   
2. 
   Tekislan.
   
3. 
   Erkin (malkay)
   
4. 
   O‘ng (chap) - erkin
   
5. 
   To‘xta.
   
6. 
   Chap-ga
   
7. 
   O‘ng-ga
   
8. 
   Aylan.
   

Shug‘ullanuvchi aniq vazifani va harakatlantiruvchi harakat mexanizmini tushunib yetadi. Jismoniy mashqlarni tushunishda ularni aqliy ongish katta ahamiyatga ega. Ozolin 1920 yilda langar cho‘p bilan sakrashga birinchi bor o‘rganishida u o‘sha payt rekordichi bo‘lgan D’yakovni kuzatgani haqida yozadi. Langarcho‘p bilan sakrash uchun mo‘ljallangan chuqurlikdan chetda turib, qunt bilant D’yakovni kuzatar, va hayolan uning har bir harakatini qaytarar edi, qo‘lga langarcho‘pni olib, tez yanada tez yugurar edi, langarcho‘pni qutiga tushirib, itarilardi va keyingi ongda yuqoriga parvoz qilardi, uzun taxtachadan utib, o‘z sakrashini yerga tushish bilan yakunlardi.
O‘z navbatini gimnastik o‘tirgichda o‘tirib kutayotgan va o‘z o‘rtoqlari mashqlarini kuzayotaetgan gimnastikachi mashqni juda yaxshi tushunadi, sababi u haqida oldindan aniq tasavvurga ega bo‘lgan. Mushaklarni mashqqa tayyorlab turish katta ahamiyatga ega. Bo‘shashgan mushaklar bilan turib kuch talab qiladigan mashqni bajarishni tasavvur qilib bo‘lmaydi, va aksincha o‘ziga bo‘shashtirishni tasavvur qilgan holda butun o‘z tanasini xayolan yo‘naltirib, mushaklarni bo‘shashtirishga erishish mukinmi.
Shuningdek hayolan o‘zini tayyorlash juda muhim o‘rganuvchi butun o‘z diqqatini bajarish kerak bo‘lgan mashqqa qaratishi kerak. Shunday o‘zini tayyorlashning katta ahamiyati haqida sport ustalari gapirib o‘tadi. Ular mashq qilish paytida chalishni tavsiya qilmaydi. Masalan diskni otishni mashq qilishda qanday qilish, yaxshi-diskni otib orqasidan borish yoki uni olib kelishligini kutish yaxmimi degan savoliga biz o‘ziga xos javob oldik: diskni otgandan so‘ng orqasidan ketgan yaxish: bora turib, harakatlarda nimani to‘g‘rilash kerakligini o‘ylab chiqalgan diskni qo‘lda ushlab uni his etman. Agar diskni berib turishsa diqkatlim tarqab ketadi.

XU LOSA.
Xulosa kilib aytganda, futbolchilarni umumiy jismoniy tayyorgarlikni oshirish maqsadida qo‘llaniladigan ko‘pgina mashqlar organizmga har tomonlama ta’sir ko‘rsatadi, ayni chog‘da ularning har biri u yoki bu sifatlarni ko‘proq rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi.
1. Jumladan, baland-past joylarda uzoq muddat yugurish ko‘proq chidamlilikni, qisqa masofalarda jadal yugurish esa tezlikni rivojlantirishga, gimnastika mashqlari chaqqonlikni o‘stirishga qaratilgandir. Bu mashqlar mashg‘ulotning tarkibiy qismiga, ulardan ba’zilari esa ertalabki mashg‘ulotga kiritiladi.
2. Maxsus jismoniy tayyorgarlikning maqsadi – futbolchi uchungina xos bo‘lgan jismoniy sifatlar va funksional imkoniyatlarni rivojlantirish hamda takomillashtirishdan iboratdir.
3. Futbolchilarning faoliyati bajarayotgan harakati intensivligining doim o‘zgarib turishi bilan ifodalanadi. Mushaklar ishining yuksak intensivligi faollikning pasayishi va nisbatan tinch holatga o‘tish bilan almashib turadi.
4. Jadal yugurish, ilgari tashlanish, sakrashlar yengil yugurish, yurish, to‘xtash bilan almashinadi, harakat yo‘nalishi, maromi va sur’ati o‘zgarib turadi. Bunday faoliyat muayyan jismoniy yuklamani amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lib, vegetativ jarayonlar, birinchi navbatda, modda almashinuvi, nafas olish va qon aylanishidagi jiddiy funksional o‘zgarishlar bilan davom etadi.
5. Futbolchilarning o‘yin faoliyati faqat sakrash, yugurish va yurishdan iborat emasligini ham hisobga olish kerak. Futbolchilar harakati anchagina murakkab. Yakkama-yakka qattiq kurash sharoitida, eng katta tezlikda va uzoq vaqt davomida g‘ayri tabiiy (sirpanish, sakrash, bir oyoqqa tayangan holda) bo‘lish futbolchiga ayni paytda murakkab taktik vazifani xal qilgan xolda to‘pni samarali egallab olishga monelik qilmasligi kerak. Futbolchilar to‘pni qanchalik yaxshi olib yursalar, maydonda qanchalik o‘ylab ish tutib harakat qilsalar, futbol tomosha sifatida shuncha qiziqarli bo‘ladi. Shuning uchun futbolchilarning jismoniy tayyorgarligi ularning o‘yin faoliyati harakatini hisobga olgan holda shunday tashkil qilinishi kerakki, bu ularning texnik va taktik mahoratini takomillashtirish uchun asos bo‘lishi.
6. Ko‘proq muayyan jismoniy sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan maxsus mashqlar yordamida yo‘l-yo‘lakay ayrim texnik usullar ijrosini takomillashtirish mumkin. Buning uchun, odatda, bajarish xarakteri va tuzilishiga ko‘ra u yoki bu texnik usul yoxud uning alohida elementlariga o‘xshash bo‘lgan maxsus mashqlar qo‘llaniladi.
Bularni barchasi futbolchilarni egiluvchanlik va chakkonlik sifatlarini takomilashtirishda gimnastika mashklarini urnijuda kattaligi yukorida bitiruv malakaviy ishning barcha boblarida keng va ravon kilib yoritildi.

