I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

C
17
-C
20
standart sun`iy yog’ kislotalaridan 
olingan sovunnning yuvish qobiliyati 78% ni, 
C
10
-C
16
fraktsiyasidan olingan 
sovunning yuvish qobiliyati esa faqatgina 72% ni tashkil etadi. 
Sun`iy yog’ kislotalaridan sovundan ham ko`ra samaraliroq sun`iy yuvish 
vositalari ishlab chiqarishda, shuningdek alkilamidlar va kation sirt faol moddalari 
hosil qilishda ham foydalaniladi. 
Sun’iy yog' kislotalarini kimyoviy va neft-kimyo sanoatlarida qo'llash 
darajasi tobora kengayib borayotganligi ham katta ahamiyatga egadir. 
Sun`iy yog’ kislotalari neft, qo`ng’ir ko`mir, parafinlar yoki sun`iy parafinni 
havo kislorodi bilan katalizator ishtirokida oksidlash usuli bilan olinadi. Yuqori 
sifatli sun`iy yog’ kislotalari olish uchun aromatik va naften uglevodorodlari 
aralashmalaridan xoli bo`lgan, ochiq zanjirli uglerod atomlaridan iborat 
uglevodorodlardan tarkib topgan texnik parafinlar kerakdir. Sovun tayyorlash 
uchun yaroqli bo`lgan sun`iy yog’ kislotalari olishning maksimal chiqishini 

---

105 
ta`minlash uchun molekulasida uglerod atomlari soni 20 dan 35 gacha bo`lgan
parafin ishlatilishi kerak. Bu talabga suyuqlanish harorati 52-54
0
C bo`lgan 
tozalangan oq parafin javob beradi. Parafin tarkibida mineral moylar qancha ko`p 
bo`lsa, yog’kislotalari chiqishini kamaytiradigan ularning oksidlanish mahsulotlari 
ko`proq hosil bo`ladi. 
Parafinni oksidlab sun`iy yog’kislotalari olish
usuli
havo kislorodining
parafin molekulasiga birikib, ikki molekula yog’ kislotasi va suv hosil bo`lishi 
reaktsiyasiga asoslanadi: 
СH
3
-R-R’-CH
3
+3O
2
RCOOH+R’COOH+2H
2
O 
Amalda bu reaktsiya anchagina murakkabroq bo`lib, suv ko`proq hosil 
bo`ladi (1 mol' oksidlangan uglevodoroddan 3,5 mol' suv). Bu reaktsiya bir necha 
bosqichda amalga oshadi va bir qator qo`shimcha mahsulotlar hosil bo`lishi bilan 
xarakterlanadi. Oksidlanganda parafin molekulasi zanjirning turli joylaridan 
parchalanadi hamda uglerod atomlari soni 1 dan 30 gacha va undan yuqori bo`lgan 
yog’kislotalari aralashmasi hosil bo`ladi.