I-bob. Foydaning iqtisodiy mohiyati va uning turlari


Foydaning shakllanishi va ishlatilishi



Download 193,27 Kb.
bet4/18
Sana16.04.2022
Hajmi193,27 Kb.
#557043
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
Bog'liq
I-bob. Foydaning iqtisodiy mohiyati va uning turlari

Foydaning shakllanishi va ishlatilishi.
xodim mehnatining xodim mehnatining samaradorligini oshirishga bo’lgan moddiy manfaatdorligini o’z-o’zidan kuchaytirsin. Foydaning shakllanishi va ishlatilishi o’ziga xos xususiyatga korxonada sof foydaning tarkib topishi, uning o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash usullari hamda sof foydani taqsimlash borasidagi o’z echimini kutayotgan muammolarni hal qilish bo’yicha ayrim tavsiyalarni keltiramiz. Buning uchun esa quyidagi jadvalni tuzishni tavsiya qilamiz, (2.8-jadval).
O’zkimyosanoatloyiha” OAJning sof foydasini tahlili
(ming so’m )

Tartib raqami. Raqamiraqami


Ko’rsatkichlar


2009 yil

boshi


2009 yil

oxiri


O’zgarishi


summa, ming so’m


sal-mog’i, %


summa, ming

so’m


sal-mog’i,

%


summa,

ming

so’m




Salmo-g’i,

%

1.


Soliq to’langunga qadar foyda



12405


100


14111


100


Q1706


-

2.

Foyda (daromad) solig’i



7063


56,94


9245


65,52


Q2182


Q8,58

3.

Boshqa soliqlar va ajratmalar



425


3,42


389


2,76


-36


-0,66

4.

Jami soliqlar (2qQ3q)



7488


60,36


9634


68,27


Q2146


Q7,91

5.

Hisobot davri sof foydasi (zarari) (1q-4q)


4917

36,64

4477

31,73

-440

-4,91

6-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, “O’zkimyosanoatloyiha” OAJ bo’yicha 2009 yil boshida foydaning 60,36 %i (56,94Q3,42) davlat byudjetiga tushgan, 36,64 %i esa jamiyat ixtiyorida qolgan. Hisobot yili oxirida esa byudjetga to’lovlar 68,27 % ni (65,52% Q2,76% ) , sof foyda esa 31,73 % ni tashkil qilgan.


6-jadval ma’lumotlaridan ko’rinishicha, “O’zkimyosanoatloyiha” OAJda hisobot yili sof foyda hajmi o’tgan yilga nisbatan 440 ming so’mga kamaygan. Bu o’zgarishga quyidagi omillar ta’sir ko’rsatgan:
1.Soliq to’langunga qadar foydani o’zgarishi.
2.Soliq va to’lovlarning o’zgarishi.
Ushbu omillarning ta’sirini zanjirli almashtirish usuli orqali aniqlaymiz, (2.9-jadval).
Sof foyda hajmining o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni zanjirli almashtirish usuli orqali aniqlash hisob-kitobi


Hisobni tartib

Soni


Almashtirishni tartib soni


Hisob formulasi tarkibiga kiruvchi omillar


Umumlashgan ko’rsatkich – Sof foyda

(1us-2us)


Oldingi hisobga nisbatan farq

(Q.-)


O’zgarish sabablari


soliq to’langunga qadar foyda


jami soliqlar

A

V

1

2

3 (1-2)

4

5

1

-

12405

7488

4917

-



2

1

14111

7488

6623

Q1706

Soliq to’langunga qadar foyda oshgan


3

2

14111

9634

4477

-2146

Jami soliqlar

hajmi oshgan

Foyda ko’rsatkichlarini omilli tahlil usuli amaliyotda joriy qilinsa, korxonalarning raqobatbardoshligini ta’minlash, bankrotlik holatini oldini olish, moliyaviy va iqtisodiy salohiyatni oshirish, hamda ularning xo’jalik faoliyatiga iqtisodiy baho berish imkoni bo’ladi.


2. 10-jadval 2B-shakl
Sof foydaning taqsimlanishi to’g’risida hisobot




Ko’rsatkichlarning nomi


Qator kodi


O’tgan yili


Hisobot yili

Sof foyda


010






Ishlatilishi:







Qimmatli qog’ozlar bo’yicha darormad to’lash


020





Zahira sarmoyani to’ldirishga


030





Ishlab chiqarishni rivojlantirish va takomillashtirishga



040






Ijtimoiy sohani rivojlantirishga

050





Xayriya maqsadlariga

060





Moliyaviy qo’yilmalarni o’sishiga

070





Korxonaning o’z aktsiyalarini sotib olishga

080





To’lanadigan ijara haqi

090





Sug’urta badallari

100





Kadrlarni tayyorlash xarajatlari

110





Ko’rilgan zararlarni qoplashga

120





Boshqa xarajatlar va ajratmalar

130





Jami xarajatlar va ajratmalar yig’indisi (020 Q, 130-satrlar)