FOYDALANILGAN ASOSIY ADABIYOTLAR

1. 
   Sh.Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson mafaatlarini taminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” .Toshkent “O’zbekiston” 2017
   
2. 
   Sh.Mirziyoyev. “Erkin vafaravon,demakiratik O’zbekiston davlatni birgalikda barpo etamiz”. Toshkent “O’zbekiston” 2017-y
   
3. 
   Karimov I.A. O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T. O’zbekiston. 2011.
   
4. 
   “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi Qonun. Halq so’zi. 2000yil.
   
5. 
   “O’zbekistonda futbolni rivojlantirish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 1996.
   
6. 
   “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 1999 yil 27 may.
   
7. 
   “O’zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish fondi tuzish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 2002 yil 4 fevral.
   
8. 
   Abdullayev A, Xonkeldiyev Sh, Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. T., 2005 y.
   
9. 
   Akramov R.A. Yosh futbolchilarni tanlab olish va tayyorlash. 1992 y. 57 bet.
   
10. 
    Akromov R.A. Yuqori malakali futbolchilarni tayyorlash. To. 1994 y. 74 bet.
    
11. 
    Aladashvili G.A. Prijkovaya podgotovlennost futbolistov i metodika yeyo razvitiya. Avtoref. 1999 g.
    
12. 
    Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivniye igri. Izd: Ibn Sino 1991 g. – 156 Biz sharqlimiz, qudrat millat vakillarimiz. O’zbekiston futboli. 1998 yil 28 yanvar.
    
13. 
    Bril M.S. Individualizasiya v sportivnix igrax: Turdnosti, opit, perspektivi. 2001 g. 32-33 str.
    
14. 
    Futbol yo’ini texnikasi – Toshkent, 1999 y. 125 bet.
    
15. 
    Futbol. Uchebnik. Pod ob. red. R.I. Nurimova. T., 2005.
    
16. 
    Godik M.A. Sovershenstvovaniye fizicheskoy podgotovlennosti sportsmenov. M.: SAAM, 1995 g. 136-165 str.
    
17. 
    Iseyev Sh.T. Futbol jamoalarining g’alaba qozonishida futbolchilarning standart vaziyatlaridan samarali foyda-lanish. «Pedagogik ta’lim». J. № 2, 2003.
    
18. 
    Koshbaxtiyev I.A. Upravleniye podgotovkoy futbolistov visokoy kvalifikasii. Tashkent, Groteks, 1998.
    
19. 
    Kurbanov O.A. Futbol bo’yicha XVII jahon Chempionati o’yinlarida berilgan yakuniy zarbalarining samaradorligi tahlili. Pedagogik ta’lim, J., № 5, 2003.
    
20. 
    Nurimov R.I. Sovershenstvovaniye takticheskix deystviy futbolistov visokoy kvalifikasii. Uchebnoye posobiye, Tashkent, 2000.
    
21. 
    Nurimov R.I. Texniko-takticheskaya i fizicheskaya podgotovka kvalifisirovannыx futbolistov. Uchebnoye posobiye. Tashkent, 2001.
    
22. 
    Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2005.
    
23. 
    Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2005.
    
24. 
    Nurimov Z.R. Sovershenstvovaniye gruppovix takticheskix deystviy futbolistov. Uchebnoye posobiye. Tashkent, 2005.
    
25. 
    Sarsaniya S.K., Seluyan V.N. Fizicheskaya podgotovka v sportivnix igrax. M., 1991.
    
26. 
    Sergeyev G.M. Texniko-takticheskiye deystviya zaщitnikov. V sbornike nauchnыx trudov. Tashkent, 2000.
    
27. 
    Sergeyev G.M. Istoriya futbola v Uzbekistane. V sbornike nauchnix trudov. Tashkent, 2001.
    
28. 
    Sergeyev G.M., Nurimov R.E., Sarkisyan R.S. Futbol bo’yicha bolalar va o’smirlar sport maktabi, Olimpiya o’rinbosarlari, bilim yurtlarini mashq qilish va sport kamolotiga erishish guruhlari uchun dastur. Tosh. 1997. 57 bet.
    
29. 
    Zadiran S.N. Vozdeystviye sorevnovatelnix nagruzok na organizm yunix futbolistov 16-17 let v godichnom sikle trenirovki. Avtoref. 22 str.
    
30. 
    Zeldovich T.A. Portnov yu.M. Nauchno-metodicheskiye osnovi podgotovki sportivnogo rezerva v futbole. 1999-108 str.
    
31. 
    Sultonov I. Gimnastika sog‘lomlashtiruvchi, rivojlantiruvchi vosita T.:Aloqachi. 2007
    
32. 
    Juravina M.L. Menshikova N.K. Gimnastika M.,2008.