I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

Tabiiy yog’ va moylarni parchalash asosida olinadigan
glitserinning chiqishi 
Yog' va moylar 
Glitserinning 
chiqishi, % 
Yog' va moylar 
Glitserinning 
chiqishi, % 
Indov moyi 
9,7 
Pal'ma moyi 
11,0 
Kastor moyi 
9,8 
Kokos moyi 
13,0 
Makkajo`xori 
moyi 
10,4 
Pal'moyadro moyi 
13,3 
Soya moyi 
10,4 
Mol yog’i 
10,7 
Kungaboqar 
moyi 
10,4 
Cho`chqa yog’i 
10,6 
Zig’ir moyi 
10,5 
Ilik yog’i 
10,5 
Paxta moyi 
10,6 
Kit yog’i 
10,0 
Yog’larning gidrolizi jarayoni amalda bosqichli amalga oshadi, bunda 
oraliq mahsulotlar sifatida diglitseridlar va monoglitseridlar ham hosil bo`ladi. 
Hozirgi paytda ishlab chiqarishda yog’larni gidrolizlashning asosini ikki
usuli qabul qilingan: 
- avtoklavlarda 220-225 
0
С harorat va 2,0-2,5 МPа (20-25 atm) bosim ostida 
yog’larni reaktivsiz parchalash usuli; 

---

184 
- katalizatorlar ishtirokidagi kontakt usuli (Petrov kontakti va sul'fat 
kislotasi ishtirokida 100
0
C harorat va normal atmosfera bosimi ostida).
Yog’larni gidrolizlash natijasida olinadigan glitserinli suvlar tozalanib, 
xomaki (texnik) glitserin olish maqsadida vakuum-apparatlarida bug’latib 
kontsentrlantiriladi. Xomaki glitserin vakuum ostida o`tkir bug’ yuborilib 
distilyatsiyalash usulida tozalanadi. 
3.1.1.
 
Glitserinning fizik xossalari.
 
Glitserinning kristallizatsiyalanishi uchun optimal harorat -7
0
C hisoblanadi. 
Glitserin kristallari 17 – 20
0
C da suyuladi. Kimyoviy toza glitserin tiniq, rangsiz, 
quyuq suyuqlik. Ta`mi shirinroq. Glitserin juda ham gigroskopik va havodan 40% 
ga yaqin namlikni yutishi mumkin. Suv bilan cheksiz nisbatlarda qo`shiladi va 
bunda aralashmaning qizishi va hajmining kamayishi kuzatiladi. 
15
0
C da 100%-li glitserinning zichligi 1265,57 kg/m
3
. 15-30
0
C intervalda 
haroratning har 1
0
C ga o`zgarishi glitserin zichligining 

6,7 kg/m
3
ga 
o`zgarishiga olib keladi. 
Glitserin metil va etil efirlari bilan aralashadi, atsetonda, xloroform – metanol 
(1:1), spirt – dietil efir (2:1) aralashmalarida eriydi. 
Ko`pgina noorganik moddalar – KON, Na Cl, Na
2
SO
4
, Ca(OH)
2
, og`ir 
metallar tuzi va h. k. lar glitserinda eriydi. 
Glitserinda normal atmosfera bosimi sharoitida turli gazlar turli miqdorda 
erishi mumkin. Bu glitserinning kontsentratsiyasi va haroratiga bog`liq. Gazlarning 
maksimal eruvchanligi glitserinning 80%-li suvli eritmasida kuzatiladi. 
Glitserinda qator organik moddalar, yuqori haroratda esa shu jumladan yog` 
kislotalari va glitseridlar ham eriydi. Bunday eritmalar sovutilganda ulardagi 
glitseridlar deyarli to`la ajralib chiqadi, yog` kislotalari esa molekulyar massasiga 
bog`liq ravishda juda kam miqdorda erigan holda ham qolishi mumkin. 
Glitserinning suvli eritmalari sovutilganda 0
0
C dan past haroratda muzlaydi. 
Bunday eritmalarning muzlash harorati ularning kontsentratsiyasiga bog`liq. 
Glitserining 66,7%- li eritmasi eng past muzlash haroratiga (-46,5 
0
C) ega. 

---

185 
Toza glitserin odatda 150-160 
0
C da qizdirilganda asta–sekinlik bilan 
bug`lana boshlaydi. Agar glitserin yoqilsa, u dudlamaydigan alanga bo`lib yonadi. 
Glitserinning alangalanish harorati 187 
0
C, o`z-o`zidan alangalanish harorati esa
393
0
C. Toza glitserin bug`larining solishtirma bosimi 28,75 
0
C dan past 
haroratda nol’ga teng. Shu sababli xona harorati sharoitida glitserin bug`lanib 
uchib keta olmaydi. 
Toza glitserin normal atmosfera bosimi sharoitida 290 
0
C harorat ostida 
qaynab, parchalanmasdan haydalishi mumkin. Ammo glitserinda mineral moddalar 
aralashmasi bo`lsa, bu haydash davomida glitserinning ma`lum darajada 
parchalanishiga sabab bo`la oladi. 
Glitserinning distillangan suvdagi eritmalari nisbatan pastroq haroratlarda 
qaynaydi. Qaynash haroratiga qarab, ma`lum ma`lumotnomalar asosida eritmaning 
kontsentratsiyasini aniqlash mumkin. 
Glitserinning suvli eritmalari bug`latilganda uning ma`lum qismi suv bilan 
birga bug`lanadi. Glitserinning suvli eritmalarini 100 
0
C da bug`latilganda bug` 
tarkibidagi glitserin miqdori quyidagi ko`rsatgichlar orqali xarakterlanadi (% 
hisobida): 
Glitserin va uning suvli eritmalari issiqlik sig`imi quyidagicha: 
Glitserinning suvli eritmalari issiqlik sig`imi quyidagi formulaga asosan 
hisoblanishi mumkin: 
m
M
m
С
М
С
С
Р





2
1
Bunda:
C
3
– aralashmaning doimiy bosim ostidagi issiqlik sig`imi; 
M
– erituvchining massasi; 
m
– glitserin massasi; 
C
1
– erituvchining issiqlik sig`imi; 
C
2
– glitserinning issiqlik sig`imi.

---

186 
Glitserin va uning suvli eritmalari qovushqoqligi haqidagi ma`lumotlar 26-
jadvalda da keltirilgan. 
26-jadval