I. A. Karimov raqobashing bozor iqtisodiyotidagi ahamiyatini qo'rsatib, «Raqobat bo'lmasa, bozor iqtisodiyotini barpo etib bo'lmaydi. Raqobat bozorning asosiy sharti, aytish mumkinki, uning qonunidir»

Xavri Leybenstayn monopoliyada samaradorlikni oshiruvchi stimul yo’qligini ta’kidlaydi. Richard Pozdner esa monopolist monopol hokimiyatini ushlab qolish uchun qo’shimcha keraksiz sarf-xarajatlar qilishini va bu harajatlar odatda iste’molchining zimmasiga tushishini, hamda natijada bu aholi daromadlarining kamayishiga olib kelishini aytib o’tgan. Monopoliyaning ijobiy tomoni asosan, quyidagi ikki jihat orqali namoyon bo’ladi. Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, monopoliy ma’lum bir tarmoqlarda nisbatan samaraliroq hisoblanadi va xarajatlarning tejalishiga olib keladi, bunda monopol korxona resurslardan juda oqilona foydalanish evaziga amalga oshiriladi.
Monopolist bo’lmagan, kichik, raqobatlashuvchi soha korxonalarga nisbatan monopolistic korxonalarda ishlab chiqarishga ilmiy – texnika taraqqiyoti yutuqlarini joriy etish uchun ko’proq rag’bat va imkoniyat mavjud bo’ladi. Chunki uncha yirik bo’lmagan raqobatlashuvchi korxonalarning odatda, moliyaviy jihatdan imkoniyatlari cheklangan bo’lib, ular ishlab chiqarishga fan – texnika yangiliklarini tatbiq etish orqali kelgusidagi daromadlarni oshirishdan ko’ra, ko’proq joriy daromadga e’tibor qaratadilar. Bundan tashqari, yangi g’oyalar raqiblar tomonidanjuda tz o’zlashtirib olinadi va buning oqibatida, mazkur g’oyalarni amalga oshirish xarajatlarni bir tomon qilgani holda, uning samarasidan barcha foydalanadi. Yirik monopolistic firmalarda moliyaviy imkoniyatlar keng bo’lib innovatsiyadan olingan foyda ularning mualliflariga tegishi aniq kafolatlanadi. Bundan ko’rinadiki, mоnоpоlistik faоliyat iqtisodiy rivоjlanishiga
ancha jiddiy ta’sir ko’rsatishi, taraqqiyot yo’liga g’оv bo’lishi ham
mumkin. Shunga ko’ra, bugungi kunda dеyarli barcha mamlakatlar
iqtisodiyotida mоnоpоliyalarni davlat tоmоnidan tartibga sоlish chоra-
tadbirlari qo’llanilib, bu mоnоpоliyaga qarshi siyosat dеb ataladi.
Davlatning mоnоpоliyaga qarshi siyosati asоsini mоnоpоliyaga qarshi
qоnunchilik tashkil etib, u turli mamlakatlarda turli darajada rivоjlangan
bo’ladi. Bu sohada asosan AQSH dagi ishlab chiqarilgan qonunlar alohida e’tiborga molik .
1- jadval⁹

Ushbu qonunlarning qabul qilinishi AQSH da bir nechta yirik monopol korxonalarning monopol huquqini qisqarti va raqobat muhitini yaratishga imkoniyat hosil qidi. Ammo bu qonunlar hali to’la emas edi. Ushbu sabablarga ko’ra 1950 yilga kelib Kleyton qonuniga Seller-Kofever tuzatish kiritdi.