140






Taqsimlanmagan foyda
(010 – satr – 140 satr),

150








1.2 RENTABELLIKNI IFODALOVChI KO’RSATKIChLARNI
TAHLIL QILISh

Rentabellikni ifodalovchi ko’rsatkichlar tahlilining maqsadi va vazifalari
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi iqtisodiyotimizning jahon xo’jalik va iqtisodiy-moliyaviy tizimiga integratsiyalashuv jarayoni tobora chuqurlashib borayotganini inobatga oladigan bo’lsak, uning oqibatlari mamlakatimiz iqtisodiyotiga ham salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Bular asosan dunyo bozoridagi talab, narxlarning keskin tushishida va mamlakatimiz eksport qiladigan mahsulotlarning muhim turlariga nisbatan hamda eksportga yo’naltirilgan etakchi tarmoqlar faoliyatida namoyon bo’lmoqda. Iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarini jadal yangilash muhim ustuvor vazifa sifatida izchil davom ettiriladi.
Iqtisodiy inqiroz sharoitida foydaning mutlaq miqdori korxonalarning xo’jalik yuritish borasidagi samaradorlik darajasini har tomonlama belgilamaydi. Shu boisdan nisbiy ko’rsatkichlarni aniqlash talab qilinadi. Bu ko’rsatkich – rentabellik ko’rsatkichlaridir. Zero, Prezidentimiz ta’kidlab o’tganlaridek, “Inqirozga qarshi choralar dasturi doirasida amalga oshirilgan yana bir yo’nalish – mamlakatimizdagi mahsulot eksport qiladigan korxonalarni qo’llab – quvvatlash va rag’batlantirish, eksport salohiyatini mustahkamlash bo’yicha qabul qilingan amaliy choralar muhim ahamiyatga ega bo’ldi”.19
Korxonalar faoliyatining yakuni rentabellik - iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichida ifodalanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida rentabellik foyda olish darajasi, sarflangan xarajat yoki kapital hisobiga to’g’ri keladigan foyda hajmini belgilaydi
Rentabellik ko’rsatkichlari jami ijtimoiy ishlab chiqarish va har bir savdo tashkilotlari va korxonalarining iqtisodiy salohiyatini ifodalovchi ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Bu ko’rsatkichda kengaytirilgan ishlab chiqarish, umumdavlat ehtiyojlarini ta’minlash, xalqning ijtimoiy rivojlanishini yuksaltirish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish, sotish va xizmat ko’rsatish uchun sarflanadigan jonli va buyum shaklidagi mehnat tejamining pul shaklida ifodalanishi hamda qo’shimcha mahsulotning massasi o’z aksini topadi.
Rentabellik xo’jalik sub’ektlari faoliyatining samaradorligini ifodalovchi asosiy ko’rsatkich bo’lib, xo’jalik faoliyati natijalarini to’la va har tomonlama tavsiflab beradi. Rentabelli korxonalar hamma xarajatlarini o’z daromadlari bilan qoplaydilar va iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qo’shimcha foyda yaratadilar. Korxonalar o’zlari hosil qilgan foyda hisobiga ishlab chiqarishni kengaytirish, ijtimoiy-madaniy tadbirlar, xodimlarni moddiy rag’batlantirish uchun mablag’ sarflaydilar. Bu o’rinda e’tiborda tutish kerakki, korxonalar xo’jalik faoliyatini iqtisodiy tomondan mustahkam qilishga faqat rentabellikni o’stirish bilangina o’stirib bo’lmaydi. Buning uchun korxonalarni ixtisoslashtirish, ularning faoliyati aholi va xalq xo’jaligi talablarini qondirishini ko’zda tutgan holda olib borilishi, hamma xodimlarning asosiy diqqatini korxona ichki imuoniyatlaridan foydalanib, rentabellikni oshirishga qaratish talab qilinadi.
Rentabellik ko’rsatkichlari korxonalarning xo’jalik faoliyatida bir qancha funktsiyalarni bajaradi:



  • korxonaga qo’yilgan mablag’larning qoplash darajasini ko’rsatadi. Masalan, korxonaning rentabellik darajasi 2 foiz bo’lsa, u holda korxonaga qo’yilgan kapital 50 yildan so’ng qoplanadi, 4 foiz bo’lsa 25 yildan keyin va hokazo. Ushbu ko’rsatkich xalq xo’jaligining alohida olingan tarmoqlari bo’yicha ham ishlab chiqilishi kerak. Shu asosda, rentabellik bo’yicha belgilangan me’yoriy ko’rsatkich muayyan korxonalarning rentabellik ko’rsatkichlari bilan taqqoslanishi kerak. Xalq xo’jaligi bo’yicha rentabellik darajasi 20 foizdan kam bo’lmasa, maqsadga muvofiq, deb o’ylaymiz. Shunda korxonaga qo’yilgan kapital 5 yilda qoplanadi hamda quyidagi tadbirlarni amalga oshirish uchun real imkoniyat yaratiladi:

  • ishlab chiqarishni kengaytirish, zamonaviylashtirish va uni qayta tiklash ta’minlanadi;

  • olingan kredit va qarzlarni qaytarish, ya’ni korxonalarning to’lov qobiliyati ta’minlanadi;

  • ishlab chiqarishning ijtimoiy sohasi rivoj topadi hamda bozor iqtisodiyoti sharoitida xodimlarni ijtimoiy himoya qilish ta’minlanadi.

Rentabellik ko’rsatkichlarini tahlil qilishning asosiy vazifasi - bu bozor iqtisodiyoti sharoitida rentabellik ko’rsatkichlarning yangi tizimini yaratish, ularni aniqlash va tahlil qilish yo’llarini ko’rsatish hamda ularga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish evaziga ichki imkoniyatlarni axtarib topish orqali tahlil qilinayotgan korxona faoliyatining
samaradorligini oshirish yo’llarini o’rgatishdan iboratdir.
Rentabellikni ifodalovchi ko’rsatkichlarni tahlil qilish uchun axborot manbalari sifatida moliyaviy hisobot ma’lumotlaridan foydalaniladi.

Download 193,27 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish