I bob. Asosiy kimyoviy tushuncha va qonunlar

Mavzu: Kimyoning asosiy qonunlari.

Asosiy stexiometrik qonunlar quyidagilar:

1. 
   Modda massasining saqlanish qonuni (1748 y Lomonosov).
   
2. 
   Tarkibning doimiylik qonuni (1809 y J.Lui Prust).
   
3. 
   Karrali nisbatlar qonuni (1804 y J.Dalton).
   
4. 
   Hajmiy nisbatlar qonuni (1808 y Gey-Lyussak).
   
5. 
   Ekvivalentlar qonuni (1814 y Vollaston).
   

Modda massasining saqlanish qonuni.

Ta’rif:Kimyoviy reaksiyaga kirishadigan moddalar massasi reaksiya natijasida hosil bo’ladigan moddalar massasiga teng. Ya’ni dastlabki moddalar massasi reaksiya mahsulotlari massasiga teng.

2H₂+O₂=2H₂O

4 + 32 36

Bu qonunni 1748 yil Lomonosov, 1785 yil Lavuaze ochgan.

Tarkibning doimiylik qonuni.

Ta’rif: Har qanday kimyoviy toza modda olinishi usulidan va joyidan qat’iy nazar bir xil o’zgarmas sifat va miqdor tarkibga ega bo’ladi.

Bu qonunga 1803 yil Bertolle qarshi chiqadi. O’z navbatida Prust Bertollening xulosalariga qarshi chiqadi. Bertollening farazlarini N.S.Kurnakov rivojlantiradi va moddalarni o’zgarmas va o’zgaruvchan tarkibli birikmalarga bo’lishni taklif qiladi.

Tarkibning doimiylik qonuniga faqat gazsimon va suyuq molekulyar tuzilishli moddalar bo’ysunadi va Daltonidlar deyiladi. Daltonidlar qattiq moddalarning 5% tashkil qiladi. Masalan, CO₂, N₂O₅, H₂SO₄, SO₃.

Atom tuzilishli qattiq kristall moddalar bu qonunga bo’ysunmaydi va ular Bertolidlar deyiladi. Ular barcha qattiq moddalarning 95% ni tashkil qiladi. Bertolidlarga o’tish metallarining oksidlari, sulfidlari, fosfidlari va nitridlari kiradi. Masalan, TiO da Ti_1,2O dan TiO_1,2, Fe O da Fe_0,89O dan Fe_0,98O gacha bo’lishi mumkin.

Karrali nisbatlar qonuni.

Ta’rif:Agar ikki element o’zaro birikib bir necha kimyoviy birikma hosil qilsa, elementlardan birining shu birikmalardagi ikkinchi elementning bir xil massa miqdoriga to’g’ri keladigan massa miqdorlari o’zaro kichik butun sonlar nisbatida bo’ladi.

Masalan, SO₂ va SO₃ ni olaylik.

SO2	SO3
32:32	32:48
32	48
2	3

yoki, azot oksidlarida

N2O	NO	N2O3	NO2	N2O5
28:16	14:16	28:48	14:32	28:80
14:8	14:16	14:24	14:32	14:40
8	16	24	32	40
1	2	3	4	5

Hajmiynisbatlarqonuni.

Ta’rif:Kimyoviyreaksiyagakirishuvchigazlarninghajmlario’zarovareaksiyadahosilbo’ladigangazlarninghajmlaribilanoddiybutunsonlarnisbatikabibo’ladi.

H₂+Cl₂=2HCl N₂+3H₂=2NH₃

1 + 1 : 2 1 + 3 : 2

2 : 2 4 : 2

1 : 1 2 : 1