Bu qоnunda Klеytоn qоnuniga o’zgartirishlar kiritilgan bo’lib, unda nafaqat raqоbatchi kоrpоratsiyaning zaiflashuviga оlib kеluvchi aktsiyalargina emas, ishlab chiqarish fоndlari (asbоb-uskuna, bоshqa mоddiy narsalar)ni sоtib оlish ham taqiqlanadi. Ammo Sherman qonunining qabul qilinishi butun dun yoda monopolyaga qarshi kurashishning asosi bo’ldi. Sherman akti qoidalariga asoslangan antimonopoliya qonunchiligini ikkinchi jahon urushidan so’ng erkin iqtisodiy tizimga kiruvchi ko’pgina davlatlar qabul qildilar. Bunga misol qilib, Germaniya boshliq Evropa Ittifoqi davlatlari va Yaponiyani keltirish mumkin. Hozirda , rivojlanagan davlatlarning deyarli ko`pchiligi(barchasi emas), shu bilan birga, rivojlanayotgan davlatlarning ko`pchilig ham antimonopoliya qonunchilgiga ega. Chunki, erkin iqtisodiyotning funktsiyalarini amalga oshirish uchun antimonopoliya qonuni orqali raqobatni cheklashga qaratilgan harakatlarning tartibga solinishi zarurati AQSH, Evropa Ittifoqi va Yaponiya kabi antimonoliya qonunlariga ega bo`lgan davlatlar iqtisodiy rivojidan boshqa har bir davlat hulosa chiqarib turibdi. Antimopoliya huquqi erkin iqtisodiy tizimni shart sifatida qo`yadi va shu sababli davlat nazorati ostida boshqariladigan kommunistik va sotsialistik tuzumga ega davlatlar bilan aloqasi yo`qdir. Ikkinchi jahon urushidan so`ng uzoq davom etgan sovuq urush natijasida G`arb va Sharq davlatlari erkin iqtisodiy tizim va kommunistik tuzum bloklariga bo`lingan bo`lsa-da, iqtisodiy rivojlanish va aholi yashash darajasidagi erkin iqtisodiyot tizimining ustunligi yaqqol namoyon bo`lishi bilan kommunistik rejimlar ketma-ket quladi va Sharq davlatlarida ham erkin iqtisodiyot tizimi qaror topdi.Eski kommunistik davlatlar(Sharqiy Evropa, Rossiya, Markaziy Osiyo davlatlari) navbat bilan antimonopoliya qununlarini qabul qila boshladilar. Xitoy siyosiy jihantdan kommunistik tuzum bo`lsa-da, iqtisodiyoti erkin bozor iqtisodiyoti tizimiga o`tmoqda. Bozor iqtisodiyotini harakatga keltirish uchun antimonopliya qununchiligi o`ta zarur bo`lib, 2008 yil 1-Avgustda Xitoy ham Evropa Ittifoqining antimonopoliya qonunchilgi ta`siri kuchli bo`lgan o`zinining antimonopoliya qonunini qabul qildi. Osiyo davlatlari orasida ham erkin iqtisodiy tizimga kiruvchi rivojlanayotgan davlatlar ko`p bo`lishiga qaramasadan sanoat rivoji sababidan sotsialistik davlat boshqaruvi shaklini ko`pgina davlatlar yuritib kelganlar. Biroq, iqtisodiy rivojlanish uchun bozor iqtisodiyoti mexanizmlari muhimligi anglashilgach, antimonopoliya qonunchiligini o`rnatayotgan davlatlar dunyoda tobora o`sib bormoqda. Yirik davlatlarning barchasida ushbu qonunchilik mavjud bo’lib bu qonunlar ularning iqtisodiy o’sishining rivojlanishida asosiy kuch bo’ldi deb bemalol ayta olishimiz mumkin. Bundan tashqari kichik va o`rta darajadagi davlatlarning ko`pi ham antimonopoliya qonunini qabul qilganlar. Shunday qilib antimonopoliya qonuni hozirgi zamonda keng yoyoyilgan qonunga aylandi. Ammo, antimonopoliya qonunchiligi beradigan natija va uning mohiyati yuzasidan jahonda ittifoq yuzaga kelmagan. Dastlabki antimonoplya qonunchilig vatani hisoblangan AQSH antimonopliya qonuni hali-hamon jahondagi ushbu tizimga ega davlatlar qonunchiliga ta`sirini davom ettirmoqda. Shunga qaramasdan, AQSH qonunchiligan farqli bo`lgan tartibga solish mezonlarini o`z ichiga olgan antimonopoliya qonunchiligini o`zga davlatlarda ko`plab uchratish mumkin. Shu bilan birga AQSHning antimonopoliya qonunchiligi ham qabul qilinganidan keyingi 120 yil davomida katta o`zgarishlarga uchrab, so`nggi 20 yil ichida uning mezonlari haqidagi keskin ilmiy tortishuvlar davom etmoqda.