I-бўлим. Бухгалтерия ҳисоби асослари 1-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва турлари

қилинган 
сана 
Адлия вазирлигида рўйхатга 
олинган сана ва рақам 
1 
Бухгалтерия ҳисобининг 5-сонли 
“Асосий 
воситалар” 
Миллий 
стандарти (БҲСМ)
20.01.2004 й. 1299-сон 
2 
1 январь ҳолати бўйича асосий 
фондларни ҳар 
йиллик 
қайта 
баҳолашни 
ўтказиш 
тартиби 
тўғрисида 
низомни 
тасдиқлаш 
ҳақида 
04.12.2002 й. 1192-сон 
3 
Асосий 
воситаларни 
балансдан 
чиқариш 
тартиби 
тўғрисидаги 
низомни (янги таҳрирда) тасдиқлаш 
ҳақида 
29.08.2004 й. 1401-сон 
4 
Бухгалтерия 
ҳисобида 
ижара 
операцияларини 
акс 
эттириш 
тартиби 
тўғрисидаги 
низомни 
тасдиқлаш ҳақида 
01.06.2009 й. 1961-сон 
5 
Бухгалтерия ҳисобининг 6-сонли 
“Ижара ҳисоби” Миллий стандарти 
(БҲСМ)
24.04.2009 й. 1946-сон 
 
8.1. Асосий воситалар тўғрисида тушунча ва уларни қайта баҳолаш 
Асосий воситалар - корхона томонидан узоқ муддат давомида хўжалик фаолиятини 
юритишда маҳсулот ишлаб чиқариш, ишларни бажариш ёки хизматлар кўрсатиш жараёнида 
ёхуд маъмурий ва ижтимоий-маданий вазифаларни амалга ошириш мақсадида фойдаланиш 
учун тутиб туриладиган моддий активлардир. 
Асосий воситалар таркибига қуйидаги мезонларга жавоб берадиган моддий активлар 
киритилади: 
а) бир йилдан ортиқ хизмат қилиш муддати; 
б) бир бирлик (тўплам) учун қиймати Ўзбекистон Республикаси (харид пайтида) 
белгиланган энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг эллик бараваридан ортиқ бўлган буюмлар. 
Корхона раҳбари ҳисобот йилида буюмларни асосий воситалар таркибида ҳисобга олиш 
учун улар қийматининг энг кам чегарасини белгилашга ҳақли. 
Хизмат муддати ва қийматидан қатъи назар, қуйидагилар асосий воситалар таркибига 
киритилмайди: 

---

113 
а) махсус асбоблар ва мосламалар (муайян буюмларни туркумлаб ва ёппасига ишлаб 
чиқариш учун ёки якка тартибдаги буюртмаларни тайёрлаш учун мўлжалланган, мақсадли 
йўналтирилган асбоблар ва мосламалар); 
б) махсус ва санитария кийим-кечаклари, махсус пойабзаллар; 
в) кўрпа-тўшак анжомлари; 
г) ёзув-чизув анжомлари (калькуляторлар, стол устига қўйиладиган асбоблар ва 
бошқалар); 
д) ошхона анжомлари, шунингдек ошхона учун дастурхон-сочиқлар; 
е) тикланиши бўйича харажатлар қурилиш-монтаж ишлари таннархига киритиладиган 
вақтинчалик (нотитул иншоотлар) мосламалар ва қурилмалар; 
ж) камида бир йиллик фойдаланиш муддатига эга бўлган алмаштириладиган ускуналар; 
з) ов қуроллари (траллар, тўрлар, қармоқлар, матраплар, мережалар ва бошқалар). 
Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботларда асосий воситалар бошланғич, қолдиқ (баланс), 
тиклаш, жорий ва тугатиш қийматларида акс эттирилади. 
Кредитдан фойдаланганлик учун фоизларни тўлашга доир харажатлар қарзга олинган 
сармоя ҳисобидан буткул ёки қисман сотиб олинган асосий воситаларнинг бошланғич қийматига 
киритилмайди. 
Корхонанинг ўзида тайёрланган асосий воситаларнинг бошланғич қиймати деб асосий 
воситаларнинг мазкур объектларини тиклаш (қуриш, қуриб битказиш) бўйича ҳақиқий 
харажатлар суммаси тан олинади. 
Қурилиш даврида қурилиш учун олинган узоқ муддатли кредит бўйича ҳисобланган 
фоизлар барпо этилган асосий воситаларнинг бошланғич қийматига киритилади. 
Асосий воситаларнинг бошланғич қиймати фақат қайта қурилганда, таъмирланганда ва 
қисман тугатилганда ҳамда қайта баҳоланганда ўзгариши мумкин. 
Асосий воситалардан фойдаланиш даврида улар эскиради ва унинг қолдиқ (баланс) 
қиймати камаяди. 
Асосий воситаларнинг жисмоний ва техник – иқтисодий сифати йўқолишининг пулдаги 
ифодаси эскириш (амортизация) дейилади.