I-бўлим. Бухгалтерия ҳисоби асослари 1-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва турлари

 
6.1. Меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари,
иш ҳақи ва бошқа тўловларни ҳисоблаш тартиби 
Бозор иқтисодиёти шароитида корхоналар меҳнатга ҳақ, бошқа қўшимча ҳақ тўлаш 
тизимини мустақил равишда қонунчилик асосида белгилаб олинади. 
Иш ҳақи ходимларнинг асосий даромадлари бўлиб, ишлаб чиқаришга қўшган ўз меҳнат 
улушлари деб эътироф этилади. 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг икки шакли мавжуд: ишбай ва вақтбай. 
Ишбай меҳнатга ҳақ тўлашда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар сони ва маҳсулот бирлиги 
(донаси) нархи билан аниқланади. 
Мисол
. 3 разрядли токар ой давомида 80 детал ишлаб чиқаради. Ҳар бир детал баҳоси – 1 250 
сўм. Унинг меҳнат ҳақи 100 минг сўм (1 250 х 80). 
Бундан ташқари ишбай ҳақ тўлашнинг бошқа турларидан ҳам фойдаланилади: ишбай–
мукофотли ва аккорд шакллари. 
Мисол
. 3 разрядли токар сменадаги меъёр 70 дона бўлган ҳолатда 80 детал тайёрлади. 
Ҳар бир детал баҳоси - 1 250 сўм. 
Меъёридан ортиқча тайёрланган маҳсулотнинг бир фоизи учун ишбай меҳнат ҳақи 
суммасининг 3 фоизи миқдорида мукофот белгиланган. Ишлаб чиқариш меъёрини бажариш 
фоизи: 
114% = (80 : 70 х 100) мукофот миқдори - 42% (14 х 3) ишбай меҳнат ҳақи суммаси – 100 
000 сўм (1 250 х 80). 
Мукофот суммаси 100 000 х 42 : 100 = 42 000 сўм. 
Умумий иш ҳақи суммаси - 100 000 + 42 000 = 142 000 сўм 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг вақтбай шаклида ходимнинг ишлаган вақти ҳамда 1 иш соати 
учун тариф ставкалари назарда тутилади. 
Мисол
. 2 разрядли слесар 2019 й. июн ойида 170 соат ишлади. 1 соат учун тариф ставкаси 
2 200 сўм. Унинг меҳнат ҳақи 374 000 сўмни ташкил қилди (2 200 х 170). 
Тунги вақтдаги
(соат 22.00 дан соат 6.00 гача) ишнинг ҳар бир соати учун камида бир 
ярим баравар миқдорда ҳақ тўланади. 
Тунги вақтдаги иш учун оширилган миқдорда тўланган ҳақ тариф ставкаларига (мансаб 
маошларига) қўшилмайди. 

---

81 
Тўланадиган ҳақнинг аниқ миқдори жамоа шартномасида, агар у тузилмаган бўлса, - иш 
берувчи томонидан касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи 
билан келишиб белгиланади. (Меҳнат кодексининг 158-моддаси).